افلاطون‌ در تعريف‌ عدالت مى‌گويد: عدالت‌ آن است‌ كه‌ هر كس‌ آن‌چه را كه‌ حق‌ اوست‌ به‌ دست‌ آورد و حرفه‌اى‌ در پيش‌ گيرد كه‌ استعداد و شايستگی‌ آن را دارد. به‌ نظر او پرداختن‌ به‌ كار خود و پرهيز از دخالت‌ در كار ديگران‌ عين‌ عدالت‌ است. به‌همين‌‌سان‌ حكومت‌ نيز شايسته‌ فرزانگان‌ و حكيمان‌ است‌ و عدالت‌ آن است‌ كه‌ دو طبقه‌ ديگر ( نظاميان‌ و توده‌ مردم ) از حكيمان‌ فرمان برند.[1] ارسطو عدالت‌ را همان‌ اعتدال‌ و ميانه‌ روی‌ مى‌شمارد و مى‌گويد:

بهترين‌ گونه‌ زندگي‌ آن است‌ كه‌ بر پايه‌ ميانه‌ روي‌ و اعتدال‌ باشد.[2]

رعايت‌ حد وسط‌ ( در بين‌ افراط‌ و تفريط ) عدالت‌ است. متفكران‌ رومي‌ كه‌ عقل‌ سليم‌ و قانون‌ طبيعى ـ حقوق‌ فطرى ـ را مبناى‌ حقوق‌ مى‌دانستند، عدالت‌ را همان‌ «قانون‌ طبيعى‌ و تحقق‌ آن» تعريف‌ مى‌كنند. سيسرون‌ مى‌گويد:

عدالت‌ عبارت است‌ از قانون‌ طبيعي و قانون‌ طبيعي‌ همه‌‌جا يكسان، تغيير ناپذير، ابدي‌ و براي‌ همگان‌ و همه‌ دولت‌ها الزام‌ آور است. همه‌ قوانين‌ براي‌ آن‌كه‌ عادلانه‌ باشند، بايد با قانون‌ طبيعي‌ هماهنگ‌ باشند.[3]

در نظر كانت:

عدالت‌ هر عملي‌ است‌ كه‌ بنيادش‌ بر اين‌ باشد كه‌ آزادي هر كس‌ با آزادي همه‌ كسان‌ سازگار گردد.[4]

حكم‌ كلی‌ در اين‌ باب‌ اين‌ است‌ كه:

چنان‌ عمل‌ كن‌ كه‌ آزادي تو بر طبق‌ يك‌ قاعده‌ كلى، با آزادي همه‌ مردم‌ سازگار باشد.[5]

در منظر «ماركس» عدالت‌ و تعريف‌ آن چرخشی‌ تمام‌ مى‌يابد. او با نگاهى‌ اقتصادى‌ و معيشتى‌ در مورد عدالت ‌مى‌گويد:

جامعه‌ مي‌تواند بر درفش‌ خود بنويسد: از هر كس‌ به‌ قدر توانايي‌ و به‌ هر كس‌ به اندازه‌ نياز.[6]

--------------------------------------------------------------------------------

[1]ـ اصغر، عدالت به مثابه قاعده، ص 258.

[2]ـ همان، ص 258.

[3]ـ همان، ص 258.

[4]ـ همان، ص 259.

[5]ـ همان، ص 259.

[6]ـ همان، ص 259.