فضيلت رفق و نرمى (1)

اخبار درباره فضيلت رفق و مدارا بي شمار است، و ما در اينجا به قسمتى از آنها اشاره مى كنيم، پيغمبر اكرم صلّى الله عليه و آله و سلّم فرمود: «لو كان الرّفق خلقا يرى، ما كان فيما خلق الله شي ء أحسن منه؛(2) اگر رفق مخلوقى مى بود كه ديده مى شد، در ميان مخلوقات خدا از او نيكوتر نبود».

و فرمودند: «ان الرفق لم يوضع علي شيء الا زانه، ولا ينزع من شيء الا شأنه؛ (3)

و نيز فرمودند: «لکل شيء قفل، و قفل الايمان الرفق؛ (4)

و نيز فرمود: «انّ الله رفيق يحبّ الرّفق، و يعطى على الرّفق ما لا يعطى على العنف ؛(5) خدا مهربان و صاحب رفق است و كسى را كه چنين باشد دوست دارد و پاداشى كه بر رفق و نرمى مى دهد بر عنف و درشتى نمى دهد.»

و فرمود: «ما اصطحب اثنان إلاّ كان أعظمهما أجرا و أحبّهما إلى الله تعالى ارفقهما بصاحبه؛(6) هيچ دو نفرى با هم مصاحبت و همدمى نداشته اند مگر اينكه مدارا كننده تر آن دو پاداشش نزد خداى تعالى بزرگتر و محبوبيّتش بيشتر است.»

و فرمود: «الرّفق يمنْ و الخرق شؤم؛(7) رفق و ملايمت ميمنت دارد و خشونت و درشتى شوم است.»

و فرمود: «من كان رفيقا في امره نال ما يريده من النّاس؛(8) هر كه در كار خود رفق داشته باشد به آنچه از مردم بخواهد مى رسد.»

و فرمود: «إذا احب الله أهل بيت أدخل عليهم الرّفق،(9) خدا اگر خانواده اى را دوست بدارد رفق و نرمى به آنان مى دهد.»

و فرمود: «من أعطي حظه من الرفق أعطي حظه من خير الدنيا والآخره و من حرم حظه من الرفق حرم حظه من الدنيا و الآخره؛(10) هر كه را رفق و نرمى دادند خير دنيا و آخرت را به او دادند و هر كه را از رفق محروم ساختند او را از خير دنيا و آخرت محروم كردند.»

و فرمود:«اذا احب الله عبداً أعطاه الرفق و من يحرم الرفق يحرم الخير کله؛ (11)خداوند اگر بنده اى را دوست دارد رفق و مدارا به او مى دهد، و كسى كه از رفق محروم باشد از همه خيرات محروم است.»

و فرمود: «أتدرون من يحرم علي النار؟ کل حين لين سهل قريب؛(12) مى دانيد چه كسى بر آتش دوزخ حرام است؟ هر نرم خوى آسانگير [به دلها] نزديك.»

و امام كاظم عليه السّلام فرمود: «الرّفق نصف العيش»(13) «نرمى و مدارا نصف زندگى است». و نيز به كسى كه بين او و مردى از آن قوم سخن درگرفته بود (با يكى از مخالفان نزاع مى كرد) فرمود: «ارفق بهم، فإنّ كفر أحدكم في غضبه، و لا خير فيمن كان كفره فى غضبه»(14). «با آنها نرمى كن، زيرا كفر هر يك از شما در خشم اوست، و خيرى نيست در كسى كه كفرش در خشمش باشد.»

به تجربه رسيده است كه انجام امور و نيل به مقاصد بستگى به مدارا و نرم خوئى با مردم دارد. هر پادشاهى كه به لشكر و رعيّت خود مهربان و نرم است امر مملكتش منتظم و سلطنتش بادوام است، و اگر درشت خوى و سخت گير باشد

امرش مختل مى گردد و مردم از دور او پراكنده مى شوند و سلطنتش به اندك مدّتى بر باد مى رود. و همچنين ديگر طبقات مردم از علما و امرا و صاحبان مناصب و معاملات و صنايع و پيشه ها.

مدارا

«مدارا» از حيث معنى نزديك به رفق است، زيرا مدارا نرمى و ملايمت و حسن معاشرت با مردم و تحمّل ناگوارى و آزار آنهاست. گاهى بين رفق و مدارا مى توان تفاوتى قائل شد به اين اعتبار كه در مدارا تحمّل آزار مردم هست و در رفق نيست. درباره ستايش و فوائد دنيوى و اخروى مدارا اخبار بسيارى رسيده است مانند قول پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: «المداراة نصف الإيمان»(15) «مدارا يك نيمه ايمان است.»

و نيز قول آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: «ثلاث من لم يكنّ فيه لم يتمّ عمله، ورع يحجزه عن معاصى اللّه، و خلق يدارى به النّاس، و حلم يردّ به جهل الجاهل؛(16) سه چيز است كه در هر كه نيست كارش انجام نگيرد: تقوائى كه وى را از گناه باز دارد و اخلاقى كه با مردم بسازد و مدارا كند و حلمى كه با آن سبكى نادان سبك سر را دفع كند.»

و نيز گفتار آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: امرنى ربّى بمداراة النّاس كما امرنى بأداء الفرائض؛(17) پروردگارم مرا به مدارا و سازش با مردم امر فرمود چنانكه به انجام واجبات امر فرمود.»

و قول امام باقر عليه السّلام: «في التوراة مکتوب: فيما ناجي الله عزوجل به موسي بن عمران(ع) : يا موسي! اکتم مکتوم سري في سريرتک و أظهر في علانيتک المداراة عني لعدوي و عدوک من خلقي... الي آخر الحديث؛(18) در تورات نوشته است ـ در آنچه خداى عزّوجلّ به موسى فرمود اين بود ـ كه: اى موسى! راز پنهان مرا در باطن خويش پوشيده دار، و در ظاهر خود مدارا با دشمنان من و دشمنان خود را آشكار كن ... .»

و قول امام صادق عليه السّلام: «جاء جبرئيل الي النبي(ص) فقال: يا محمد! ربک يقرئک السلام، و يقول دار خلقي؛(19) جبرئيل نزد پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله آمد و گفت: اى محمّد! پروردگارت سلام مى رساند و مى فرمايد: با مخلوقم مدارا كن.» 

و نيز قول آن حضرت عليه السّلام: «ان قوماً من الناس قلت مداراتهم في الناس فنفوا من قريش، و أيم الله ما کان باحسابهم بأس، وإن قوماً من غير قريش حسنت مداراتهم فالحقوا بالبيت الرفيع... ثم قال: من کف يده عن الناس، فانما يکف عنهم يداً واحدة و يکفون عنه ايدي کثيرة؛(20) گروهى از قريش با مردم كم سازگارى كردند و از قريش رانده شدند. به خدا قسم در حسب هاى آنها (از نظر خانوادگى) عيبى نبود، و گروهى از غير قريش با مردم مدارا و خوش رفتارى نمودند و به دودمان عالى و بلند پيوستند ... سپس فرمود: هر كه دست خود را از مردم نگه دارد يك دست از آنان نگه داشته و دست هاى بسيار از او باز داشته مى شود.»

----------------------------------------
پانوشت ها:
1. ترجمه جامع السعادات، جلد1، صفحات 371 و 372و373
2. کافي، ج2، ص120، ح13.
3. کافي، ج2، ص119، ح6.
4. کافي، ج2، ص118، ح1.
5. کافي، ج2، ص119، ح5.
6. کافي، ج2، ص120، ح15.
7. کافي، ج2، ص119، ح4.
8. کافي، ج2، ص120، ح16.
9. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج6، ص339.
10. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج6، ص339.
11. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج6، ص340.
12. نهج الفصاحه، ص441.
13. کافي، ج2، ص120، ح11.
14. کافي، ج2، ص119، ح10.
15. کافي، ج2، ص117، ح5.
16. کافي، ج2، ص116، ح1.
17. کافي، ج2، ص117، ح4.
18. کافي، ج2، ص117، ح3.
19. کافي، ج2، ص116، ح2.
20. کافي، ج2، ص117، ح6.