(مسئله 668) در هفت چيز خُمس واجب مى شود:

1. منفعت كسب؛ 2. معدن؛ 3. گنج؛ 4. مال حلال مخلوط به حرام؛ 5. جواهرى كه به واسطه غوّاصى، يعنى فرو رفتن در دريا به دست مى آيد؛ 6. غنيمت جنگ؛ 7. زمينى كه كافر ذمّى از مسلمان بخرد.

منفعت كسب

(مسئله 669) هرگاه انسان از تجارت يا صنعت يا كسبهاى ديگر، مالى به دست آورد، اگرچه مثلا نماز و روزه ميّتى را به جا آورد و از اجرت آن، مالى تهيّه كند، چنانچه از مخارج سال خود او و خانواده اش زياد بيايد، بايد خمس، يعنى يك پنجم آن را به دستورى كه بعداً بيان مى شود، بدهد.

(مسئله 670) مهريه اى را كه زن مى گيرد، خمس ندارد؛ همچنين است ارثى كه به انسان مى رسد؛ ولى اگر مثلا با كسى خويشاوندى دورى داشته باشد و نداند چنين خويشى دارد، احتياط مستحب آن است كه خمس ارثى را كه از او مى برد، اگر از مخارج سالش زياد بيايد، بدهد.

(مسئله 671) اگر مالى به ارث به انسان برسد وبداند كسى كه اين مال از او به ارث رسيده، خمس آن را نداده، بايد خمس آن را بدهد؛ همچنين اگر در خود آن مال خمس نباشد، ولى انسان بداند كسى كه آن مال از او به ارث رسيده، خمس بدهكار است، بايد خمس را از مال او بدهد.

(مسئله 672) اگر به واسطه قناعت كردن و سخت گرفتن، چيزى از مخارج سال انسان زياد بيايد، اداى خمس آن واجب نيست و از مئونه محسوب مى گردد، هرچند احتياط مستحب در اداى آن است.

(مسئله 673) كسى كه ديگرى مخارج او را مى دهد، بايد خمس تمام مالى را كه به دست مى آورد، بپردازد؛ ولى اگر مقدارى از آن را خرج زيارت و مانند آن، حتّى بَرجهاى مشروعِ متعارف كرده باشد، فقط بايد خمس باقى مانده را بپردازد.

(مسئله 674) اگر چيزى را كه خمس آن داده نشده به كسى ببخشند، يك پنجم آن چيز، مال او نمى شود.

(مسئله 675) آنچه شخص از منافع كسب در بين سال به مصرف خوراك و پوشاك و اثاث و خريد منزل و عروسى و جهيزيّه دختر و زيارت و مانند اينها مى رساند، در صورتى كه از شأن او زياد نباشد و زياده روى هم نكرده باشد، خمس ندارد.

(مسئله 676) اگر انسان نتواند يكجا جهيزيّه دختر را تهيّه كند و مجبور باشد كه هرسال مقدارى از آن را تهيّه نمايد، يا در شهرى باشد كه معمولا هرسال مقدارى از جهيزيّه دختر را تهيّه مى كنند، به طورى كه تهيّه نكردن آن عيب محسوب شود، چنانچه در بين سال از منافع آن سال جهيزيّه بخرد، خمس ندارد؛ همچنين است اگر پول آن را و يا ساير مايحتاج زندگى را كه بدون پس انداز نمودن پول آن نمى تواند تهيّه نمايد، كنار بگذارد و پس انداز نمايد.

(س 677) آيا مبالغى كه در عروسيها به عنوان هديه جمع مى شود، متعلَّق خمس است يا خير؟

ج ـ مبلغ جمع شده، چون هديه است، خمس ندارد. آرى، اگر از راه كسب با آن پول درآمدى به دست آيد، جزو درآمد سال حصول است. لذا اگر تا آخر سال مصرف نشود، به عنوان مازاد بر مئونه متعلّق خمس است. 20/12/70

(س 678) همسر شخصى كارمند دولت بوده و فوت كرده است و اكنون حقوق وظيفه يا مستمرّى دريافت مى كند. آيا اين حقوق، متعلَّق خمس است يا ارث محسوب مى شود؟ و اگر دولت، مقدارى بر آن مستمرّى بيفزايد، آيا به آن زيادى (اگر سال بر آن بگذرد) خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ حقوق وظيفه (چه رسد به مستمرّى جزء) كه به خاطر فوت ديگران به انسان مى دهند، متعلّق خمس نيست، و تعلّق نگرفتن خمس به آنچه كه دولت آن را اضافه كرده است، روشن تر و واضح تر از اصل است. 22/8/70

(س 679) اين جانب مدت سه سال است كه در كارخانه اى به صورت نيمهوقت مشغول به كار شده ام و در حال حاضر، مقدارى از حقوق خود را پس انداز كرده ام؛ ضمناً مبلغى هم وام گرفته ام كه قسطهاى آن را شوهرم مى پردازد. لطفاً بفرماييد سال خمسى خود را چگونه بايد قرار دهم؟

ج ـ اولين روزى كه حقوق گرفته ايد، اولِ سال خمسى شماست كه سال بعد، همان روز، اگر چيزى اضافه داريد و پس انداز كرده ايد، بايد خمس آن را بپردازيد. 2/9/72

(س 680) بانوانى كه در منزل قالى مى بافند، چون معمولاً از شروع بافتن يك قالى تا فروش آن، بيش از يك سال طول مى كشد، ملاكِ گذشتن سال بر اين قالى چيست؟ شروع به بافت قالى، تمام شدن بافت، يا فروش آن؟

ج ـ ملاك، تمام شدن و قابليّت براى فروش است. 4/3/74

(س 681) چيزهايى نظير پارچه براى چادر، كه انسان براى همسر آينده پسر خود كنار مى گذارد، آيا مشمول خمس است يا نه؟

ج ـ مشمول خمس نيست، چون جزو مئونه است. 4/11/71

(س 682) پولى را كه شوهر بابت مخارج خانه، در اختيار زن قرار مى دهد و اجازه دخل و تصرّف كامل را به او واگذار مى كند، چنانچه زن مقدارى از آن پول را پس انداز كند و بعد از مدتى مقدار پولى را كه به عنوان قرعه كشى برنده شده، به آن بيفزايد و در صورتى كه اين پول را براى مخارج برگشت از سفر حج پس انداز كند، آيا به آن پول خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ پول شوهر كه زن آن را پس انداز مى كند، به اصل آن خمس تعلّق مى گيرد، چون شوهر خمس آن را نداده است، و خمس جايزه را هم اگر سال بر آن بگذرد و مازاد بر مئونه باشد، بنابر احتياط مستحب بپردازد. 15/1/72

(س 683) مقدارى طلاى متعلّق به خودم و دخترم را به مبلغ پنجاه هزار تومان فروختم و پول آن را به شركتى دادم كه با آن كار كند و ماهيانه، مبلغ هزار و پانصد تومان به من بدهد، در حالى كه طلاهاى دخترم هديه بود، ولى طلاهاى خود را به مرور خريده و استفاده كرده بودم. حال با توجه به اين مطالب،

1. آيا به اين پنجاه هزار تومان، خمس تعلّق مى گيرد؟

2. آيا پس انداز مبالغ دريافتى در هر ماه، سرِ سال، خمس دارد؟

3. اگر قبل از اينكه سال تمام شود، با اين پس اندازها طلا يا چيز ديگرى بخرم، خمس دارد؟

ج1ـ مقدارى كه هديه بوده، خمس ندارد، و آن مقدار كه به مرور خريده شده، اگر از پول كسب و درآمد بوده، خمس دارد، و اگر هبه شوهر بوده، خمس ندارد.

ج2ـ تمام سود حاصل از آن، اعم از پول طلاى هديه اى و غير هديه اى، اگر تا سال خمسى جزو مؤونه نباشد، خمس دارد.

ج3ـ اگر جزو مئونه باشـد و حالت سـرمايه پيدا نكند، خمس نـدارد.

مصرف خمس

(مسئله 684) خمس را بايد دو قسمت كنند، يك قسمت آن، معروف به سهمِ سادات است كه بايد آن را به مرجع تقليد تسليم كنند و يا با اجازه او به سيّد فقير يا سيّد يتيم يا به سيّدى كه در سفر درمانده شده بدهند، و نصف ديگر آن، سهم امام(عليه السلام)است كه در اين زمان، بايد به مرجع تقليد يا وكيل يا نماينده او بدهند، يا به مصرفى كه او اجازه مى دهد، برسانند؛ ولى اگر انسان بخواهـد سهـم امام را به مجتهدى بدهد كه از او تقليد نمى كند، در صورتى به او اجازه داده مى شود كه بداند آن مجتهد و مجتهدى كه از او تقليد مى كند، سهم امـام را به يك شكل مصرف مى كنند.

(مسئله 685) اگر مخارج سيّدى كه زوجه انسان نيست، بر انسان واجب باشد، بنا بر احتياط واجب، نمى تواند از خمس، خوراك و پوشاك او را بدهد؛ ولى اگر مقدارى خمس، با اجازه مرجع تقليدش مِلك او كند كه به مصرف مخارجى كه بر خمس دهنده واجب است برساند، مانعى ندارد.