شكّيات نماز، 23 قِسم است: هشت قسم آن شكهايى است كه نماز را باطل مى كند، و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد، و نُه قسم ديگر آن صحيح است.

شكهاى باطل

(مسئله 501) شكهايى كه نماز را باطل مى كنند، از اين قراراند:

1. شكّ در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى، مثل نماز صبح و نماز مسافر؛ ولى شكّ در شماره ركعتهاى نماز مستحبّ دو ركعتى و بعضى از نمازهاى احتياط، نماز را باطل نمى كند؛

2. شكّ در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى؛

3. اگر در نماز چهار ركعتى شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر؛

4. اگر در نماز چهار ركعتى پيش از تمام شدن سجده دوم، شك كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر.[1]

5. شكّ بين دو و پنج يا دو و بيشتر از پنج ركعت؛

6. شكّ بين سه و شش يا سه و بيشتر از شش ركعت؛

7. شك در ركعتهاى نماز كه نداند چند ركعت خوانده است؛

8. شكّ بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش ركعت، چه پيش از تمام شدن سجده دوم باشد يا بعد از آن؛ ولى اگر بعد از سجده دوم، شكّ بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش ركعت براى او پيش آيد، احتياط مستحب آن است كه بنا را بر چهار بگذارد و نماز، را تمام كند، و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.

(مسئله 502) اگر يكى از شكهاى باطل كننده براى انسان پيش آيد، نمى تواند نماز را به هم بزند؛ ولى اگر به قدرى فكر كند كه شك پا برجا شود، به هم زدن نماز، مانعى ندارد.

شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد

(مسئله 503) شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد، از اين قراراند:

1. شك در چيزى كه محلّ به جا آوردن آن، گذشته است، مثل آنكه كسى در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه؛

2. شكّ بعد از سلام نماز؛

3. شكّ بعد از گذشتن وقت نماز؛

4. شكّ كثيرالشّك، يعنى كسى كه زياد شك مى كند؛

5. شكّ امام در شماره ركعتهاى نماز در صورتى كه مأموم، شماره آنها را بداند، و همچنين شكّ مأموم، در صورتى كه امام، شماره ركعتهاى نماز را بداند؛

6. شكّ در نماز مستحبّى.

1 . شك در چيزى كه محلّ آن گذشته است

(مسئله 504) اگر كسى در بين نماز شك كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه، مثلا شك كند كه حمد را خوانده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بايد بعد از آن انجام دهد، نشده، بايد آنچه را كه در انجام دادن آن شك كرده به جا آورد، و اگر مشغول كارى شده كه بعد از آن بايد انجام دهد، به شكّ خود اعتنا نكند.

(مسئله 505) اگر نمازگزار در حالى كه به سجده مى رود، شك كند كه ركوع كرده يا نه، يا شك كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه، به شكّ خود اعتنا نكند.

(مسئله 506) اگر نمازگزار در حال برخاستن شك كند كه تشهّد را به جا آورده يا نه، نبايد اعتنا كند؛ ولى اگر شك كند كه سجده را به جا آورده يا نه، بايد برگردد و به جا آورد.

2 . شكّ بعد از سلام

(مسئله 507) اگر بعد از سلام نماز، كسى شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه، مثلا شك كند ركوع كرده يا نه، يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى، شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت، به شكّ خود اعتنا نكند؛ ولى اگر هر دو طرف شكّ او باطل باشد ـ مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت ـ نمازش باطل است.

3 . شكّ بعد از وقت

(مسئله 508) اگر كسى بعد از گذشتن وقتِ نماز، شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، خواندن آن لازم نيست؛ ولى اگر پيش از گذشتن وقت، شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند؛ بلكه اگر گمان كند كه خوانده، بايد آن را به جا آورد.

4 . كثيرُالشـك (كسى كه زياد شك مى كند)

(مسئله 509) اگر كسى در يك نماز، سه مرتبه شك كند، يا در سه نماز پشت سر هم، مثلا در نماز صبح و ظهر و عصر شك كند، كثيرالشّك است و چنانچه زياد شك كردن او از غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد، به شكّ خود اعتنا نكند.

(مسئله 510) كثيرالشّك اگر در به جا آوردن چيزى شك كند، چنانچه به جا آوردن آن، نماز را باطل نمى كند، بايد بنا بگذارد كه آن را به جا آورده است. مثلا اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه، بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است؛ و اگر به جا آوردن آن، نماز را باطل مى كند، بايد بنا بگذارد كه آن را انجام نداده است. مثلا اگر شك كند كه يك ركوع كرده يا بيشتر، چون زياد شدن ركوع، نماز را باطل مى كند، بايد بنا بگذارد كه بيشتر از يك ركوع نكرده است.

(س 511) بنده در اكثر نمازها، به دليل حواسپرتى، بين ركعات يك، دو و سه يا چهار، شك مى كنم. آيا كثير الشّك هستم؟

ج ـ به شكّ خود اعتنا نكنيد و بنا را بر دلخواه و نفع خود بگذاريد. 22/12/69

5 . شكّ امام و مأموم

(مسئله 512) اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شك كند ـ مثلا شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت ـ چنانچه مأموم يقين يا گمان داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام جماعت بفهماند كه چهار ركعت خوانده است، امام بايد نماز را تمام كند و خواندن نماز احتياط، لازم نيست؛ همچنين اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است و مأموم، در شماره ركعتهاى نماز شك كند، نبايد به شكّ خود اعتنا نمايد.

6 . شكّ در نماز مستحبّى

(مسئله 513) اگر كسى در شماره ركعتهاى نماز مستحبّى شك كند، چنانچه طرف بيشتر شك، نماز را باطل مى كند، بايد بنا را بر كمتر بگذارد. مثلا اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است، و اگر طرف بيشتر شك، نماز را باطل نمى كند، مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت، به هر طرف شك عمل كند، نمازش صحيح است.

(مسئله 514) اگر كسى در يكى از كارهاى نافله شك كند، خواه ركن باشد يا غير ركن، چنانچه محلّ آن نگذشته، بايد به جا آورد و اگر محلّ آن گذشته، به شكّ خود اعتنا نكند.

شكهاى صحيح

مورد شك حالت وظيفه نمازگزار

12 و 3نشسته (بعد از ذكربنا بر 3 مى گذارد و يك ركعت ديگر مى خواند؛ و بعد از نماز، يك ركعت

واجب سجده دوم)نماز احتياط ايستاده، يا دو ركعت نشسته به جا مى آورد.

22 و 4نشسته (بعد از ذكربنا را بر 4 مى گذارد و نماز را تمام مى كند؛

واجب سجده دوم)و بعد از نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده به جا مى آورد.

32 و 3 و 4نشسته (بعد از ذكربنا را بر 4 مى گذارد؛ و بعد از نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده

واجب سجده دوم)و دو ركعت نشسته به جا مى آورد.

تـذكّـر:

اگر بعد از سجده اول يا پيش از تمام شدن ذكرواجب سجده دوم، يكى از سه شكّ بالا براى نمازگزار پيش آيد، مى تواند نماز را رهاكند و دوباره بخواند.

مورد شك حالت وظيفه نمازگزار

44 و 5نشسته (بعد از ذكربنا را بر 4 مى گذارد و نماز را تمام مى كند؛ و بعد از نماز، دو سجده سهو

واجب سجده دوم)به جا مى آورد.

53 و 4در هر كجاى نمازبنا را بر 4 مى گذارد و نماز را تمام مى كند؛ و بعد از نماز،

يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به جا مى آورد.

64 و 5ايستادهبايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام دهد؛ و بعد از نماز، يك ركعت نماز

احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به جا آورد.

73 و 5ايستادهبايد بنشيند وتشهّد بخواند و سلام دهد؛ و بعد از نماز، دو ركعت نماز

احتياط ايستاده به جا آورد.

83 و 4 و 5ايستادهبايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام دهد؛ و بعد از نماز، دو ركعت نماز

احتياط ايستاده و دو ركعت نشسته به جا آورد.

95 و 6ايستادهبايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام دهد؛ و بعد از نماز، دو

سجده سهو به جا آورد.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. براى تفصيل اين قسم از شك به جدول صفحه 162 مراجعه كنيد.