(مسئله 466) نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحب، بعد از ركوع، دو سجده كند؛ و «سجده» آن است كه پيشانى، كف دو دست، سر دو زانو و سردو انگشت بزرگ پاها را برزمين بگذارد.

(مسئله 467) دو سجده، روى هم يك ركن است كه اگر كسى در نماز واجب، عمداً يا از روى فراموشى هردو را ترك كند، يا دوسجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.

(مسئله 468) نمازگزار، در سجده هر ذكرى كه بگويد، كافى است؛ ولى واجب آن است كه به قدر سه مرتبه «سبحان اللّه»، يا يك مرتبه «سُبْحانَ رَبَّى اْلاَعْلى وَ بِحَمْدِهِ» كمتر نباشد، و مستحبّ است كه «سُبْحانَ ربَّى اْلاَعْلى وَ بِحَمْدِهِ» را سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد.

(مسئله 469) در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد، و موقع گفتن ذكر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكرى كه براى سجده دستور داده اند بگويد، بنا بر احتياط واجب، آرام بودن بدن لازم است.

(مسئله 470) اگر نمازگزار پيش از آنكه پيشانى اش به زمين برسد و بدنش آرام گيرد، عمداً ذكر سجده را بگويد يا پيش از تمام شدن ذكر، عمداً سر از سجده بردارد، نمازش باطل است.

(مسئله 471) محلّ پيشانى نمازگزار نبايد از جاى زانوهايش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته باشد؛ بلكه احتياط واجب آن است كه محلّ پيشانى او از جاى انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

(مسئله 472) مُهر يا چيز ديگرى كه برآن سجده مى كنند، بايد پاك باشد؛ ولى اگر كسى مثلا مُهر را روى فرش نجس بگذارد، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاك آن بگذارد، اشكال ندارد.

(مسئله 473) مستحبّ است مردها آرنجها را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها را بر زمين بگذارند و اعضاى بدن را به يكديگر بچسبانند.

(س 474) بعضى اوقات در سجده اول، پيشانى دو بار به مُهر مى خورد. آيا دو سجده حساب مى شود؟

ج ـ يك سجده محسوب مى شود، چون برگشت، قهرى بوده و برگشت بدون اختيار، كَالعدم است و سجده محسوب نمى شود. 27/2/74

(س 475) گاهى در پيشانى انسان جوشهايى پيدا مى شود كه هنگام سجده، درد مى گيرد. آيا مى توان در سجده، پيشانى را كج روى مهر گذاشت؟ و اگر بعد از برداشتن سر از سجده، مهر به خون جوشها آلوده شود، نماز چه حكمى دارد؟

ج ـ در سجده لازم نيست كه تمام پيشانى روى محلّ سجده و چيزهايى كه سجده بر آن صحيح است، باشد، بلكه مقدارى از پيشانى هم كفايت مى كند؛ امّا غيرپيشانى كفايت نمى كند. بنابراين، كج گذاشتن پيشانى مانعى ندارد؛ و امّا نسبت به آلوده شدن مُهر، بعد از نجس شدن، نمى توان روى موضع نجس سجده نمود، چون يكى از شرايط سجده و نماز، پاك بودن محلّ سجده است و خونِ جراحت كه كمتر از يك درهم است، به حكم معفوّ بودن كمتر از يك درهم، مُبطل نماز نيست؛ ولى اگر در سجده بعدى محلّ سجده را نجس مى كند، نمى توان با آن نماز خواند، به جهت اينكه محلّ سجده بايد پاك باشد. 27/2/76

چيزهايى كه سجده برآنها صحيح است

(مسئله 476) بايد بر زمين و چيزهاى غيرخوراكى اى كه از زمين مى رويد، مانند چوب و برگ درخت، سجده كرد و سجده برچيزهاى خوراكى و پوشاكى، صحيح نيست و نيز سجده كردن برچيزهاى معدنى، مانند طلا ونقره و عقيق و فيروزه، باطل است؛ امّا سجده كردن برسنگهاى معدنى، مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه، اشكال ندارد.

(مسئله 477) سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ، صحيح است؛ بلكه بر گچ، آهك پخته، آجر، كوزه گِلى و مانند آن هم مى توان، سجده كرد.

(مسئله 478) سجده بر انواع كاغذ، هرچند از چيزى مانند پنبه ساخته شده باشد كه سجده بر آن صحيح نبوده، جايز است و مانعى ندارد.

(مسئله 479) براى سجده، تربت حضرت سيدالشهدا(عليه السلام)از هر چيز بهتر است و بعد از آن، خاك، سنگ و گياه قرار دارد.

(مسئله 480) اگر در سجده اول، مُهر به پيشانى نمازگزار بچسبد و بدون اينكه مهر را بردارد، دوباره به سجده برود، نمازش باطل است و بايد اعاده كند.

(مسئله 481) سجده كردن براى غير خداوند متعال، حرام است و بعضى از عوام كه مقابل قبر امامان(عليهم السلام) پيشانى را به زمين مى گذارند، اگر براى شكر به درگاه خداوند متعال باشد، اشكال ندارد، وگرنه حرام است.

(س 482) اگر در بين نماز، چيزى كه سجده بر آن جايز است، مفقود شود و براى سجده چيزى پيدا نشود، آيا مى توان به ناخن سجده كرد؟

ج ـ اگر وقتْ وسعت دارد، بايد نماز را قطع كرد و چيزى كه سجده بر آن صحيح است، پيدا كرد و نماز را دو مرتبه خواند، و اگر وقتْ تنگ است بايد بر لباسش اگر از پنبه يا كتان است سجده كند و اگر از چيز ديگر است بر همان چيز سجده كند و اگر آن هم ممكن نيست بايد بر پشت دست و چنانچه آن هم ممكن نباشد به چيز معدنى ـ مانند انگشتر عقيق ـ سجده نمايد. 30/4/74

(س 483) حكم سجده كردن بر سيمان، موزائيك، كاشى، آهك و گچ پخته و همچنين تيمّم بر آنها چيست؟

ج ـ سجده كردن بر سيمان، موزائيك، كاشى و همانند آنها كه در اثر تغيير و تحوّلهاى زياد، ظاهراً عنوان زمين بر آنها صدق نمى كند، درست نيست؛ امّا آهك، گچ پخته شده و مانند آنها مثل آهك و گچ خام، سجده بر آنها جايز است و تيمّم بر موارد ذكر شده، حكم سجده بر آنها را دارد. 28/2/76

سجده واجب قرآن

(مسئله 484) در هريك از چهار سوره سجده، فُصّلت، نجم و علق، يك آيه سجده است كه اگر انسان بخواند يا به آن گوش دهد، بعد از تمام شدن آن آيه، بايد فوراً سجده كند و اگر فراموش كرد، هر وقت يادش آمد، بايد سجده نمايد.

(مسئله 485) اگر انسان موقعى كه آيه سجده را مى خواند، از ديگرى هم بشنود، چنانچه گوش داده، دو سجده نمايد و اگر به گوشش خورده، يك سجده كافى است.