کيمبرلي کريسمن کمبل

(تاريخ نگار مد ساکن لس آنجلس و نويسندة کتاب قربانيان مد؛ لباس در دربار لوئي شانزدهم و مري آنتوانت)

نيکلاس کولريج در کتاب توطئة مد، تأثير رونق صنعت نفت خاورميانه بر «مدهاي سطح بالاي زنانه» در فرانسه را بررسي مي کند. در ميانة دهة 1970 مدهاي سطح بالاي زنانه تلاش مي کرد جايگاه فرهنگي و سود مالي خود را حفظ کند.

کولريج مي نويسد «ناموفق ترين خانه هاي مُد که تا گلو در قرض فرو رفته بودند، عرب ها را مانند گاوهاي پول سازي مي ديدند و بي رحمانه آن ها را مي دوشيدند. آنان از علاقة عرب ها به مهره هاي گران قيمت استفاده مي کردند و لباس هايي توليد مي کردند که از گردن تا قوزک پا مهره داشتند». در طبقة همکف هرودز، فروشگاهي چندطبقه در لندن که مالکان آن، خاندان سلطنتي قطر هستند، شکلات ها به زيبايي در ويترين چيده شده و بر اساس مقدار الکلشان برچسب خورده اند. اين کار جهت احترام به خريداران مسلمان است. در سالن کفش طبقة بالا که «بهشت کفش» ناميده مي شود، صندل هاي تزئين شده با جواهرات هرجفت با قيمت هزار دلار به فروش مي رسد. اين جواهر را مي توان در پايين عبا، ساري و شلوار ديد. اما در طبقه هاي مياني که مربوط به طراحي و پر از مارک هستند، چيزهاي کمي براي خريداران مسلمان بي شمار وجود دارد.

اين خريداران به خصوص در شلوغي ماه رمضان، يعني خريد گسترده سالانه در مقدس ترين ماه تقويم مسلمانان، به کرّات به فروشگاه هاي نايتس بريج مي روند. اما اين اوضاع در حال تغيير است. خانة مد ايتاليايي «دولچه اندگابانا(1)» به تازگي سِري جديدي از روسري و عبا را با زيبايي شناسي مشهور، شاد و اغراق آميز خود روانه بازار کرده است. اين توليدات که فقط در خاورميانه، لندن و پاريس به فروش مي رسد، داراي توردوزي سياه بوده و همراه با عينک آفتابي بزرگ، انگشتر درشت، کفش پاشنه بلندِ سوزني و کيف دستي بزرگ ارائه مي شود. پارچه هاي گل دار با طرح بابونه، ليمو و رُز در مجموعة بهار و تابستان 2016، اين کارها را به شلوارک ساحلي و لباس هاي زنان خانه دار در دهة 1950 شبيه کرده و نشانگر اين است که اين مجموعه چيزي فراتر از اتفاق است. مدپرستان مسلمان و غيرمسلمان با اشتياق از اعلان دولچه اندگابانا استقبال کرده اند. گفته مي شود اين مجموعه خيلي با تأخير آمده و درعين حال ارزش انتظار را داشته است.

اين کارها چنان طراحي شده اند که خيلي راحت مي توانند براي افراد غيرديندار هم جذاب باشند. همچنين اين مزيت را دارند که براي کسب وکار واقعاً سودآورند. مجله فوربز، اين مجموعه را «هوشمندانه ترين حرکت اين برند طي سال ها» خواند. اين حاکي از آن است که جامعيت براي شرکت هايي که چشم به بازار جهاني دارند، از نظر اقتصادي مهم است. البته زنان مسلمان سال ها است که مارک هاي گران قيمت، ازجمله دولچه اندگابانا مي خرند. شايد حتي بتوان گفت که صنعت مد به احتمال زياد بدون حمايت آن ها ورشکست خواهد شد. نيکلاس کولريج در کتاب توطئة مد، دربارة تأثير رونق صنعت نفت خاورميانه بر «مدهاي سطح بالاي زنانه(2)» در فرانسه مي نويسد. اين مسئله از ميانة دهة 1970 آغاز شد. در آن زمان مدهاي سطح بالاي زنانه تلاش مي کرد جايگاه فرهنگي و سود مالي خود را حفظ کند. کولريج مي نويسد «ناموفق ترين خانه هاي مُد که تا گلو در قرض فرو رفته بودند، عرب ها را مانند گاوهاي پول سازي مي ديدند و بي رحمانه آن ها را مي دوشيدند. آنان از علاقة عرب ها به مهره هاي گران قيمت استفاده مي کردند و لباس هايي توليد مي کردند که از گردن تا قوزک پا مهره داشتند. اين مهره ها در جاهايي استفاده مي شد که قبلاً به ندرت ديده شده بود: دستکش، کلاه و و لباس هاي مجلسي». تا سال 1983، نگرش ها و سليقه ها عوض شده بود. طراحان فرانسوي که جاني دوباره گرفته بودند، به خريداران عربشان احترام مي گذاشتند و براي آن ها ارزش قائل مي شدند. چنين مشترياني به برند آن ها وفادار بودند و سرتاپا، لباس هاي طراح محبوبشان را مي پوشيدند.

در سال 2011، رويترز گزارش داد که زنان عرب بزرگ ترين خريداران مدهاي سطح بالاي زنانه هستند. در بازاري که فقط در خدمت حدود بيست هزار مشتري ويژه در سرتاسر جهان است، اين زنان بخش عمدة مشتريان را تشکيل مي دهند. بسياري از خريداران، اين لباس هاي اختصاصي را براي جشن هاي عروسي آنچناني سفارش مي دهند که ممکن است تا يک هفته به طول بينجامد و نيازمند چندين دست لباس باشد. جمعيت جهاني مسلمانان، جوان و روبه رشد است. مجلة فورچن در مقاله اي در ماه جولاي با عنوان «بازار مد بزرگ و بکر بعدي: زنان مسلمان» گزارش داد که در سال 2013، مسلمانان 266 ميليارد دلار براي خريد لباس خرج کردند. اين رقم از مجموعِ ژاپن و ايتاليا بيشتر است. اين مجله پيش بيني کرد که اين رقم تا سال 2019 به 484 ميليارد دلار برسد. اين افزايش ناگهاني با تلاشي از پيش طراحي شده هم زمان شده است تا خاورميانة غالباً مسلمان را بعنوان مرکزي براي مد نشان دهند؛ به خصوص بهشتِ فروشگاه هاي تجملاتي در دبي. شَنِل، مجموعة کروز خود را در سال 2014 در دبي به نمايش گذاشت. اکتبر سال گذشته، دبي ميزبان اولين هفتة مد خود بود که در آن، ترکيبي از طراحي هاي خاورميانه اي و اروپايي به عرضه درآمد. در نوامبر، استلا مک کارتني مجموعة پوشاک بهار 2016 خود را در آنجا به نمايش گذاشت؛ يعني يک ماه پس از رونمايي از آن در پاريس.

او از مدتي قبل، چندين فروشگاه در اين منطقه دارد. همين هفته، گوچي طرحي محدود از کيف دستي ديونيسوسِ خود را رونمايي کرد که از هشت مرکز بين المللي مد الهام گرفته بود؛ رم، نيويورک، لندن، پاريس، شانگهاي، هنگ کنگ، توکيو و دبي. در روز سه شنبه، دولچه اندگابانا عکسي از جديدترين بوتيک کودکان خود در فروشگاه دبي را در توييتر منتشر کرد. حتي شايعاتي مبني بر رونمايي از يک «مجلة وُگ عربي» در سال 2016 وجود دارد. با توجه به مخاطرات بالا و اين اوضاع قمارگونه، تعجبي ندارد که طراحان و خرده فروشان در دو سر طيف صنعت مد، سال ها است که در خاموشي در آنجا به پيشواز خريداران مي روند. دي کي ان واي، اسکار دولا رانتا، تامي هيلفيگر، مانگو و مونيک لوئيه مجموعه هايي کوچک ساخته اند که فقط در خاورميانه و معمولاً حوالي ماه رمضان به فروش مي رسد. فروشگاه هاي اينترنتي نظير مدوس اپراندي و نت آپورتر «طرح هاي مخصوص رمضان» ارائه مي دهند. تأمين کنندگان مدي نظير يونيکلو و اچ اندام از مدل هاي باحجاب در تبليغات خود استفاده کرده اند. در حدود سال 2009 هم فروشندگان زرنگ و وبلاگ نويسان مد، شاخه اي با عنوان مد «ساده و پوشيده» ايجاد کردند که دربرگيرندة نيازهاي پوششيِ مسلمانان، مورمون ها، يهودي هاي ارتدوکس و مسيحيان بنيادگرا است. صنعت مد هميشه پاسخ گوي بازارهاي پرمنفعت نوظهور بوده است؛ خواه در چين، ژاپن يا برزيل. براي اين کار هم از افراد مشهور محلي استفاده کرده و محصولات انحصاري جديد و حتي سايزهاي جديد ايجاد مي کند تا مناسب مشتريان جديد باشد. سال گذشته، دولچه اندگابانا مجموعه اي کوچک براي بازار مکزيک طراحي کرد که ملهم از کاشي ها و قلاب دوزي هاي اين کشور بود. اما مسلمانان تنوع جغرافيايي و فرهنگي بيشتري دارند. چيزي که در کويت به فروش مي رسد، لزوماً در کوالالامپور يا کالامازو مشتري نخواهد داشت.

مجموعة جديد دولچه اندگابانا، سؤالاتي در مورد رابطة بين مد غربي و دين برمي انگيزد. بايد به ياد داشت که هرآنچه صنعت مد از آن ها تجليل بسياري مي کند، در بسياري از مذاهب، ناپسند شمرده مي شوند؛ مثل مادي گرايي، خودبيني و شهوت راني. اگر سرمايه داري را نيز به اين ملغمه اضافه کنيد، جامعيت شبيه به استثمارِ آشکار مي شود. طراحان بي پول فرانسوي را به ياد بياوريد که در دهة 1970 چه تلاشي براي پترودلارها(3 )مي کردند.

رابطة مد غربي به خصوص با اسلام دچار مشکل است. کافي است نگاهي به همين سال 2008 بيندازيم. در آن زمان فروشگاه زنجيره اي ابرکرومبي اندفچ درخواست شغلي يک زن باحجاب را رد کرده بود؛ چون با «سياست ظاهر» آن ها مطابقت نداشت. اما رنج افراد باحجاب به تبعيض ختم نمي شود. آن ها همچنين چندين بار در ايالات متحده و ديگر کشورها مورد حمله فيزيکي قرار گرفته اند. حجاب که طي ساليان دراز، هم نمادي از سبک و ابراز وجود شخصي و هم نماد تعهد ديني بوده است، به طور روبه رشدي به نفع رواج کلاه ها و عمامه هاي «امن تر» کنار گذاشته مي شود. غيرمسلمانان نيز از حجاب به عنوان سلاحي سياسي استفاده مي کنند. آگهي جديد دولچه اندگابانا در دوراني بحراني عرضه شده است. اين اطلاعيه مدعي است که مد غربي و اسلام مي توانند خالق وحدت باشند. اتحادي از نظر زيبايي شناختي همساز و از نظر اجتماعي پربار: که باعث توليد لباس هايي زيبا شده و گامي هرچند کوچک در رفع منزوي شدن اسلام در کشورهايي نظير ايالات متحده، بريتانيا و فرانسه است. رينا لوئيس، استاد دانشکدة مد لندن، در کتاب چاپ 2015 خود با عنوان مد اسلامي: فرهنگ هاي سبْکي معاصر استدلال مي کند که مد اسلامي «بازتاب کافي در رسانه هاي مد نداشته است»؛ اما «در رسانه هاي خبري، بيش ازحد بازتاب داده مي شود». اين مسئله بر دو فرض مرتبط، مبتني است: «اينکه مد، تجربه غربي است و ديگر اينکه مسلمانان جزء غرب نيستند.» امروزه ديگر اينگونه نيست. حجاب و عبا نه تنها نماد فردِ منزوي و ضدمد نيستند؛ بلکه به طور ناگهاني به جريان اصلي مد غربي تبديل شده اند. از اينجا به بعد، حجاب و عبا هم در معرض همان مدها، اجناس تقلبي و مارک هاي گران قيمتي هستند که ديگر لباس هاي غربي. اما نکتة جالب ماجرا اين است که احتمالاً نسل جديدي از مدپرستان مسلمان اينک مي توانند در صنعت موردتحسين شان، بازتابي بهتر از خودشان ببينند.