آستانه ي حسيني که يکي از شاهکارهاي معماري عصر آل بويه است ، در قلب کربلا واقع و داراي ده دَر ورودي به داخل صحن شريف مي باشد. در جنوب صحن، دو درب به نام هاي باب القبله و باب الرحمه ؛ در غرب صحن، سه درب به نام هاي باب زينبيّه و باب رأس الحسين و باب السلطانيه ؛ در قسمت شمال ، باب السدره و باب السلام؛ در قسمت شرق صحن شريف، سه درب به نام هاي باب الکرامه و باب الشهداء و باب قاضي الحاجات.

همچنين داراي 65 حجره است که در مقابل هر يک از حجره ها يک ايوان قرار دارد .

يک مسجد بزرگ هم در قسمت شرقي صحن، بين باب قاضي الحاجات و باب الشهداء و يک حسينيه بين باب الشهدا و باب الکرامه و در قسمت جنوب صحن، تکيه يا خانگاه ِ بکتاشيّه احداث شده است. اين تکيه در قرن دهم هجري با أخذ قسمتي از خانه آل بويه که يک درِ اين خانه داخل صحن باز مي گشت بنا شد و باقي خانه مذکور که ملک يکي از فرزندان آل بويه، يعني شيخ حسن فرزند ميرزا علي نقي آل صالحي بود در احداث فلکه اطراف صحن شريف خراب شد.

در صحن شريف حسيني ، چندين محل جهت انبار فرشهاي آستانه و ديگر وسائل آن و در قسمت جنوب شرقي صحن مطهر قبر مرحوم ميرزاي دوم شيرازي و در قسمت شمال غرب، قبر شيخ عبد الحسين معروف به شيخ العراقين از مشايخ اجازات و استاد محدّث بزرگ شيعه ميرزا حسين طبرسي نوري و و صي اميرکبير و در اطرف صحن شريف ، جمعي کثير از علماي اماميه و سلاطين شيعه مدفونند.

خود صحن شريف از دو طبقه تشکيل شده است که تمامي ديوار هاي آن با کاشي مزيّن است و هيئت شکوهمندي دارد. در وسط صحن شريف، آستانه اي قرار دارد که از چهار طرف آن درهاي متعددي جهت ورود به رواق هاي مطهر دارد، ولي درِ اصلي و بزرگ آن درِ جنوبي حرم است. در مقابل در آستانه، ايوان بزرگي واقع است که به ايوان طلا شهرت دارد و دو طرف ايوان چهار کفش کن وجود دارد.

پيشتر ستون هاي اين ايوان از چوب بود ولي در سال 1387 قمري حاج قنبر رحيمي ، از تجّار و معدن داران ايران، دوازده ستون از سنگ مَرمَر که در نهايت زيبايي حجاري گشته بود به آستانه ي حسيني اهدا نمود و در سال 1389 قمري شروع به تعمير ايوان طلا و نصب ستون هاي آن نمودند.

دو طرف ايوان دو مناره بلند از طلا نظر هر بيننده اي را از دور به خود جلب مي کند. ايوان داراي سه در ورودي است که به رواق جنوبي حرم شريف منتهي مي گردد، و درب وسط از آن دو درِ ديگر بزرگ تر مي باشد و از جنس طلا که در اصفهان ساخته شده است .

رواق جنوبي حرم را رواق حبيب بن مظاهر اسدي مي نامند . چون قبر حبيب شهيد پيرکربلا درآن واقع است و طايفه بني اسد او را در مقبره دسته جمعي شهداي کربلا دفن نکرده، قبر جداگانه اي براي وي ساختند ، زيرا از بزرگان قبيله بني اسد بود .

در داخل حرم شريف صندوق گرانبهايي بر روي قبر مطهر قرار دارد که بر روي آن ضريح نقره نصب است و بالاي ضريح اشعاري با طلا ثبت است . کف و ديوارهاي حرم و رواقها تا حدود دو متر از بهترين سنگ هاي مَرمَر ايران است. حرم و رواق ها را با کاشيکاري آيات قراني زينت داده اند . تمامي سقف هاي حرم و رواق ها به دست هنرمندان ايراني آينه کاري شده است . در قسمت شرقي قبر سيد الشهداء (عليه السلام) قبر دسته جمهي شهيدان عاشورا واقع است و قبر حضرت علي اکبر (عليه السلام) جداگانه در ضريح سيد الشهداء قرار گرفته است. از قبور دانشمندان بزرگ اماميه ، در رواق جنوبي قبر ميرزا مهدي شهرستاني و در رواق شرقي قبر آقا باقر بهبهاني (که بر روي آن صندوق نفيسي نصب است) و مقبره صدر اعظم ميرزا محمد تقي خان امير کبير و در رواق شمالي آستانه ، قبر جمعي از سلاطين قاجاريه از جمله احمد شاه و قبر شريف سيد ابراهيم مجاب که داراي ضريح خاصي است و در رواق غربي، جنب پنجره بالا سر سيد الشهداء (عليه السلام) قبر ملا محمد صالح برغاني و برادرش ملا علي برغاني قرار دارد، در منتهي اليه رواق جنوبي محلي است که به قتل گاه معروف است و اين اثر از قديم باقي است ، اينجا محلي است که ابوالأحرار امام حسين (عليه السلام) از اسب خويش بر زمين افتاد و در اين مکان بود که شمر سر مبارک حضرت را از بدن شريفش جدا کرد.

در دايرة المعارف تشيع(1) از چهار ايوان، واقع در آستان حسيني به تفصيل سخن رفته است که در اينجا به اسامي آنها اکتفا مي کنيم:
1 ـ ايوان بالاسر يا ايوان رأس الحسين(عليه السلام)
2 ـ ايوان طلا
3 ـ ايوان ميرزا موسي که با نام هاي « ايوان صافي صفا » و « ايوان صفويّه» و «ايوان ليلو » نيز ناميده مي شود.
4 ـ ايوان ناصري. (2)

پانوشت :
1. دايره المعارف تشيع، ج2، ص 660، 662، 665 .
2. سيماي کربلا، صص 82 ـ 79، با اندکي تصرف .