(مسئله 1) كسانی كه با فیش میت و به نیابت از وی به حج می روند اگر خود نیز تمام شرایط استطاعت بجز بازبودن راه را دارا باشند، (كه آن هم با فیش حج میت حاصل شده)، در این صورت استطاعت برایش حاصل نشده، چون در استطاعت غیر از مال و سلامتی بدن و بودن وقت، باز بودن راه از طریق مشروع و حلال نیز شرط است، آری، اگر از ناحیه صاحبان فیش و كسانی كه فیش را به او داده اند اجازه به جا آوردن حج و اجیر گرفتن از مدینه یا جدّه برای متوّفی به او داده باشند، در این صورت نه تنها چنین كاری جایز است، بلكه باید نایب بگیرد و اگر خودش برای میت حج به جا آورد، حجّش به طور كلی باطل است یعنی نه برای میت صحیح است و نه برای خودش.

(مسئله 2) اگر كسی كه خیال می كرده مستطیع نیست، به نیت عمره و حج استحبابی مُحرم شود و اعمال عمره تمتع را انجام دهد بعد در مكّه معلوم شود مستطیع بوده است، كفایت عمره تمتع او خالی از وجه نیست و باید پس از اعمال عمره تمتع به نیت وجوب برای اعمال حج تمتع مُحرم گردد، كما اینكه اگر بعد از فراغت از اعمال حج تمتع هم متوجه شود كه مستطیع بوده، حجّش صحیح و مجزی از حجه` الاسلام می باشد.

(مسئله 3) كسی كه هزینه سفر حج را ندارد اگر بتواند با قرض نمودن حج بجا آورد لازم نیست قرض نماید، ولی اگر قرض كند در صورتی كه قرض نمودن برای او هیچ گونه منت و مؤنه ای نداشته باشد و بتواند به سهولت قرض را اداء كند مستطیع می شود و اگر با آن حج به جا آورد از حجه` الاسلام كفایت می كند .

(مسئله 4) در سفر حجِ واجب، برای زن اجازه شوهر شرط نیست و زن باید حجِ واجب خود را به جا آورد، آری، اگر رفتنش به حج، باعث حرج و مشقت در زندگی می شود، حج برای او واجب نمی باشد، و در حج مستحبی اگر منافات با حق استمتاع شوهر باشد باید با اجازه شوهر باشد.

(مسئله 5)نایب در طواف نساء باید مانند بقیه اعمال، به قصد منوب عنه آن را بیاورد و اگر طواف نساء را نیاورد یا صحیحاً انجام ندهد، زن بر او حلال نمی شود.

(مسئله 6)برای كسانی كه در حال اجیر شدن از معذورین نبوده اند و بعد از قبول نیابت و عقد اجاره، در موقع اعمال یا قبل از مُحرم شدن در جایی كه فسخ عقد اجاره موجب ضرر معتدبه به مستأجر باشد (اگر او بخواهد ضرر را جبران نماید و اجیر برگردد و عمل را تمام ننماید)، و یا موجب ضرر معتدبه به اجیر باشد (اگر او بخواهد جبران كند و عمل را تمام نكند و نیاورد)، جزو معذورین شده اند صحّت نیابت و كفایت از حج منوب عنه به حكم لاضرر و به حكم "كلّما غلب الله علیه فهو اولی بالعذر" خالی از وجه نمی باشد، اما اگر قبل از آن باشد اجاره خود به خود به خاطر عدم قدرت اجیر بر انجام وظیفه منوب عنه كه معذور نبوده باطل است و نیابت از بین رفته می باشد.

(مسئله 7)نایب شدن معذور در حج واجب، صحیح نیست ولی نیابت تبرّعی در حج مستحبّی مانعی ندارد، چرا كه در آن عدم عذر شرط نیست. ولی اگر بابِ استیجار و نیابت باشد، باید نایب قبل از عقد اجاره، عذر خود را تذكر دهد چون متعارف در اجاره حج، حج كامل و غیر معذور است.

(مسئله 8) نیابت افراد معلول از ناحیه دست یا پا جایز است و مانعی ندارد، آری اگر نداشتن پا سبب گردد كه نمازش را نشسته بخواند در نماز طواف احتیاط كند و نایب بگیرد تا او هم نماز طواف را بخواند.

(مسئله 9) شخصی كه فقط از راه رفتن معذور است، می تواند نایب شود و با چرخ طواف و سعی را انجام دهد و چنین افرادی از معذورین نمی باشند، چون طواف و سعی با چرخ، با قدرت بر راه رفتن هم صحیح است.

(مسئله 10) در حج واجب، نیابت از طرف شخص زنده جایز نیست، مگر اینكه منوب عنه از به جا آوردن اعمال حج عاجز باشد (در صورتی كه حج بر منوب عنه مستقر شده باشد)، اما نیابت در حج مستحبّی از شخصی كه در حال حیات است جایز است و ثواب بسیاری دارد.

(مسئله 11) كسانی كه استطاعت برای عمره مفرده داشته باشند و برای حج استطاعت نداشته باشند، عمره مفرده بر آنها واجب است، بنابراین، اشخاصی كه به عنوان نیابت به حج می روند اگر سال اول آنها باشد، باید بعد از تمام شدن اعمال حجّ برای خودشان عمره مفرده به جا آورند، چون آنها در آنجا استطاعت عمره مفرده را دارند.

(مسئله 12) كودك ممیز كه خود محرم شده است، حكم بزرگسالان را دارد و باید مانند آنها شرایط طواف را رعایت نماید، چون خود طواف می كند و اعمال را انجام می دهد نه آنكه طوافش می دهند و سعیش می برند بنابر این در ابتدای طواف و سعی و بین سعی و طواف باید بیدار باشد، امّا اگر كودك غیر ممیز باشد چنانچه در بین طواف یا سعی بخوابد، مانعی ندارد چون او را طواف و سعی می دهند.

(مسئله 13) احرام بستن از داخل مسجد شجره واجب نیست و از خارج مسجد، تا حدودی كه جزء ذوالحلیفه محسوب می شود، احرام جایز و صحیح است. بنابراین، احرام از بیرون مسجد و محل توقفهای ماشین و محل دست فروشها و خیابانهای مجاور و نزدیك مسجد كه جزء ذوالحلیفه است، قطعاً كافی است.

(مسئله 14) ادنی الحلّ میقات عمره مفرده ای است كه بعد از حجّ اِفراد یا حجّ قِران به جا می آورند، و همه كسانی كه در مكّه تصمیم می گیرند عمره مفرده به جا آورند میقات آنان ادنی الحلّ است و همچنین میقات كسی است كه در حال عبور و رفتن به مكه از مواقیت خمسه معروفه1 یا محاذی آنها عبور ننماید، همانند كسانی كه از جده می خواهند به مكه بروند و محاذات برایشان محرز نشده باشد (كه برای غالب افراد اگر نگوییم برای همه، محرز نمی باشد). میقات اینها ادنی الحلّ می باشد.

(مسئله 15) اگر زن در میقات حائض باشد و یقین كند كه نمی تواند عمره تمتّع را در وقت خود انجام دهد، باید نیت حج اِفراد كند و برای حج اِفراد محرم شود و حج اِفراد به جا آورد و بعد از آن عمره مفرده انجام دهد و این حج از حجه` الاسلام او كفایت می كند، ولی اگر در زمانی كشف خلاف شد، كه امكان به جا آوردن اعمال عمره تمتع را داشت، واجب است به عمره تمتّع عدول كند و بعد از آن حج تمتع كه حجه` الاسلام او می باشد، به جا آورد.

(مسئله 16) كسی كه در غیر ماههای حج به مكّه رفته و عمره مفرده به جا آورده و تا زمان حج در مكّه مانده است، برای احرام عمره تمتع، بنا بر احتیاط باید به میقاتی كه از آن عبور كرده برود و از آنجا محرم شود، هر چند اكتفا به ادنی الحلّ برای این گونه افراد خالی از قوّت نیست، چون مواقیت معروفه میقات كسی است كه از آنها یا محاذی آن عبور می كند نه آنكه موضوعیت داشته و شرط صحّت باشد.

(مسئله 17) شاغلین در جدّه یا كسانی كه از راه جدّه می خواهند برای عمره تمتّع یا عمره مفرده به مكّه بروند می توانند از ادنی الحلّ مثل مسجد تنعیم یا حدیبیه محرم شوند چون مواقیت معروفه، میقات كسانی است كه از آنها عبور می نمایند و همین طور محاذات میقات نیز میقات برای عبور كننده از آن می باشد و چون جدّه محاذاتش هم معلوم نمی باشد، فلذا احرام از ادنی الحلّ برای آنها كفایت می كند و لازم نیست تغییر مسیر داده و به جحفه بروند و محرم شوند.

(مسئله 18) كسی كه به احرام عمره مفرده وارد مكّه می شود اگر احرامش در ماههای حج2 بوده، جایز است كه آن را عمره تمتع قرار دهد و دنبال آن حج تمتع به جا آورد.

(مسئله 19) پس از انجام عمره تمتع مطلوب است كه انسان برای اعمال حج تمتع در مكّه بماند، پس اگر ضرورت و حاجتی نباشد بیرون نرفتن اولی و احوط است. آری، در زمانی كه می ترسد اگر بیرون برود به حج تمتع و وقوف اختیاری عرفه نمی رسد، نباید بیرون برود.

(مسئله 20) بعد از اتمام حج تمتّع، اگر شخص از مكّه خارج شود و قبل از آنكه یك ماه از خروجش بگذرد بخواهد مجدّداً مراجعت كند، لازم نیست محرم شود، بنابراین، می تواند بدون احرام داخل حرم شود. كما اینكه می تواند به قصد عمره مفرده هم محرم شود، و در صورت گذشت یك ماه از خروجش از مكّه در صورت ورود به حرم و مكّه لازم است كه با احرام عمره مفرده وارد حرم شود.

(مسئله 21) آنچه در لباس نمازگزار شرط است در لباس های احرام نیز شرط است، بنابراین احرام در لباس حریر و لباسی كه از اجزای حیوان حرام گوشت است، كفایت نمی كند; و بنا بر احتیاط مستحب، طواف كننده از نجاساتی كه در نماز عفو شده (مثل خون كمتر از در هم و جامه ای كه با آن نتوان نماز خواند مثل عرقچین و جوراب) اجتناب كند.

(مسئله 22) گره زدن لباس احرام مانعی ندارد، ولی احتیاط واجب آن است كه لباسی را كه لنگ قرارداده به گردن گره نزند، و قرار دادن سنگ و یا چیز دیگر در لباس احرام و بستن آن با كِش یا وسیله دیگر به احرام ضرر نمی رساند، و احوط ترك وصل كردن لباس احرام با سنجاق و سوزن است، لیكن اقوی جواز وصل همه آنها است چون دوخته شده نمی باشد، ولی نباید به نحوی باشد كه شبیه لباس دوخته شده محسوب شود.

(مسئله 23) مستحب است پیش از احرام، در میقات غسل احرام بنماید و این غسل از زن حائض و نفساء نیز صحیح است، و غسل احرام بلكه تمام اغسال مستحبه و واجبه، از وضو كفایت می كند. و تقدیم این غسل، بخصوص در صورتی كه خوف آن باشد كه در میقات آب پیدا نشود، جایز است، و در صورت تقدیم، اگر در میقات آب پیدا شد، مستحب است غسل را اعاده نماید. كما اینكه بدون عذر هم می تواند قبل از رسیدن به میقات در هتل غسل نماید، لیكن باید تا میقات و تلبیه گفتن و محرم شدن، غسلش را حفظ نماید.