جوامع انسانی، همیشه در معرض درگیری، نزاع و قتل قرار دارند و هر روزه شاهد چنین اتفاق‌هایی هستند. انسان‌ها بر اساس تجارب حیات روزمره خود، راه حل‌هایی، برای کنترل و پایان‌دادن به درگیری‌ها و نزاع‌های دائمی از تجارب اقوام دیگر بهره گرفته و نظام حقوقی ـ کیفری را پی‌‌ریزی کردند که تأمین‌کننده منافع جامعه باشد.

قوانین دیات یکی از این دستاوردهای حیات بشری است. نظام دیات جهت پایان‌بخشیدن به منازعات و انتقام‌گیری‌ها به‌وجود آمد تا خاطی را به پرداخت ارش و خسارت وادار کند تا بخشی از خسارت وارده به مجنی علیه تأدیه گردد. این اتفاق، عدم توسل به زور مهار و ابزاری برای جلوگیری از جنگ و تباهی حاصل شد.

نظام دیات برای جانی و قبیله‌اش این امکان را به وجود آورد که با توافقی که مجنی علیه یا اولیای او صورت می‌دهند، پرداخت خسارت جایگزین قصاص شود. این شیوه نو، تحول بزرگی در حیات اجتماعی جوامع انسانی به‌وجود آورد.

نظام دیات، دارای ماهیتی عقلایی است؛ زیرا اثرات مثبت اجرای آن در نظم عمومی، امنیت جامعه و تا حدودی جبران خسارت‌های بدنی و جانی را تأمین می‌کند. اسلام، به همان مفهوم عرفی و عقلایی آن را امضا کرده است.