حکم قصاص و دیه در اسلام، در شرایطی تشریع شد که هرج و مرج و بی‌قانونی شدیدی بر شبه جزیره‌ عربستان حاکم بود. به‌طوری که در برابر کشته‌شدن یک نفر، گاه قبیله‌ای مجازات و کشته می‌شدند و جنگ‌های ویرانگری به خاطر یک قتل صورت می‌گرفت و نیز فرهنگ و شرایطی بر آنان حاکم بود که اساساً برای زن، هیچ ارزش انسانی به رسمیت نمی‌شناختند و دختران را از ترس فقر و ننگ به گور می‌سپردند (نحل (16): 59 ـ 58).[1] بنابراین، خداوند اصل قصاص را تشریع کرد که تنها قاتل قصاص گردد، نه دیگران (مغینه، 1383، ج 1، ص 489).

بنابراین، می‌توان احتمال داد که تساوی دیه زن و مرد در آن شرایط، اساساً زمینه عملی و اجرایی نداشته است؛ زیرا در فرهنگی که برای زن ارزشی قائل نبوده‌اند یا او را انسان نمی‌دانسته‌اند، حتی پذیرش پرداخت نصف دیه هم برای قتل او بسیار مشکل بوده است.

به هر حال، به نظر می‌رسد، اگر نصف‌بودن دیه زن، از طریق روایات هم ثابت شود، مرحله‌ا‌ی و مقطعی‌نبودن آن محل تردید است.[2]

---------

[1]. (وَ إِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدّاً وَ هُوَ کَظِيمٌ يَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَ يُمْسِکُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلاَ سَاءَ مَا يَحْکُمُونَ).

[2]. به ویژه با توجّه به این‌که برخی از احکام اسلام، به‌تدریج (مانند حکم شراب‌خواری) به حکم نهایی و کامل خود رسیده‌اند.