جنایت از ماده جنی و به معنای این است که شخصی جنایتی را در حق خود یا قومش انجام دهد (فراهیدی، 1409ق، ج6، ص184). لفظ جنایت واژه‌ای عربی و هم به معنای مصدری(خطا‌کردن) کاربرد دارد و هم به معنای اسم مصدر(خطا) مورد استعمال قرار گرفته است (زراعت، 1378، ج1، ص255). جنایت در لغت به معنای گناه و جرمی است که فرد با انجام‌دادن آن موجب عقاب و قصاص می‌شود و به معنای«رساندن امر مکروه به غیر مستحق آن می‌باشد». اما از نظر شریعت، جنایت به معنای رساندن درد و ناراحتی به تمام یا جزئی از بدن انسان می‌باشد. اگر جنایت به تمام بدن باشد، به جنایت نفس معروف است و اگر جنایت به جزئی از بدن وارد شده باشد را جنایت طرف گفته می‌شود (طریحی، 1408ق، ج1، ص91؛ جواهری، بی‌تا، ج4، ص288ـ287). در لسان فقها، جنایت به جرح و قطع نیز اطلاق شده است (جواهری، بی‌تا، ج4، ص288). در مباحث فقهی - قضایی جنایت یا عمدی است یا شبه عمد و یا این‌که جنایت خطایی می‌باشد (صدر، 1427ق، ج9، ص260).

این لفظ در اصطلاحات حقوق جزا نیز بکار برده می‌شود و در واقع یکی از اقسام چهارگانه جرم به حساب می‌آید و مجازات آن اعدام یا حبس ابد یا حبس موقت با اعمال شاقه یا حبس مجرد یا تبعید یا محرومیت از حقوق اجتماعی می‌باشد (دهخدا 1377، ذیل واژه جنایت). ماده ۱۸۱ قانون آیین دادرسی کیفری، جرایم را به سه درجه تقسیم کرده است(جنایت، جُنحه و خلاف) (فاروقی، 1991، ج1، ص166). سپس در تعریف جنایت در ماده ۱۸۱ قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده است:

جنایت عبارت از جرمی است که جزای آن ترهیبی و ترذیلی با هم است یا فقط ترذیلی است.

مجازات ترهیبی یا ترذیلی به مجازاتی گفته می‌شود که توأم با رنج و اخافه بوده و بر جسم و یا جان یا آزادی مجرم تحمیل می‌شود. اما از نظر فقهی برخی از فقها جنایت را به جرم‌هایی اطلاق می‌کنند که بر نفس یا عضو انسان وارد می‌شود و بر همین اساس، مباحث حدود و دیات و قصاص را با نام مبحث جنایات در کتاب‌های خود آورده‌اند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تقسیم‌بندی جدیدی بر اساس حقوق اسلام شکل گرفت (فاروقی، 1991م، ج1، ص166؛ زراعت، 1378، ج1، ص255). در ماده ۱۲ از قانون مجازات اسلامی تصریح شد: «مجازات‌های مقرر در این قانون پنج قسم است: ۱. حدود؛ ۲. قصاص؛ ۳. دیات؛ ۴. تعزیرات و
۵. مجازات‌های بازدارنده».[1]

در اصطلاح‌ علم حقوق، به‌ویژه در حقوق برخی کشورهای عربی و حقوق ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ ش‌)، جنایت‌ مفهومی‌ متفاوت‌ با منابع‌ فقهی‌ دارد و در واقع‌ نوعی‌ جرم‌ به‌ شمار می‌رود؛ زیرا جنایت‌ به‌ جرائمی‌ گفته‌ می‌شود که‌ برای‌ جامعه‌ بسیار خطرناک‌ است‌ و مجازاتی‌ سنگین‌؛ مانند قتل‌ و حبس‌ ابد در پی‌ دارد. این‌ مفهوم‌ از جنایت‌ در برابر جُنْحه‌ (جرائم‌ سبک‌تر) و خلاف‌ (جرائم‌ بسیار سبک‌) بکار برده‌ می‌شود (عوده، بی‌تا، ج1، ص68ـ67؛ صانعی، 1376، ج1، ص340ـ338). در قوانین‌ و حقوق‌ فعلی‌ ایران‌، با توجه‌ به‌ این‌که‌ قانون‌گذار تقسیم‌بندی‌ مذکور را رها کرده‌ است‌، جنایت‌ به‌ همان‌ معنای‌ فقهی‌ بکار می‌رود. در جنایات‌ عمدی‌، مسؤولیت‌ جنایی‌ برعهده شخص‌ جانی‌ است‌ و فرد دیگری‌ مسؤول‌ آن‌ نیست (نوربها، 1382، ج 1، ص53 ـ 52).

----------

[1]. قانون مجازات‌های اسلامی، ماده ۱۲.