قانون مجازات اسلامی در ماده 488، دیه را این‌گونه تعریف می‌کند: «دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است».

تفاوت حقوق کیفری و حقوق مدنی هم روشن است و هر دانشجوی حقوق، نخستین چیزی که می‌آموزد، همین تفاوت‌هاست که حقوق کیفری در برابر حقوق مدنی است. به‌جز حقوق کیفری، همه قوانین دیگر به حقوق مدنی مشهور هستند. حقوق مدنی شامل قانون مسؤولیت مدنی از قبیل تجاوز و آسیب‌رساندن به حریم خصوصی، قانون مالکیت و قانون قراردادهاست. تفاوت میان حقوق کیفری و مدنی مهم هستند؛ چون رسیدگی‌های کیفری و مدنی مجزا هستند.

(Hofman:43 وهافمن: 105-104).

اما در این بحث، برای تعیین ماهیت دیه ناگزیریم پاسخ به جرایم را تقسیم‌بندی کنیم، نه خود جرایم را. منظور از تنبیه، اعم از کیفرهای سخت و فیزیکی؛ مانند زندان، اعدام، دستبند الکترونیکی و هم‌چنین تنبیه‌های نرم؛ مانند جریمه مالی و محرومیت‌های اجتماعی است و منظور از مجازات و کیفر، همان تنبیه‌های سخت است و جریمه را از مصادیق تنبیه‌های نرم در نظر می‌گیریم. با این پیش‌فرض‌ها به بحث می‌پردازیم. جریمه‌ها fines برای تخلف و کیفر punishment برای جرم است.

چون واژگان دقیقی برای این دو نوع تعریف نشده و با وجود این‌که در انگلیسی Punishment هم به معنای تنبیه و هم مجازات است، لذا تعریفی را برای مرزگذاری بین واژگان و مفاهیم پایه قرار می‌دهیم. جرم شامل جنایت و جنحه است. البته این تفکیک، اعتباری است و چنین نیست که این تفکیک به دقت در همه ‌نظام‌ها و به صورت یک‌سان رعایت شود. تداخل دوایر مجازات‌ها و جریمه‌ها در جوامع مختلف، کم و زیاد می‌شود؛ چنان‌که در ایران تخلف از قوانین راهنمایی و رانندگی تخلف است و یک امر کیفری به شمار نمی‌آید و سازوکار تنبیهی آن جریمه مالی است، ولی در آمریکا جرم است و در نظام قضایی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و در بیش‌تر پرونده‌های تخلف جدی، قاضی جریمه‌ها را با زندان یا تنبیهات دیگری ترکیب می‌کند(همان، ص319)، اما روش تنبیهی غالب در آن جریمه است.