«امام خمینی» (قدس سره) در تعریف دیه آورده است: «و هی المال الواجب بالجناية علی الحرفی النفس أو مادونها، سواء کان مقدراً أو لا و ربما یسمی غیرالمقدر بالأرش والحکومة و المقدر بالدیة» (امام خمینی، 1390 ق، ج2، ص552)؛ دیه مالی است که به دلیل جنایت بر نفس فرد آزاد و یا کمتر از آن(نفس) واجب می‌شود؛ چه میزان آن معین باشد، چه نباشد و بسا مواردی را که میزان آن معین نباشد، ارش و حکومت نامیده و دیه معین را دیه نام‌گذاری کرده‌اند. تعریف حضرت امام تقریباً مشابه تعریف صاحب جواهر است.

در ماده 448 قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392 اصطلاح دیه چنین تعریف شده است: «ديه مقدر، مال معيني است كه در شرع مقدس به سبب جنايت غير عمدي بر نفس، عضو يا منفعت، يا جنايت عمدي در مواردي كه به هر جهتي قصاص ندارد، مقرر شده است».

بحث از چیستی و ماهیت دیه در کتب فقهای پیشین چندان مورد توجه نبوده است. شاید بدان جهت بود که مدت‌های طولانی دامداری و کشاورزی شیوه درآمد افراد بود و شتر و گاو و گوسفند به سهولت در دسترس بوده است،اما سبک زندگی جوامع کنونی و تغییر شیوه زندگی و دشواری انتقال و داد و ستد شتر و گاو و گوسفند موجب گشت تا فقهای نواندیش به باز‌خوانی منابع و ادله این اقوال بنشینند. به‌هرحال، در میان دیدگاه‌هایی که از اندیشمندان فقه و حقوق در مورد ماهیت دیه مطرح شده در ذیل به اهم آنها می‌پردازیم.