از آنجا كه زمان و مكان؛ مناسبات و روابط اجتماعي انسان‌ها در حال تغيير و تحول است، فقها با تقسيم احكام شرع به ثابت و متغير بويژه در مسايل اجتماعي، بازنگري در متون ديني و بررسي موضوعات فقهي را امري ضروري دانسته و شيعه همواره بر اجتهاد مستمر تأكيد داشته است. از اين رو عقل را به عنوان يك منبع براي دريافت حكم الهي معتبر دانسته‌اند.

البته واضح است فقيه و مجتهد مي‌تواند مسايل متغير را به مسايل ثابت ربط دهد و ديدگاه شارع را استنباط و بيان كند.

امام صادق7 كسي را كه عالم به زمان خودش نباشد در معرض هجوم خطاها و اشتباهات مي‌دانند «العالم بزمانه لايهجم عليه اللوابس» (كافي، ج 1، ص 27)

امام خميني(س) فقيه روشن‌بين و آشنا به زمان در اهميت و شناخت زمان و مكان چنين مي‌فرمايد: زمان و مكان دو عنصر تعيين‌كننده در اجتهادند. مسأله‌اي كه در قديم داراي حكمي بوده است، به ظاهر همان مسأله در روابط حاكم بر سياست و اجتماع و اقتصاد يك نظام ممكن است، حكم جديدي پيدا كند. بدان معنا كه با شناخت دقيق روابط اقتصادي و اجتماعي و سياسي همان موضوع اول كه از نظر ظاهر با قديم فرقي نكرده است، واقعا موضوع جديدي شده باشد كه قهرا حكم جديدي مي‌طلبد. (صحيفه امام، ج 21، ص 288)

در دوران كنوني با توجه به مباحث حقوق بشر و كرامت انسان، برخي از احكام فقهي كه در نظام قبيله سابق، مسأله‌اي ايجاد نمي‌كرد، در اين دوران با سوالات عديده مواجه است.

يكي از اين مسايل، بحث ديه مي‌باشد. چرا بايد ديه با چند چيز ـ در حالي كه در ارزش با يكديگر متفاوتند ـ محاسبه شود؟ چرا ديه مرد و زن متفاوت باشد؟ آيه ديه همان خسارت است؟ تفاوت ديه مسلمان با غير مسلمان چرا؟ و...

از اين رو «مؤسسه فقه الثقلين» بنابر رسالت فرهنگی و ضرورت پاسخگویی فقه به نیازهای پیشرو، تحولات عصر جدید و الهام از ديدگاه‌هاي فقهي حضرت آيت‌الله العظمي صانعي كه نظرات جديدي در اين مباحث داشتند، در جهت بررسي ديدگاه‌ها متفاوتي كه پيرامون موضوع فوق مطرح شده است، همايشي را با دعوت از انديشمندان و فرهيختگان ترتيب داد و این همایش در سه شهر تهران (2 آذر 1396)، اصفهان (9 آذر 1396) و قم (30 آذر 1396) برگزار گردید؛ در فراخوان اوليه محورهاي ذيل مطرح گرديد:

1. ماهيت ديه و ارش

الف) آيا ديه جبران خسارت است يا نوعي مجازات؟

ب) مقدار ديه قابل تغيير است يا مقدر شرعي است؟

ج) آيا اعيان سته خصوصيت دارد يا خير؟

د) جنسيت و دين در ميزان ديه دخالت دارد يا خير؟

هـ) تفاوت ديه ولد الزنا با غير ولد الزنا

و) ماهيت حقوقي ديه جنايت بر اعضاء در صورتي كه از ديه نفس بيشتر باشد

ز) ماهيت ديه جنايت بر ميت

2. تاريخچه ديه در اديان قبل از اسلام و نظام‌هاي حقوقي

3. نقش نظام هاي اجتماعي در تعيين ديه

4. وجه تغليظ ديه در ماه‌هاي حرام و در حرم بر اساس ماهيت جبراني و جزايي ديه

5. وجه ضمان عاقله با توجه به جنبه شخصي بودن مسوليت

6. نقش شركت‌هاي بيمه در پرداخت ديه

و...

تعداد 20 مقاله به دبيرخانه همايش رسيد و از ميان آن‌ها 6 مقاله برگزيده شد و در سه اجلاسيه كه به ترتيب در تهران، اصفهان و قم برگزار گرديد، ارائه شد.

تمام مقالات تأييد شده به همراه سخنراني‌هاي افتتاحيه و اختتاميه نشست‌ها و مصاحبه‌ها در موضوع همایش فوق در اين مجموعه تقديم خوانندگان محترم مي‌شود. اميد است اين مجموعه بتواند گامي كوچك در به روز كردن اين بحث برداشته باشد.