اشاره

آنچه در پی می‌آید گزیده‌ای است از ویژه‌نامه نشست (شماره 18 مجله «صفیر حیات») و جزوه حاوی «چکیده مقالات» سلسله نشست‌های فقه پژوهی با موضوع دیه که در آن‏ها عده‌ای از صاحبنظران درباره دیه مرد و زن نیز به اظهار نظرهای کارشناسی پرداخته و ارزیابی خود را از آرا و فتاوای حضرت آیت الله صانعی مطرح کرده‌اند.

مؤسسه فقه الثقلین که وابسته به دفتر حضرت آیت الله العظمی صانعی است با توجه توفیقاتی که در عرصه اندیشه، تحقیق و پژوهش داشته برای ادای تکلیف و حضور در حوزه پاسخگویی به پدیده‌های نو و ارائه راه حل‌های علمی، منطقی و حقوقی، سلسله نشست‌های فقه پژوهی را بنا نهاد تا بستری مناسب جهت ابراز نظریه‌ها و نقد‌های علمی علما، دانشمندان، اندیشمندان و صاحبان قلم باشد. از این رو با مدیریت مؤسسه فقه الثقلین شورای فقه پژوهی که متشکل از جمع فرهیخته‌ای از حوزه و دانشگاه است، تشکیل گردید. این شورا با اولویت شناسی نسبت به موضوعات اجتماعی و قوانین حقوقی کشور، موضوع «دیه» را اولویت نخست پژوهش و باز‌اندیشی خود قرار داده و با برگزاری این نشست، نتایج علمی قابل قبولی به دست آمد که ره آورد آن در مجموعه‌ایی مستقل در مسیر انتشار است. این نشست‌ها که در سه مرحله و در شهرهای تهران (2/9/96) اصفهان (9/9/96) و قم (30/9/96) برگزار گردید، اهم رخداد‌های آن به شرح ذیل تقدیم می‌گردد:

در اولین مرحله از سلسله نشست‌های فقه پژوهی (دیه) که در سالن همایش‌های پژوهشکده امام خمینی (س) تهران برگزار گردید؛ تنی چند از آیات، علما، فضلا و جمع بزرگی از شخصیت‌های حوزوی و دانشگاهی شرکت داشتند. از جمله: آیت الله سید محمد موسوی بجنوردی ـ آیت الله محمد سروش محلاتی ـ آیت الله حسین عرب کاشانی ـ حجج اسلام آقایان: علی یونسی ـ احمد عابدینی ـ فخر‌الدین صانعی (فرزند آیت الله العظمی صانعی) ـ سید ابوالفضل موسویان ـ مصطفی قنبرپورـ جمعی از علمای اهل سنت ـ حجت الاسلام والمسلمین هاشمی نژاد ـ دکتر محمود کاشانی ـ دکتر علی شکوری راد ـ دکتر محمد‌علی اردبیلی ـ دکتر محمد حسن ضیایی فر ـ عماد الدین باقی ـ مهندس لطف الله میثمی ـ جمعی از بانوان حوزوی و دانشگاهی و... .

در این نشست پس از تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید در آغاز دبیر علمی ضمن خوش‌آمد‌ گویی و تشکر از حاضرین، گزارشی از روند فعالیت شورای فقه پژوهی مؤسسه فقه الثقلین ارائه نمود. سپس سخنران افتتاحیه نشست آیت الله سروش محلاتی با بررسی آیات و روایات دیه، به سلطانی بودن یا تعبدی بودن حکم دیه به ایراد سخن پرداخت. دو مقاله هم پیرامون موضوع دیه که یکی از جناب حجت الاسلام والمسلمین عابدینی و دومی از جناب آقای باقی ارائه گردید. پس از آن دکتر کاشانی در سخنان خود علاوه بر بیان اشکالات در روند تاریخی تدوین قوانین، به مواد قانونی مجازات اسلامی بویژه دیات و روند اجرایی آن در کشور ایرادات علمی و فنی را به تفصیل بیان داشتند. سخنران پایانی نشست تهران حجت الاسلام والمسلمین دکتر هادی بودند که پیرامون دیه با استفاده از متون فقهی مطالبی بیان نمودند و در عین حال به تنگناهای موجود محاکم قضایی در روند اجرای حکم دیه با توجه به مواد آن در قانون مجازات اسلامی، اشاراتی داشتند.

در دومین مرحله از سلسله نشست‌های فقه پژوهی (دیه) که در تالار نگارستان امام خمینی (س) اصفهان برگزار گردید جمعی از آیات، علما، فضلا و شخصیت‌های حوزوی و دانشگاهی در آن حضور یافتند. در این نشست شخصیت‌هایی چون: آیت الله سید حسین موسوی تبریزی ـ آیت الله حسین عرب کاشانی ـ حجج اسلام آقایان: احمد عابدینی ـ فخر‌الدین صانعی (فرزند آیت الله العظمی صانعی) ـ محمد‌تقی فاضل میبدی ـ سید ابوالفضل موسویان ـ دکتر فضل الله صلواتی ـ دکتر سید علی‌اصغر غروی اصفهانی ـ دکتر محمد حسین ساکت ـ دکتر محمود مالمیر ـ دکتر فرهاد رستم شیرازی و... شرکت داشتند.

سخنران افتتاحیه نشست، آیت الله موسوی تبریزی در‌باره تغلیظ دیه در ماههای حرام و منطقه حرم سخن گفت و تغلیظ آن را با توجه به نقد و بررسی روایات مربوطه، رد نمودند. سپس دو مقاله یکی توسط حجت الاسلام والمسلمین فاضل میبدی و دیگری توسط استاد نوریها ارائه گردید. در ادامه نشست استاد ساکت در باب اهمیت نگرش جدید به پدیده‌های نو‌ظهور و پاسخگویی متفاوت و راه گشای برخی از فقها نسبت به آن‏ها مطالبی را متذکر شدند. سخنران پایانی هم دکتر مالمیر بود که با نقد حقوقی نسبت به برخی مواد قانون مجازات اسلامی بر بازنگری عالمانه آن‏ها با توجه به حوزه اجرائیات این قوانین، تأکید نمودند.

در آخرین و مهمترین مرحله از نشست فقه پژوهی (دیه) که در شهر قم برگزار گردید؛ آیات، علما، فضلا و جمع کثیری از شخصیت‌های فرهیخته علمیِ حوزوی و دانشگاهی حضور یافتند. در این نشست یک روزه شخصیت‌های سرشناسی چون: آیت الله العظمی صانعی ـ آیت الله سید مصطفی محقق داماد ـ آیت الله سید حسین موسوی تبریزی ـ آیت الله سید محمد موسوی بجنوردی ـ آیت الله سید محمد حسینی کاشانی ـ آیت الله محمد‌علی فیض گیلانی ـ آیت الله میرزا محمد فیض قمی ـ آیت الله شیخ محمد رضا رحمت ـ آیت الله سید ضیاء مرتضوی ـ آیت الله حسین عرب کاشانی ـ حجج اسلام آقایان: مرتضی جوادی آملی ـ احمد عابدینی ـ فخر‌الدین صانعی (فرزند آیت الله العظمی صانعی) ـ دکتر قاضی زاده ـ نیّری ـ هادی غفاری ـ سید جواد ورعی ـ موسوی (رئیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی) ـ محمد‌تقی فاضل میبدی ـ سید ابوالفضل موسویان ـ دکتر نوبهار ـ احمد منتظری ـ محمد‌حسین قدوسی ـ مولوی عبدالحلیم قاضی (نماینده قاضی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان) ـ جمعی از علمای اهل سنت ـ غلامحسین نادی نجف آبادی ـ محمد اشرفی اصفهانی ـ دکتر عبدالله امیدی فرد ـ دکتر مهدی پورحسین ـ محمد‌رضا نوراللهیان ـ دکتر حسین مهرپور ـ مهندس سید مهدی صادقی (استاندار قم) ـ مهندس جمالی (معاون سیاسی امنیتی استانداری قم) ـ دکتر جلال جلالی زاده ـ مهندس لطف الله میثمی ـ آقای عماد الدین باقی ـ سرکار خانم فاطمه هاشمی رفسنجانی و... شرکت داشتند.

همچنین جمعی از بانوان حوزوی و دانشگاهی ـ گروهی از وکلا و حقودانان محاکم قضایی ـ جمعی از اساتید و محققین حوزه‌های علمیه ـ جمعی از اعضای مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم ـ برخی از اعضای مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ـ برخی از اساتید دانشگاه قم و دانشگاه مفید و... در این نشست حضور پیدا کردند.

در این نشست پس از تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید در آغاز دبیر نشست، ضمن خوش‌آمد ‌گویی به حاضرین و نام بردن از مؤسسه فرهنگی فقه الثقلین به عنوان برگزار کننده نشست فقه پژوهی، اهداف و مقاصد پیش روی این نشست را بر شمرد. وی با بیان گوشه‌هایی از اهمیت بازاندیشی در حوزه فقه و قوانین موجود در نظام حقوقی کشور، به مسئولیت علما و حوزه‌های علمیه در قبال مسایل مختلف فقهی و رخدادهای روز اجتماعی، اشاره و تأکید کرد.

سپس سخنران افتتاحیه نشست، آیت الله سید مصطفی محقق داماد در باب نهاد اجتهاد در حوزه علمیه به ایراد سخن پرداخت. سخنران بعدی حضرت آیت الله العظمی صانعی بودند که با نقل برخی متون فقهی از فقهای برجسته، به لزوم نوآوری در حوزه اجتهاد، پرداختند. پس از آن دو مقاله؛ یکی از حجت الاسلام والمسلمین دکتر رحیم نوبهار و دیگری از حجت الاسلام والمسلمین سید ابوالفضل موسویان ارائه گردید. در پایان، سخنران اختتامیه نشست جناب آقای دکتر حسین مهرپور با طرح موضوع دیه در قوانین موجود پرداخته و به مقایسه قانون مجازات اسلامی در گذشته و حال اشاره داشته و به نقد و بررسی آندو پرداخت.