درآمد

پیشتر از حرمت و احترام جان آدمی در مكتب اسلام سخن به ميان آمد و بدين نكته اشاره شد كه قرآن كريم كشتن يك انسان را كشتن تمامی انسان‌ها می‌داند[1] و پيامبر خدا (ص) هم فرمود:

كسی كه در كشتن آدمی، گرچه با سخنی، مشاركت كند، از رحمت الهی مأيوس باشد.[2]

بر اين پايه، تحريم قتل نفس و تعيين عقوبت‌های اخروی و نيز كيفرهای دنيوی، هدفی جز بازدارندگی و جلوگيری از اين رفتار شنيع ندارند.

اگر قتل نفس از روی عمد باشد، حكم آن قصاص است؛ مگر آنكه خانواده مقتول از قصاص صرف‌نظر كنند، يا به دريافت ديه رضايت دهند.

شارع در قتل خطايی يا شبه عمد به قصاصْ فرمان نداده و حكم به پرداخت خون‌بها در حق خانواده مقتول نموده است؛ البته قرآن كريم، در قتل خطايی، علاوه بر پرداخت ديه، قاتل را به آزاد كردن يك بنده مؤمن فرمان داده است:

﴿وَ مَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَـًا فَتَحْرِيرُ رَقَبَة مُّؤْمِنَة وَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَی أَهْلِهِی إِلَّا أَن يَصَّدَّقُوا﴾؛[3] و هر كس مؤمنی را به اشتباه كشت، بايد بنده مؤمنی را آزاد كرده و به خانواده او خون‌بها پرداخت كند؛ مگر اينكه آنان گذشت كنند.

يكی از پرسش‌های جدی در فقه اسلامی، در موضوع ديه، نابرابری ديه زن و مرد و مسلمان و غير مسلمان است. مشهور فقيهان، بلكه می‌توان گفت كه تمامی فقهای مسلمان، جز تعدادی اندك، بر اين عقيده‌اند كه ديه زن، نصف ديه مرد است و ديه غير مسلمان را نيز كم‌تر از ديه مسلمان می‌دانند، گرچه در مقدار آن ميان فقيهان شيعه و اهل سنت اختلاف است؛ و در جراحت‌ها نيز بر اين باورند كه زن و مرد، تا يك سوم ديه، برابرند و بيش از آن، ديه زن نصف می‌شود.

به عقيده ما رواياتی كه در مقام بيان ديه و مقدار آن برآمده‌اند، بر برابری خون‌بها دلالت دارند. در قرآن كريم نيز شاهد و گواهی بر نابرابری وجود ندارد، بلكه اصول و قواعد كلی اسلامی نيز بر برابری گواهی می‌دهند. در اين مقال بر آنيم تا از اين رأی دفاع كرده، ديدگاه مشهور را مورد نقد و بررسی قرار دهيم.

اين نوشته در دو بخش عرضه می‌گردد:

يكم. برابری ديه زن و مرد،

دوم. نقد و بررسی ديدگاه نابرابری ديه زن و مرد؛

-------

[1]. مائده ، آيه 32.

[2]. وسائل الشيعـه ، ج 29 ، ص 13 ، ابواب القصاص فی النفس ، باب 1 ، ح 9.

[3]. نساء، آيه 92 .