|
الف) ويژگي هاي علمي
آيت الله صانعي از همان آغاز طلبگي عشق و علاقه وافري به يادگيري، تحقيق و مطالعه و فهميدن و درك درست داشته و هيچ گاه اظهار خستگي و واماندگي نكرده است. استعداد و فهم خدادادي و ذاتي وي، که مورد اذعان و تأييد هم قطاران ايام طلبگي او نيز بوده است، از او فردي توانمند و جدّي در امور يادگيري و فهم عميق موضوعات ساخته بود. حجـت الاسلام والمسلمين حاج شيخ محمد صادقي از هم دوره اي و هم مباحثه اي معظّم له، درمورد ويژگي ها و خصوصيات علمي و اخلاقي ايشان مي گويد: «... چيزي که راجع به آيت الله العظمي صانعي من گواهي مي دهم، تلاشگر بودن و جدّي بودن ايشان در تحصيل بود و اينکه از همان موقع ما متوجّه مي شديم ايشان يک نبوغي دارد. طي مباحثاتي که با هم صحبت و بحث مي کرديم، نبوغ ايشان و خوش فهم بودن ايشان چيزي نبود که پوشيده و پنهان باشد. اين مسأله اي نيست که الآن بگويم، از همان وقت اين خصوصيّت در ايشان بود... . ايشان فردي منظّم بودند، اصلاً مرتب بودن ايشان ضرب المثل بود. خيلي منظّم بود و عرض مي کنم نبوغ و فوق العاده بودنش همان وقت بين رفقاي ما معلوم بود. با آنکه از نظر سنّي از بعضي از رفقا سنّشان کمتر بود امّا از قدرت حافظه بالايي برخوردار بود و از همان وقت مخصوصاً بحّاث بود. در جواني و نوجواني خيلي بحّاث بود. از اول هم ايشان خيلي دقيق بود. ادبياتش خيلي دقيق بود تا قوانين و لمعه با هم بوديم... . ايشان اوج گيري شان روي اجتهاد و مسايل ديگري بود، و اوج گيري من روي جهتي ديگر، چون راهمان جدا شده بود از هم. در عين حالي که ايشان در مسايل اجتهاد خيلي خوب پيش مي رفت، جزو خطبا هم بود؛ يعني نه اينکه شغلش خطابه باشد، ولي تهران مي آمد، منبر مي رفت، همين جا قم منزل آقاي...، جمعيت زيادي حتي در زمان رياستشان در دادستاني تشريف مي آوردند آنجا و ايشان صـحبت مي کردند و دوستداران زيـادي داشتند ... . ادّعا مي کنند ما نزديک 50، 55 سال در حوزه هستيم، ولي سرهيچ درسي آنها را نديديم، اما آيت الله صانعي در 50، 60 سال قبل در تمام ادوار تدريس بوده اند. طبق نقل افرادي که با ايشان بودند، يکي از کساني که حضرت امام اجازه مي دادند تا پشت درب منزلشان از ايشان سؤال بفرمايند، حضرت آيت الله العظمي صانعي بودند. اگر اشخاص ديگري بودند حضرت امام مي ايستادند و مي فرمودند که شما امري داريد؟ بعد آن شخص سؤال مي کرد و حضرت امام پاسخ مي دادند. امّا به ايشان اجازه مي دادند تا پشت درب خانه شان سؤالاتشان را مطرح کنند... . ايشان از اول نبوغش پيش ما خيلي مشهود بود. يعني همه مي دانستيم که ايشان فوق العاده هست. خيلي بحّاث بود و خيلي قوي بود در مباحثه، و جوري بود که براي هيچ کس پنهان نبود فوق العاده بودنشان. اين را من شهادت مي دهم و گواهي مي دهم به اين موضوع. غير منتظره نبود اجتهاد ايشان. يک افرادي هستند که با سرو صدا مجتهد مي شوند، امّا ايشان عميقاً اجتهاد دارند و ما شکّي در اين جهت نداريم؛ چون زير بنا و پايه خيلي محکم است. عرض کردم که افرادي الآن مدعي هستند که نه در حوزه ي علميه قم، نه در نجف، هيچ وقت ايشان ديده نشده اند، اما مي گويم ايشان در تمام درس ها شرکت مي کردند و قوي هم بودند و ايشان قدرتمندي اش در فقه و اصول بود».[133] آيت الله صانعي كتب و متون علمي مورد نياز را با دقّت و نشاط مطالعه مي كند و اغلب اوقاتش را به تحقيق و نوشتن و تدريس و تهيه پاسخ به سؤالات مي گذراند. كمتر به سفر و محافل و مجالس مي رود و اگر سفري پيش آيد سفر زيارتي است. در تابستان ها هم در قم مي ماند. دأب و رسم ايشان در سفرهاي زيارتي هم تا جايي که ممکن است در مسايل ديني تفکّر مي کنند و از اشتغال به موضوعات علمي و فقهي دست بر نمي دارند و از آن لذت مي برند. برخي از اين ويژگي ها موجب شده كه در همان دوران طلبگي و جواني در زمره ي طلاب موفّق و مورد توجّه پدر و ديگر بزرگان و اساتيد حوزه قرار گيرد و با توفيق الاهي در 24 سالگي به مرحله ي اجتهاد دست يابد. حجت الاسلام والمسلمين آقاي رفيعي طباطبايي، از هم حجره اي هاي حضرت آيت الله صانعي در مدرسه ي آقا سيد صادق قم، ضمن بيان نحوه ي آشنايي خود با معظّم له، در مورد جذبه ي ايشان چنين مي گويد: «احتمالاً در سال 1333 بود که من در مدرسه ي کاسه گران اصفهان، مقدمات مي خواندم، تابستاني بود که اخوان بزرگوار صانعي از قم به مدرسه ي کاسه گران آمده بودند. با اين که آيت الله صانعي يک نوجوان بود، ولي من مي ديدم در اصفهان، ايشان خيلي مورد احترام علما است. اين وضعيت برايم جالب بود و من در آن روزها بيشتر علاقه مند بودم در خدمت ايشان باشم و از موقعيتي که بين علما داشتند، لذت مي بردم. تابستان تمام شد و آنان برگشتند به قم، جاذبه ي ايشان مرا جذب کرد که به قم بروم. و همين امر هم باعث شد که رفتم قم ... رفتيم به مدرسه ي آقا سيد صادق و اتاقي را معرفي کردند که ما برويم آنجا. رفتيم، اتفاقاً اتاقي بود که آيت الله صانعي در آنجا بودند. با آيت الله صانعي هم حجره شديم و يک نفر ديگر هم اضافه شدند و ما سه نفر شديم در اين اتاق...». هم ايشان، پيرامون نظم مطالعاتي معظّم له مي گويد: «... آيت الله صانعي در حجره برنامه اي را پياده کردند که فرمودند: شب ها، موقعي که از نماز[134] برگشتيم، برنامه اين است که بلافاصله مشغول مطالعه بشويم. شام نخوريم و نخوابيم، مهمان هم نياوريم تا ساعت 10 شب. اين حجره محلي براي مطالعه باشد. ساعت بعد از 10 شب آزاد است، هر کس مي خواهد شام بخورد، شام مي خورد، و هر کسي خواست بخوابد، مي خوابد و هر کسي هم خواست مطالعه را ادامه دهد، ادامه مي دهد. با اين که اين برنامه اعلام شد، ولي آيت الله صانعي، ساعت10 هم که مي شد، باز هم به مطالعه شان ادامه مي دادند، ولي ما ساعت10 که مي شد شاممان را مي خوريم و مي خوابيديم...».[135] آيت الله حاج شيخ مصطفي اعتمادي از اساتيد مقدمات (مطوّل) و مکاسب آيت الله صانعي، درباره ي هوش و تحصيل ايشان مي گويد: «آقاي صانعي وقتي به مکاسب ما مي آمد... سؤالاتي داشت و همان موقع هم ايشان زرنگ بود... شاگرد خوب و زرنگي بود. کتاب ها را خوب خوانده بود، خوب درس مي خواند...».[136] آيت الله صانعي علاوه بر همّت بلند و پشتکار مداوم خود در مباحث علمي و مطالعاتي، نسبت به تحقيق و مطالعه در حوزه و در بين حوزويان و افراد و اصناف مختلف علمي نيز، جديّت بسيار دارد. شايد بتوان گفت: يکي از تلاش هاي اين عالم كوشا براي اشاعه علوم اهل بيت(، پرورش عالمان علمي و ديني در حوزه و دانشگاه است. در برخوردهايش به ويژه با كساني كه شوق يادگيري و ذوق تحقيق دارند و محضر او را براي رفع مشكلات علمي مغتنم شمرده و از وي چاره جويي مي كنند، ايشان در حدّ توان تجربيات و آموخته هايش را بدون منّت و مشفقانه در اختيارشان گذاشته و معضلات و مشكلات علمي آنان را حل مي نمايد. آيت الله صانعي ويژگي هايي هم در نحوه ي تدريس مباحث فقهي دارند كه در انتقال ديدگاه ها و بيان آرا و نظرات خود به شاگردان مورد توجّه است. آنها عبارتند از: · تعظيم فوق العاده نسبت به جايگاه فقه و تكريم تلاش هاي عميق فقهاي گذشته؛ · تشريح و ارزيابي مباني فقهي علماي برجسته؛ · اجتهاد مستند به نصّ؛ · مشروعيت تفريع؛ · ارزيابي عالمانه نسبت به ادلّه به ويژه آيات و روايات؛ · التزام به نصوص صريح کتاب، سنّت و روايات اهل بيت(علیهم السلام)و عدم اجتهاد در برابر آنها؛ · نفي تفسير به رأي در قرآن؛ · ارجاع متشابهات احکام قرآن و سنّت به محکمات؛ · نگاهي نقّادانه همراه با احترام فراوان نسبت به سلف صالح و شيوه ي فقهي حوزه ها؛ · توجّه به مسايل روز و واقعيّات جامعه و عرف با ديدگاهي روشن؛ · اعتبار عرف و عادت و عدم غفلت از آن در بسياري از احکام شرعي؛ · اشراف لازم به روش هاي فني و متدهاي پذيرفته شده در فقه؛ · دقّت هاي ارزشمند در فقه الحديث و عنايت خاص به ارزيابي صحّت و سُقم اسناد روايات؛ · حرمت بدعت و نوآوري هاي خارج از ضوابط اجتهادي؛ · توجّه خاص به فقهاي اصحاب و آراي مشهور؛ و... ايشان در حوزه ي درس و مباحثه نسبت به شاگردان خوش استعداد و پُركار، لطف و عنايتي ويژه دارد. پيوسته مشوّق آنهاست و اسباب دل گرمي و شكوفايي بيشتر استعداد آنها را فراهم مي سازد. از نظر معيشت نيز توجّه خاصي به طلبه ها و شاگردان دارد. هميشه سعي مي کند در حدّ امکان به مشکلات طلاب رسيدگي کند. روحية ايشان اين گونه است که خود را همراه و شريک در سختي هاي زندگي آنان مي داند. بارها از نزديک ديده شد که معظّم له چنان با طلبه ها در سختي ها و رنج هاي معيشتيِ زندگي همراهي مي کند که گويا غصّه اي به جز دردها و غصّه هاي آنان ندارد. شيوه ي مردان علم و تقوا چنين است. در حال حاضر نيز مصرف وجوهات شرعيه و سهم امام(علیه السلام) را براي حوزه هاي علميه و تبليغ و ترويج دين مجاز مي داند. در سال هاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي که وضع مالي و زندگي معيشتي حوزويان با تنگناي بيشتري سپري مي شد، رفع نيازمندي هاي آنان امري بس بجا و ضروري بود. آيت الله صانعي يکي از آن اساتيدي بود که از اول به فکر رسيدگي به امور طلاب بوده است؛[137] چرا که او خود از بستر همين مشکلات رشد کرد و با تمام وجود سختي ها را لمس نمود. حکايت توجّه و رسيدگي به امور طلاب توسط آيت الله از زبان يکي از شاگردانش شنيدني است: «... واقعيتش اين است که من به سهم خودم که حدود 40 سال است در حوزه هاي شهرهاي مختلف درس خواندم و با اساتيد و مراجع زيادي بودم و احترام براي همه ي آنان قايلم، کسي را مثل ايشان که به فکر طلبه باشد نديدم. بسياري از علما و فضلا وقتي که آن سختي هاي دوران طلبگي را گذراندند و به عنواني رسيدند، فراموش مي کنند که ديگر اين طلبه کراية خانه ندارد. امکانات ندارد. به خصوص قبل از انقلاب که با وضع زمان حال فرق مي کرد. طلاب واقعاً به سختي زندگي مي کردند. ايشان هميشه به من تأکيد داشتند که فلاني مثلاً ببين براي کرايه خانه مانده؟ مشکلي دارد؟ مشکل معيشتي دارد که به دست من حل مي شود به من گزارش بده. که البته من به ايشان گزارش مي دادم و ايشان هم در حدّ وسعشان حل مي کردند...».[138] ---------------------------------- [133]. به نقل از سخنان جناب حجت الاسلام والمسلمين حاج شيخ محمد صادقي قمي. [134]. مقصود نماز مغرب و عشا در مدرسهي فيضيه است که به امامت آيتالله العظمي اراکي برگزار ميشد. [135]. به نقل از جناب حجت الاسلام والمسلمين آقاي سيد ضياء الدين رفيعي طباطبايي، امام جمعه محترم شهر علويجه. [136]. به نقل از سخنان آيتالله حاج شيخ مصطفي اعتمادي. [137]. بنا به نقل از يکي از فضلاي حوزه، آيتالله صانعي چندين سال قبل از پيروزي انقلاب اسلامي به ايشان و برخي ديگر از طلاب حوزه، شهريه پرداخت ميکرد. [138]. به نقل از سخنان جناب حجت الاسلام حاج علي اصغر کيميايي فر.
|