اما در ميان عالمان و فقيهان اهل سنت، اولين شخصي‌كه قواعد فقهى را گردآورى كرد ابوطاهر دباس حنفى( متوفاى 340 ق ) بود. سيوطى در اين زمينه مى‌نويسد:

ابوطاهر دباس از ( فقيهان قرن چهارم ) مهم‌ترين فقهای حنفی، مذهب فقهی امام ابوحنيفه را به هفده قاعده كلى برگرداند، و شبانگاه كه مردمان از مسجد خارج می‌شدند، قواعد را تكرار می‌نمود.[1]

به هر حال در ميان آن قواعد، چند قاعده به چشم مى‌خورد:

1ـ الاُمور بمقاصدها.

2ـ اليقين لا يزول بالشك.

3ـ المشقّة تجلب التيسير.

4ـ الضرر يزال.

5ـ العادة محکمة.[2]

اما عبدالله ‌بن حسين‌ بن دلال کرخى حنفى، معروف به ابوالحسن كرخى( متوفاى 340 ق ) كه معاصر ابوطاهر دباس بود در کتاب «الاُصول التي عليها مدار فروع الحنيفّة» آن قواعد را نقل كرده است. بدين ترتيب، كتاب «اصول كرخى» اولين كتاب قواعد فقهى در اهل سنت محسوب مى‌شود که در بردارنده 37 قاعده است؛ و مذهب حنفى در تدوين قواعد فقهى از ساير مذاهب گوى سبقت را ربوده است؛ و ساير مذاهب در قرن هفتم و هشتم هجرى كه آن را قرون طلايى تدوين قواعد نام نهاده‌اند، تأليفاتى در زمينه قواعد فقهى ارايه كرده‌اند؛ مثلاً، معين الدين أبوحامد محمدبن ابراهيم جاجرمى سهلكى شافعى ( متوفاى 613 ق ) که كتاب «القواعد في فروع الشافعية» را در قواعد فقه شافعى تدوين كرد، اولين فقيه در مذهب شافعى است که به‌کار تدوين قواعد فقهى روى آورده است. پس از او، أبو محمد عزّالدين‌ بن عبدالسلام شافعي( متوفاى 660 ق ) با تدوين كتاب «قواعد الأحكام في مصالح الأنام» سبك جديدى از قواعد فقهى را فرا روى فقيهان قرار داد.

از فقيهان مالكى، شهاب الدين أبوالعباس أحمد بن علای صنهاجی، مشهور به «قرافی»( متوفاى 684 ق ) كتاب «الفروق» را به رشته تحرير درآورد. و بالاخره، ابن تيميه حرانى( متوفاى 728 ق ) كتاب «القواعد النورانية الفقهية» را به نگارش درآورد.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]ـ همان، ص 6.

[2]ـ ابن نجيم‌، الأشباه و النظائر، ص 7.