شافعى (150 ـ 204 ق) در كتاب الام مى گويد:

أخبرنا سفيان بن عيينة عن الزهرى عن على بن الحسين عن عمرو بن عثمان عن أسامة بن زيد أن رسول الله(صلى الله عليه وآله) قال: «لا يرث المسلم الكافر ولا الكافر المسلم». قال الشافعى: وبهذا نقول فكل من خالف دين الاسلام من اهل الكتاب ومن أهل الاوثان; فإن ارتد أحد من هؤلاء عن الاسلام لم يرثه المسلم لقول رسول الله(صلى الله عليه وآله)وقطع الله الولاية بين المسلمين والمشركين، فوافقنا بعض الناس على كل كافر إلا المرتد وحده فإنه قال: ترثه ورثته من المسلمين;[1]

سفيان بن عيينه از زهرى از على بن الحسين از عمروبن عثمان از اسامة بن زيد نقل مى كند كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله)فرمود: مسلمان از كافر ارث نمى برد و كافر هم از مسلمان ارث نمى برد.

شافعى گفته است ما هم بر همين عقيده ايم. پس هر كس با اسلام مخالفت ورزد از اهل كتاب يا بت پرستان و اگر كسى از اسلام برگردد، مسلمان از او ارث نمى برد به جهت سخن پيامبر(صلى الله عليه وآله) كه فرموده اند: و خداوند پيوند ميان مسلمانان و مشركان را قطع كرده است. گرچه بعضى از مردم در اين مورد با ما هم رأى هستند ولكن برخى ديگر مرتد را استثتنا كرده اند و گفته اند ورثه مسلمان از مرتد ارث مى برد.

ابو اسحاق ابراهيم بن على شيرازى شافعى (م 476 ق) در كتاب المهذب مى نويسد:

ولا يرث المسلم من الكافر، ولا الكافر من المسلم، أصلياً كان أو مرتداً، لما روى أسامة بن زيد (رضى الله عنه) أن رسول الله(صلى الله عليه وآله)قال: «لا يرث المسلم الكافر، ولا الكافر المسلم»;[2]

مسلمان از كافر ارث نمى برد چنان كه كافر از مسلمان ارث نمى برد، خواه كافر اصلى باشد يا مرتد، به خاطر آن چه كه اسامة بن زيد از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) روايت كرده است كه فرمود: مسلمان از كافر ارث نمى برد چنان كه كافر از مسلمان ارث نمى برد.

احمد بن محمد بن قدورى حنفى (332 ـ 428 ق) در كتاب المختصر مى نويسد:

والكفر كله ملة واحدة يتوارث به اهله. ولايرث المسلم من الكافر، ولا الكافر من المسلم، و مال المرتد لورثته من المسلمين، و ما اكتسبه فى حال ردته فىء;[3]

تمامى كفر يك كيش واحد است، و كافران از يكديگر ارث مى برند، ولى مسلمان از كافر و كافر از مسلمان ارث نمى برد. ثروت مرتد از آن وارثان مسلمان وى مى باشد و آنچه در زمان ارتداد به دست آورد، فىء خواهد بود.

ابن رشد مالكى (450 ـ 520 ق) در كتاب بداية المجتهد مى نويسد:

أنه أجمع المسلمون على أن الكافر لا يرث المسلم لقوله تعالى: (وَلَن يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَـفِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً) ولما ثبت من قوله (عليه الصلاة والسلام): لا يرث المسلم الكافر ولا الكافر المسلم.

واختلفوا فى ميراث المسلم الكافر، وفى ميراث المسلم المرتد، فذهب جمهور العلماء من الصحابة والتابعين وفقهاء الامصار إلى أنه لا يرث المسلم الكافر بهذا الاثر الثابت، وذهب معاذ بن جبل ومعاوية من الصحابة وسعيد بن المسيب ومسروق من التابعين وجماعة إلى أن المسلم يرث الكافر;[4]

تمامى مسلمانان اتفاق دارند كه كافر از مسلمان ارث نمى برد، زيرا خداوند در قرآن فرموده است: براى كافران بر مؤمنان سلطه اى نيست. و نيز رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرموده است: مسلمان از كافر و كافر از مسلمان ارث نمى برد.

اما در مورد ارث برى مسلمان از كافر و مرتد مسلمان، اختلاف كرده اند. جمهور عالمان از صحابه و تابعين و فقيهان عصرهاى مختلف بر اين عقيده اند كه مسلمان از كافر ارث نمى برد. ليكن معاذ بن جبل و معاويه از ميان صحابه و سعيد بن مسيب و مسروق از ميان تابعان و گروهى ديگر بر اين عقيده اند كه مسلمان از كافر ارث مى برد.

ابن قدامه حنبلى (541 ـ 620 ق) در كتاب المقنع نوشته است:

لا يرث المسلم الكافر; ولا الكافر المسلم، الا أن يسلم قبل قسم الميراث، فيرثه;[5]

مسلمان از كافر ارث نمى برد و كافر از مسلمان ارث نمى برد، مگر آن كه كافر پيش از تقسيم ارث مسلمان گردد كه در اين صورت ارث خواهد بُرد.

و نيز همو در كتاب الكافى نوشته است:

و يمنع الميراث ثلاثة اشياء: اختلاف الدين. فلا يرث مسلم كافراً ولا كافر مسلماً بحال، لما روى اسامة بن زيد عن النبى(صلى الله عليه وآله) انه قال: لا يرث الكافر المسلم، ولا المسلم الكافر;[6]

سه چيز از ارث برى منع مى كند: يكى از آنها اختلاف در دين است. پس مسلمان از كافر و كافر از مسلمان در هيچ حالى ارث نمى برد. به دليل روايت اسامة بن زيد از پيامبر(صلى الله عليه وآله) كه فرمود: كافر از مسلمان و مسلمان از كافر ارث نمى برد.

چنان كه از نقل آرا به دست آمد در اين موضوع سه مسأله وجود دارد:

1. عدم ارث برى كافر از مسلمان، كه مورد اتفاق همه مذاهب اسلامى است.

2. ارث برى مسلمان از كافر كه باور فقيهان اماميه مى باشد.

3. مانعيت مسلمان از ارث برى وارثان كافر كه اين هم باور فقيهان اماميه است.

بررسى هاى فقهى ما در اين نوشتار نشان مى دهد كه عدم ارث برى كافر از مسلمان معنايى خاص دارد يعنى هر غير مسلمانى را شامل نيست، و به عبارت ديگر كافر اخص مطلق از غير مسلمان است. چنان كه مانعيت مسلمان از ارث برى وارثان كافر نيز همين معنا را دارد. براى تشريح ديدگاه مختار و نقد و بررسى ديدگاهى كه نسبت آن به فقه اماميه معروف است، اين رساله در چهار بخش بدين شرح تنظيم مى گردد:

بخش اول: مبانى و مبادى نظرى،

بخش دوم: عدم ارث غير مسلمان از مسلمان،

بخش سوم: ارث برى مسلمان از غير مسلمان و حاجب شدن وى از ارث وارثان غير مسلمان،

بخش چهارم: رأى مختار.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . الام، ج 2، جزء رابع، ص 89.

[2] . المجموع شرح المهذب، ج 18، ص 207.

[3] . اللباب فى شرح الكتاب على المختصر، ج 4، ص 197.

[4] . بداية المجتهد ونهاية المقتصد، ج 2، ص 287.

[5] . المقنع ابن قدامه، ص 191.

[6] . الكافى فى فقه الامام احمد بن حنبل، ص 562.