در آغاز فصل دوم از حرمت و احترام جان آدمى در مكتب اسلام سخن به ميان آمد و بدين نكته اشاره شد كه قرآن كريم كشتن يك انسان را كشتن تمامى انسان ها مى داند[1] و پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله) هم فرمود :

كسى كه در كشتن آدمى، گرچه با سخنى، مشاركت كند، از رحمت الهى مأيوس باشد.[2]

بر اين پايه، تحريم قتل نفس و تعيين عقوبت هاى اخروى و نيز كيفرهاى دنيوى، هدفى جز بازدارندگى و جلوگيرى از اين رفتار شنيع ندارند.

اگر قتل نفس از روى عمد باشد، حكم آن قصاص است; مگر آنكه خانواده مقتول از قصاص صرف نظر كنند، يا به دريافت ديه رضايت دهند.

شارع در قتل خطايى يا شبه عمد به قصاصْ فرمان نداده و حكم به پرداخت خون بها در حق خانواده مقتول نموده است; البته قرآن كريم، در قتل خطايى، علاوه بر پرداخت ديه، قاتل را به آزاد كردن يك بنده مؤمن فرمان داده است:

(وَ مَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَـًا فَتَحْرِيرُ رَقَبَة مُّؤْمِنَة وَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ ى إِلاَّ أَن يَصَّدَّقُوا);[3]

و هر كس مؤمنى را به اشتباه كشت، بايد بنده مؤمنى را آزاد كرده و به خانواده او خون بها پرداخت كند; مگر اينكه آنان گذشت كنند.

يكى از پرسش هاى جدى در فقه اسلامى، در موضوع ديه، نابرابرى ديه زن و مرد و مسلمان و غير مسلمان است. مشهور فقيهان، بلكه مى توان گفت كه تمامى فقهاى مسلمان، جز تعدادى اندك، بر اين عقيده اند كه ديه زن، نصف ديه مرد است و ديه غير مسلمان را نيز كم تر از ديه مسلمان مى دانند، گرچه در مقدار آن ميان فقيهان شيعه و اهل سنت اختلاف است; و در جراحت ها نيز بر اين باورند كه زن و مرد، تا يك سوم ديه، برابرند و بيش از آن، ديه زن نصف مى شود .

به عقيده ما رواياتى كه در مقام بيان ديه و مقدار آن برآمده اند، بر برابرى خون بها دلالت دارند . در قرآن كريم نيز شاهد و گواهى بر نابرابرى وجود ندارد، بلكه اصول و قواعد كلى اسلامى نيز بر برابرى گواهى مى دهند.

در اين فصل بر آنيم تا از اين رأى دفاع كرده، ديدگاه مشهور را مورد نقد و بررسى قرار داده و آن را در سه بخش تقديم نماييم:

بخش يكم. برابرى ديه زن و مرد، مسلمان و غيرمسلمان;

بخش دوم. نقد و بررسى ديدگاه نابرابرى ديه زن و مرد;

بخش سوم. نقد و بررسى ديدگاه نابرابرى ديه مسلمان و غير مسلمان.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. مائده ، آيه 32.

[2] . وسائل الشيعة ، ج 29 ، ص 13 ، ابواب القصاص فى النفس ، باب1 ، ح9.

[3] . نساء، آيه 92 .