فقهاى بزرگ اسلام، هماره، قرآن را نخستين منبع فقاهت و اجتهاد مى دانستند و در استفتاهاى فقهى خود از آن غفلت نمىورزيدند. عقيده ما اين است كه هر چه اين اهتمام بيشتر گردد و تعمّق و تفكّر در آيات الهى بيشتر شود، اجتهاد و فقاهت، به صواب نزديك تر خواهد بود و بسيارى از فتاوا و استنباط هاى اجراناپذير و مخالف سهولت و يُسر قرآنى از ميان خواهد رفت.

قرآن كريم در آيات متعدّدى به هنگام بيان احكام بر آسانى (يُسر) و به تعبير ديگر، اجرا پذيرى آن تأكيد مىورزد. به عنوان نمونه، خداوند در شش آيه، از يُسر به صورت كلّى، سخن گفته، كه ذيلاً به يك آيه از آن آيات اشاره مى كنيم:

(وَ لَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْءَانَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِر).[1]

همچنين راه را نيز آسان كرده است:

(ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ).[2]

و نيز در تلاوت قرآن[3] و قربانى كردن در حج[4] از آسان نمودن سخن رانده است و به صورت قاعده اى كلّى فرموده است:

(يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ).[5]

به گمان ما، يُسر و عُسر، مى تواند يكى از شاخص هاى ارزيابى و سنجش استنباط هاى فقهى قرار گيرد; چرا كه اين كلام، جاودانه، جامع و براى همگان است و بايد به گونه اى باشد كه ظرفيت پاسخگويى به نيازها را داشته باشد ولى امكان پذير كردن اين امر با احكام ثانويه و بحث اضطرار و ضرورت، نشانِ حكمت در تشريع نخواهد بود. پس، احكام الهى در تشريع اوّليه اش مى تواند در اكثر ظرفيت ها به اجرا درآيد و جز در موارد خاص، اندك و نادر، استثنابردار نيست. و اين، معناى يُسر قرآنى در تشريع است.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. قمر، آيه 17. نيز ر. ك: قمر، 22، 32 و 40; مريم، آيه 97; دخان، آيه 58.

[2]. عبس، آيه 20.

[3]. مزّمّل، آيه 20.

[4]. بقره، آيه 196.

[5]. بقره، آيه 185.