(مسئله 67) اگر در اثناى طواف حَدَث عارض شود، بايد طواف را قطع كند و تحصيل طهارت كند، و در هر صورت (چه پيش از تمام شدن دور چهارم و چه بعد از گذشتن از نصف) اگر طواف را از سر بگيرد، مجزى است و راحت تر هم مى باشد.

(مسئله 68) طواف كردن بايد به نحو متعارف باشد و در تمام اشواط، خانه كعبه در طرف چپ طواف كننده واقع شود، يعنى نبايد از حجرالاسود كه شروع مى كند به طرف ركن يمانى دور بزند، بلكه از حجرالاسود شروع كند و به طرف ركن عراقى و بعد ركن شامى و بعد ركن يمانى برود و دور بزند، و زيادتر از آن لازم نيست بلكه اگر موقع دور زدن مثلا رو به كعبه هم باشد، اشكال ندارد.

(مسئله 69) واجب نيست در حال طواف روى طواف كننده به طرف جلو باشد، بلكه جايز است به سمت راست يا چپ نگاه كند و يا صورت خود را برگرداند، بلكه به عقب نگاه كند، كما اينكه مى تواند رو به روى كعبه شود و دور بزند، همچنين مى تواند طواف را رها كند و كعبه را ببوسد و برگردد از همان جا طوافش را ادامه دهد، آرى، نبايد عمداً پشت به كعبه طواف نمايد، و اگر به واسطه مزاحمت طواف كنندگان و كثرت جمعيت روى طواف كننده به كعبه واقع شود و يا عقب عقب طواف كند يا پشتش بدون قصد و يا صدق اهانت به كعبه واقع شود، طوافش صحيح است.

(مسئله 70) واجب است طواف با اختيار و اراده، باشد پس اگر كُلاً از او سلب اختيار كنند طواف صحيح نيست اما اگر ازدحام جمعيت باعث سرعت يا كُندى در حركت شود مانعى ندارد چون صدق طواف مى كند.

(مسئله 71) قطع كردن طواف مستحبّى، هر چند بدون عذر باشد، جايز است، اما در طواف واجب، احتياط واجب در عدم قطع بدون عذر مى باشد، ولى به هر حال اگر قطع نمود و طواف را از سرگرفت مجزى است.

(س 72) در موارد زير به جا آوردن طواف مستحبى، به نيابت از ديگرى و نيابت كردن در طواف كسى كه او نيز اعمال به جا مى آورد، چه حكمى دارد؟

ج ـ الف ـ پس از احرام عمره مفرده يا تمتع، پيش از طواف و بقيه اعمال.

ب ـ پس از احرام حج، قبل از رفتن به عرفات.

ج - پس از اعمال منا، پيش از اعمال مكه.

ج - احتياط واجب اگر نكوئيم اقوى، ترك آن در تمام صور مورد سئوال مى باشد.

(س 73) آيا به هنگام شروع طواف از حجرالأسود لازم است فرد بايستد و نيّت را بر زبان بياورد؟

ج ـ ايستادن قبل از حجرالأسود لازم نيست، و همين كه قصد دارد طواف عمره تمتع را مثلاً قربةً الى اللّه از حجرالأسود شروع كند و به حجرالأسود تمام كند، كفايت مى كند.

(مسئله 74) طواف كننده اگر مرد است و همچنين بچه هاى مميّز و غير مميّز در طواف واجب يا مستحب بايد مختون (ختنه شده) باشند و اين شرط در زنها نيست، ولى اگر بچه اى ختنه كرده به دنيا بيايد، طواف او صحيح است.

(س 75) آيا بانوان مى توانند براى پيشگيرى از عادت ماهانه در ايّام حج، از قرص استفاده كنند؟

ج ـ آرى مى توانند، چون قطع حيض با معالجه و دارو، حكم پاك بودن طبيعى را دارد.

(س 76) آيابراى مستحاضه كثيره جايزاست كه بايك غسل هم نمازهاى روزانه را به جـا آورد و هم طواف و نماز آن را انجام دهد؟

ج ـ مستحاضه كثيره و متوسطه بايد علاوه بر اغسال يوميّه، يك غسل براى طواف و يكى هم براى نماز آن انجام دهد و هر كدام از طواف و نماز مستقل هستند، يعنى براى هر يك غسل لازم است، مگر آنكه از زمان غسل كردن براى طواف تا آخر نماز، خون قطع شود.

(س 77) چه مقدار فاصله بين اشواط طواف سبب به هم خوردن موالات و بطلان آن مى گردد؟

ج ـ موالات عرفيّه معتبر است و مقدار خاصّى براى آن تعيين نشده است.

(س 78) در طبقات دوم و سوم مسجدالحرام طواف كردن چه صورتى دارد؟

ج ـ ظاهراً طواف در طبقه فوقانى مسجدالحرام كه طواف فضا و هواى متعلق به بيت باشد، همانند طواف در طبقه پايينى و صحن مسجدالحرام مجزى و صحيح مى باشد. چون اسامى و نامهايى همانند مسجد و بيت و مدرسه و رباط، اسامى و اعلامى براى مجموعه از ساختمان و فضا و هواى متعلق به آنها است و محكوم به احكام آنها مى باشند. بناءً على هذا، فضاى محاذى با بيت الله الحرام و البيت العتيق همانند ديوارها و جدارها و اركان آن، جزء بيت الله است و همان طور كه طواف به دور آنها طواف بيت الله است، پس طواف فضاى متعلق به بيت الله در بالا هم طواف بيت اللّه و مجزى است، و ادعاى اينكه بيت اللّه و يا غير آن از اسامى و اعلام همانندش مثل مسجد و مدرسه نام ساختمان و بنا است، نه اعم از آن و فضاى محاذى متعلق به آنها، ظاهراً ناتمام مى باشد كه سيّدنا الاستاذ الامام الخمينى «سلام الله عليه» مفصلاً از آن در اصول[1] بحث نموده و همان معناى اعم و قدر جامع را پذيرا شده كه مطابق با تحقيق مى باشد و بنا بر اين مبنا است كه تمام احكام مسجدالحرام و مسجدالنبى بر آن دو مسجد فعلى با همه توسعه آنها جارى مى باشد، و ناگفته نماند كه اين نظريه يعنى وضع اسامى بر قدر جامع و اعم كه در اول پاسخ به آن اشاره شده به نظر فقيه بزرگوار كاشف الغطاء(قدس سره)تأييد مى شود كه آن فقيه كم نظير اگر نگوييم بى نظير در كشف الغطاء خود در بحث مواقيت فرموده: «الاول: فى ان المواقيت بأسرها عبارة عما يتساوى الاسماء من تخوم الارض الى عنان السماء فلو احرم من بئر او سطح فيها- راكباً او ماشياً او مضطجعاً و فى جميع الاحوال - فلا باس به»،[2] و به نظر مى رسد كه اگر آن فقيه بزرگوار راجع به طواف هم بحث نموده و متعرض آن شده بود، قطعاً طواف در طبقات فوقانى را نيز مجزى مى دانست.

(مسئله 79) به نظر اينجانب حدّ طواف خانه خدا، مسجدالحرام است، هر چند پشت مقام باشد و رعايت فاصله بين كعبه و مقام ابراهيم(عليه السلام) لازم نيست.

(س 80) اشخاصى كه قدرت بر طواف ندارند، آيا بايد نايب بگيرند يا خودشان با تخت و سواره طواف نمايند؟

ج ـ بايدخودشان با تخت و سواره طواف نمايند، چون طواف سواره در حال اختيار هم صحيح است، چه رسد به حال عدم اختيار.

(س 81) طواف در طبقه فوقانى براى افرادى كه از طواف آنها با ويلچر يا وسيله ديگر در صحن مسجد مانع مى شوند، چه حكمى دارد؟

ج ـ پاسخ آن از مسئله 77 مشخص مى شود.

(س 82) موالات ميان اشواط طواف و سعى، چگونه به هم مى خورد، آيا با خواندن دو ركعت نماز مستحبّى يا فعل منافى با طواف، به هم مى خورد يا نه؟

ج ـ خواندن مثل دو ركعت نماز مستحبّى كه جزء حاجات نمى باشد چه رسد به فعل منافى با طواف، مضرّ به صحت طواف است و جايز نبوده، چون بر خلاف سنّت طواف مى باشد و قطع نظر از آنكه شايد بتوان به دليل تأسّى عدم جواز آن را اثبات كرد، صحيحه حلبى[3] هم بر آن دلالت روشن دارد، چون مخالفت با سنّت در طواف را ابو عبداللّه جعفر الصادق(عليه السلام) در همان صحيحه علت بطلان ولزوم اعاده آن دانسته.

(س 83) اگر كسى عمداً يا سهواً از دور پنجم يا ششم طواف را رها كند، آيا مى تواند آن را از سر بگيرد؟

ج ـ بلى مى تواند آن را از سربگيرد و به طور كلّى هر كجا و در هر شرايطى چه قبل از نصف و چه بعد از آن كه بخواهد طواف ناقص يا مشكوك را از سر بگيرد، مانعى ندارد و مجزى است و صحيح مى باشد، چون حكم به اتمام و عدم قطع در مواردى كه وارد شده، حكم ترخيصى و ارفاقى مى باشد نه حكم وجوبى.

(مسئله 84) اگر شخصى بعد از تمام شدن طواف و انصراف از آن، شك كند كه آيا طواف را زيادتر از هفت دور به جا آورده، يا شك كند كم تر به جا آورده، به شك خود اعتنا نكند و طوافش صحيح است، ليكن در صورت دوم، احتياط مستحب در استيناف و از سرگرفتن است.

(مسئله 85) اگر بعد از طواف شك كند كه صحيح به جا آورده يا نه، ـ در صورتى كه اتيان هفت دور معلوم باشد ـ مثلاً احتمال بدهد كه از طرف راست طواف كرده يا مُحدث بوده يا از داخل حجراسماعيل(عليه السلام) طواف كرده، اعتنا نكند و طوافش صحيح است، گرچه در محلّ طواف باشد و از آنجا منصرف نشده يا مشغول كارهاى ديگر نشده باشد.

(س 86) شخصى در عمره تمتّع، بعد از تقصير فهميده كه طواف و سعيش باطل بوده و مجدداً طواف و سعى را با لباس دوخته انجام داده، آيا مجزى است يا نه؟ و در فرض مذكور آيا بايد تقصير را هم تكرار كند يا نه؟

ج ـ طواف و سعى او صحيح است و اعاده تقصير لازم نيست، اگرچه احوط است .

(س 87) آيا در مواردى كه طواف و نماز بايد اعاده شود، لازم است شخص با لباس احرام باشد؟

ج ـ لازم نيست .

(مسئله 88) اگر كسى مشغول سعى بين صفا و مروه شد و يادش آمد كه طواف را به جا نياورده يا طوافش باطل بوده است، بايد سعى را رها كند و طواف و نماز را به جا آورد و پس از آن، سعى را از سربگيرد.

(س 89) اگر طفل غير مميّزى كه او را طواف مى دهند، در حال طواف، خودش را نجس كند، آيا فقط طواف طفل باطل است يا طواف پدر هم به علّت حمل شىء نجس باطل است؟

ج ـ نجس كردنش ظاهراً مانع از صحّت طواف طفل نيست، چون در طواف طفل به خاطر عدم تمييزش ادلّه شرايط معتبره در طواف از او انصراف دارد، مگر آنچه را كه طواف دهنده بتواند در حقّش ولو به نحو صورت ظاهرى مثل وضو دادن انجام دهد كه رعايت آنها براى طواف دهنده لازم است، و طواف پدر هم به خاطر آنكه محمول متنجّس در طواف معفّوٌ عنه است نيز درست مى باشد.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. تهذيب الاصول، ج 1، ص 56، (بحث صحيح و اعم، بحث امر رابع).

[2]. كشف الغطا، مواقيت الاحرام، المقام الثانى فى احكامها، ص 549.

[3]. التهذيب: 5/118،ح386؛الوسائل:13/379،أبواب الطواف، باب 41،ح 3.