(س 649) شخصى هنگام تشرّف به حج، مال خود را مخمّس و بدهى خود را دستگردان نموده؛ ولى موفق به پرداخت نشده تا از دنيا رفته است، آيا ورثه مى توانند در ماترك او بدون اداى دين تصرّف كنند يا نه؟

ج ـ تا زمانى كه بدهى او را نپردازند، تصرّف در اموال او جايز نيست. 27/10/75

(س 650) در بيمه عمر، ضمن قرارداد تنظيمى، بيمه گر متعهد مى شود مبلغى به عنوان بيمه عمر به شخص يا اشخاصى كه بيمه شده اند، پس از فوت وى، پرداخت نمايد. چنانچه بيمه شده داراى ديونى باشد كه ماترك آن، تكافوى كلّ بدهى را ننمايد، آيا طلبكاران حقّ دريافت طلب خود را از مبلغ پرداختى از سوى شركت بيمه دارند يا خير؟ و آيا اين مبلغ جزء ماترك محسوب مى گردد يا در حكم ماترك است؟

ج ـ آن چه از سوى اداره بيمه طبق قرارداد به اشخاص بيمه شده پرداخت مى شود، ملك خود آنهاست و بعد از فوت، جزء ماترك است و بدهكارى ميّت بايد از اصل ماترك داده شود و بقيّه ماترك، مال ورثه است. 13/2/71

(س 651) پدر اين جانب در سفر حج فوت كرده است و از آن جا كه حجاج در طول سفر به مكّه معظّمه بيمه هستند، پس از پيگيريهاى لازم موفق به دريافت حقّ بيمه شده ايم، كه پس از وصول به حساب برادر بزرگمان واريز نموده و ايشان تمام وجوه دريافت شده را بابت بدهى و مخارج، هزينه كرده و باقى مانده آن را مقدارى برنج خريدارى كرده و فقط بين فرزندان تقسيم كرده است. شايان توجّه اينكه از زمان فوت ايشان تا كنون هيچ گونه وجهى به همسر متوفّا پرداخت نشده است، و حتّى در مقابل هدايايى كه در جريان سفر آن مرحوم به بيت الله الحرام براى او هديه آورده بودند، توسط همسر ايشان سوغات تهيّه و به افراد اهدا شده است. لطفاً حكم كلّى در رابطه با ورّاث را بيان فرماييد.

ج ـ در صورتى كه حسب قانون بيمه، پولى كه پرداخت مى شود ملك متوفّا محسوب شود، با بقيّه اموال متوفّا اعمّ از هديه و غير آن فرقى ندارد، و ديون ميّت بر فرض ثبوت، قبل از تقسيم از اصل ماتَرَك پرداخت مى گردد؛ امّا اگر متوفّا در زمان حيات با شركت بيمه قراردادى منعقد نموده كه در آن، سهم هر كدام از ورثه را تعيين كرده، به وصيّت برمى گردد كه نسبت به آن، احكام وصيّت بار مى شود؛ و آن چه بعضى ورثه اعمّ از همسر يا فرزندان، بدون اذن بقيّه ورّاث براى ميّت به عنوان عزادارى يا سوغات به هديه دهندگان قبل از سفر حج خرج نمايند، اگر ورثه به آن راضى نباشند، از سهم الارث خودشان كسر مى شود، و از اموال ميّت بابت مخارجى كه بدون اذن قبلى و رضايت بعدى خرج مى گردد به عهده ورثه و ميّت نمى باشد؛ و زوجه متوفّا در زمان عدّه به غير از سهم الارثش مستحقّ نفقه نيز مى باشد؛ ليكن آن چه را كه همسر به عنوان جهيزيه يا سهم الارث از پدر و يا اموال شخصى در تملّك دارد، مربوط به خودش است و جزء اموال ميّت محسوب نمى گردد. 16/3/79

(س 652) فردى از شخصى طلبكار بوده و بدهكار فوت كرده است. در حال حاضر قطعه زمينى از بدهكار نزد وى موجود است. آيا طلبكار مى تواند با توجّه به رضايت ورثه متوفّا زمين را بفروشد و سپس بدون كسب اجازه از ورثه، ابتدا طلب خود را وصول كند و سپس باقى مانده را به ورثه بپردازد؟

ج ـ اگر ورثه به نحو ديگرى حاضر به پرداخت پول طلبكار نيستند، وى مى تواند طلب خود را به خاطر استيفاى حقّش، آن هم حقّى كه قبل از ارث و وصيّت است، اخذ نمايد. 28/5/76

(س 653) اين جانب قطعه زمينى به مساحت يكصد متر مربع به قيمت هشتصد هزار تومان فروختم و قرار شد خريدار هر ماه يكصد هزار تومان به صورت قسط پرداخت نمايد و پس از پرداخت تمام مبلغ، زمين به صورت قطعى، ملك او شود. وى پس از انجام معامله، طبقه زيرزمين را ساخته؛ ولى قبل از آنكه حتّى اولين قسط را پرداخت كند، فوت نموده است با توجه به مراتب فوق بفرماييد:

1. آيا ورثه قبل از تقسيم ارث، واجب است بدهكارى متوفّا را بابت زمين پرداخت نمايند، يا صبر كنند تا صغيرش به حدّ تكليف برسد؟

2. اگر فروشنده زمين (صاحب اوليه) رضايت نداشته باشد، وارثين مى توانند از آن استفاده نمايند؟

3. آيا يكى از وارثين (مثل پدر متوفّا) مى تواند طلب صاحب زمين را شخصاً پرداخت كند و به تنهايى صاحب زمين شود، و ورّاث ديگر از زمين ارث نبرند؟

ج 1 ـ پرداخت بدهكارى و دين، قبل از تقسيم ارث است و صغير بودن ورثه، مانع از وجوب اداى آن نيست.

ج 2 ـ چون زمين، مورد معامله و فروش قرار گرفته، رضايت و عدم رضايت فروشنده بى اثر است.

ج 3 ـ نمى تواند، لذا زمين ملك متوفّاست و به ورثه اش منتقل مى شود. 23/2/74

(س 654) اگر يك اثر علمى و هنرى در جريان برگزارى مسابقات علمى و ادبى، مشمول دريافت جايزه گردد و مؤلّف آن فوت نموده يا در دسترس نباشد، اوّلاً اين جايزه به چه كسى تعلّق دارد؛ ثانياً آيا ناشرى كه امتياز نشر كتاب به او داده شده، در اين جايزه سهيم است؟

ج ـ كسى كه جايزه به او تعلّق گرفته، براى رسيدن جايزه به او، بايد به وارثش تحويل داده شود، همانند نذر براى اشخاص؛ و اگر در دسترس نباشد، صدقه دادن از طرف او كه ثوابش را مى برد، براى رسيدن جايزه نيز كفايت مى كند. 13/9/76

(س 655) مَهر زوجه اى در سند ازدواج به صورت اجناس، بر ذمّه زوج ثبت شده است. آيا بعد از فوت شوهر، ورّاث بايد قيمت اجناس را به قيمت زمان ثبت پرداخت نمايند يا به قيمت فعلى؟

ج ـ بعيد نيست كه زوجه، قيمت اجناس را به قيمت فعلى طلبكار باشد، و ورثه بايد قيمت فعلى را به زوجه بپردازند، هر چند احتياط در مصالحه، مطلوب و نيكوست. 6/6/74

(س 656) يكى از مشكلات فعلى جامعه ما در مورد ازدواج جوانان، مَهريّه هاى سنگين است كه براى زوجه تعيين مى شود و گاهى چندين برابر توان بالفعل زوج است. حال اگر زوجه فوت كند، آيا ورثه او مى توانند مَهريّه را از زوج مطالبه كنند يا نه؟

ج ـ مَهريّه، دين زوج است نسبت به زوجه كه مثل ماترك ميّت به ارث مى رسد.

(س 657) آيا مهريّه زن كه در زمان حيات، نه بخشيده و نه طلب كرده است، بعد از مرگ جزء ماترك او محسوب مى گردد يا نه؟

ج ـ مَهريّه، جزء مطالبات ميّت است، مگر آنكه بخشيدن زن و ابراى ذمّه مرد محرز گردد، و محض عدم مطالبه، دليل بر ابراى ذمّه نيست. 2/8/71

(س 658) هرگاه مهريه زنى غير از وجه نقد مانند سفر حج، تعليم كتابت و تعليم قرآن مجيد باشد و او قبل از سفر يا تعليم فوت كند، آيا اين حقوق به ورثه منتقل مى شود و قابل مطالبه مى باشد؟ در صورت انتقال به ورثه نحوه استيفاى آن چگونه است؟ آيا بين تقبّل هزينه سفر حج يا تعليم و يا اقدام از طرف او فرقى هست يا نه؟

ج ـ ورثه زوجه طلبكار اجرت المثل اعمالى مثل تعليم، و متعارف از هزينه حج در مثل سفر حج مى باشند، و فرقى بين موارد مذكوره در سؤال نيست كه هزينه را قول داده باشد يا خود اقدام نمايد؛ و هزينه هم بين ورثه تقسيم مى شود و مثل بقيّه اموال زوجه است. 24/2/78