(س 507) شخصى مزرعه اى را با اين عبارت: «بر اولاد ذكور، و از اولاد ذكور، و اولاد ذكور از اولاد ذكور خود، ما تعاقبوا و تناسلوا بطناً بعد بطن و نسلاً بعد نسل و عقباً بعد عقب» وقف مى كند. آيا با وجود طبقه عالى، طبقه دانى نيز جزء موقوف عليهم محسوب مى شود؟ چنانچه يكى از افراد طبقه عالى فوت نمايد، آيا فرزندان ذكور متوفّا با بودن عموهايى كه در قيد حيات هستند، جزء موقوف عليهم محسوب مى شوند؟

ج ـ طبقه بعدى مطلقاً با وجود طبقه قبلى، از وقف سهمى نمى برند، و ظاهراً جمله نسلاً بعد نسل، مخصوصاً با جمله قبلى بر اولاد ذكور «ما تعاقبوا و تناسلوا» در ترتيب وقف بر موقوف عليهم است؛ و ناگفته نماند كه اگر اختلاف كردند، چون اختلاف در ظهور لفظ است، بايد به محاكم صالحه مراجعه كنند و يا با مصالحه و داورى حل نمايند. 18/6/74

(س 508) وقف يا نذرى كه معيّن شده است، مانند اينكه براى مسجد يا هيئت يا براى امام حسين(عليه السلام) وقف شود، آيا مى توان در جاى ديگر استفاده كرد، مثلاً وسايل موقوفه مسجد را در مجلس ترحيم يا براى مجالس امام حسين(عليه السلام) استفاده كنيم؟

ج ـ موقوفه جايى را نمى توان در جاى ديگر مورد استفاده قرار داد، حتى موقوفه مسجد براى عزادارى اباعبدالله(عليه السلام) را در غير آن مسجد، چه رسد به مورد ديگر.

25/7/69

(س 509) با هدف برپايى مراسم جشن و چراغانى به مناسبت تولّد حضرت ولى عصر(عج)، مقدارى پول از مردم جمع آورى شد و سپس وسايل لازم نيز خريدارى شد و تابلويى ساخته شده است. با توجّه به اينكه مسجد محل، در مرحله بازسازى قرار دارد و نياز مبرم به پول مى باشد، آيا مى توان اين تابلو را فروخت و پول آن را صرف هزينه هاى مسجد نمود؟ شايان يادآورى است كه تابلو به نيّت اينكه در مسجد مورد استفاده قرار گيرد طرّاحى و ساخته شده است.

ج ـ فروش تابلويى كه براى مراسمى مانند جشن و چراغانى نيمه شعبان ساخته شده و صرف پول آن در بازسازى مسجد، جايز نيست؛ آرى، اگر تابلو به طور كلّى پس از استفاده در مراسم چراغانى، غيرقابل استفاده شود، مى توان فروخت و پول آن را در مراسم چراغانى خرج نمود. به هر حال نيّتها و حدودها و مرزها در اسلام محترم است و تخلّف از آنها، گناه و معصيت است. 11/3/79

(س 510) بلندگويى وقف مسجد شده است، به علّت تعمير مسجد، بلندگو را به خانه آوردم تا تعمير مسجد تمام شود. آيا مى توانم در خانه با آن بلندگو اذان بگويم؟

ج ـ جايز نيست، چون وقف بر اذان گفتن در مسجد است. 1/3/77

(س 511) آيا از پول وقفى حسينيه مى توان براى ساختن توالت و وضوخانه مشترك مسجد و حسينيه استفاده كرد؟

ج ـ مانعى ندارد. 16/11/74

(س 512) واقف، مصرف وقف را اولاد طلبه و دامادهاى طلبه قرار داده است و مقصود او تشويق براى خواندن دروس دينى و فقه بوده است. پس اگر طلبه، ترك تحصيل كرد يا داماد، دختر واقف را طلاق داد، آيا حظّى از اين وقف مى برند؟

ج ـ با فرض خروج بعضى از اولاد از طلبگى و يا داماد طلبه از دامادى، از آن چه وقف بر عنوان اولاد طلبه و داماد طلبه شده است، حظّى نمى برند؛ چون عناوين مأخوذه، مخصوصاً در مثل وقف، ظهور در موضوعيّت حدوثاً و بقائاً دارد. 28/2/76

(س 513) در صورتى كه واقف، مصرف موقوفه خود را مشخص كرده باشد كه خرج عزادارى امام حسين(عليه السلام) بشود، با توجه به اينكه ساختن مكانى به نام حسينيه، مقدمه اى براى برگزارى مراسم عزادارى آن حضرت است، آيا شرعاً مى توان درآمد موقوفه مذكور را جهت ساختمان حسينيه مصرف نمود؟

ج ـ نظر واقف محترم است، «الوقوف على حسب مايوقفها اهلها» و مقدّمات كار عزادارى جزء عزادارى نيست. 2/3/74

(س 514) شخصى درآمد باغ خود را وقف نموده تا در روز بيست و هشتم صفرالمظفر به اهالى روستا كه يكصد و پنجاه خانوار هستند، ناهار داده شود. اكنون درآمد باغ از مخارج ناهار بيشتر است. بفرماييد درآمد مازاد را در چه راهى بايد مصرف نمود؟

ج ـ بايد كيفيت وقف معلوم شود كه آيا قصد و نيّت واقف، اين بوده كه تمام درآمد به مصرف ناهار برسد، و يا فقط مخارج ناهار آن روز از درآمد باغ تأمين گردد؛ كه در صورت اوّل تمام درآمد بايد در ايام سوگوارى و ليالى بيست و هشتم ماه صفر و ايام بعد از آن صرف ناهار و شام گردد و در صورت دوم مازاد بر مخارج معيّن شده، مربوط به ورثه واقف است. 20/2/77

(س 515) به استحضار مى رساند كه در برخى از وقف نامه هاى بقاع متبرّكه، اصلاح كلّى مرمّت و يا عمارت بقعه آمده است. در شرايط فعلى با توسعه محدوده اماكن مذهبى، ساختمانها بزرگتر شده است و روشنايى شمع به برق، و بوريا به فرش تبديل شده است. با تغييرات انجام شده، آيا لفظ عمارت بقعه شامل كليه مخارج آن آستان مقدس در شرايط فعلى مى شود يا شامل آن ساختمان كوچك هنگام تنظيم وقف نامه مى شود كه در بيشتر جاها از آن ساختمان هم خبرى نيست و تركيب فيزيكى آن عوض شده است؟ خواهشمند است اين اداره را ارشاد فرماييد.

ج ـ اگر نگوييم كه عمارت و تعمير نمودن كه به طور مطلق باشد، اعمّ از تعمير بناى ساختمان است و شامل هر عملى است كه سبب كثرت زائرين و جلب آنان مى شود ـ كه آباد كردن معنوى است ـ و يا آنكه غرض واقف، هر دو را شامل مى شود و اغراض بر ظواهر الفاظ مقدّم است، لااقل از اين جهت كه صرف وقف در مورد وقف امكان ندارد و يا لزومى ندارد، حسب قاعده، صرف در موارد مذكور به خاطر اقربيّت به غرض واقف، مانعى ندارد و جايز است. 24/4/75

(س 516) مِلكى متعلّق به مرحوم پدر اين جانب بوده كه مدّت سى سال اجاره آن را وقف مراسم عزادارى امام حسين(عليه السلام) نموده است، كه پس از بيست و دو سال از اجاره آن، اين ملك توسط شهردارى تخريب گرديده است. آيا در خصوص هشت سال باقى مانده، با توجّه به دريافت وجه ملك از شهردارى چيزى بر ذمّه ورّاث مى باشد يا خير؟

ج ـ بايد حدّاقل مال الاجاره فرضى آن ملك در مدّت باقى مانده، هر سال به مصرف معيّن شده برسد؛ چون عمل به تحبيس در حدّ قدرت، واجب است و «ما لايدرك كلّه لا يترك كلّه»، و نمى توان با فرض اينكه پول مِلك خراب شده را ـ كه نحوه اى از وجود اعتبارى ملك است و داراى منافع مى باشد ـ ناديده گرفت و نمى توان چنين فرض نمود كه ملك محبوس به طور كلّى از بين رفته باشد. 14/12/76

(س 517) در وقف نامه موقوفات پدرم نوشته شده است: «عايدات موقوفات، صرف خيرات و مبرّات از اطعام و لباس و سوخت زمان عزادارى خامس آل عبا حضرت سيّدالشهداء(عليه السلام) به اقتضاى وقت و هر موقعى كه متولّى وقف صلاح بداند و در هر زمان و مكان كه توليت تصدّى آن را قرار دهد». با توجه به شرايط روز، پختن غذا مشكل است، آيا مى توان غذاها را نپخته به اشخاص مستحق داد يا نه؟

ج ـ چون در وقف نامه مصرف را در اطعام مساكين، معيّن كرده و اطعام نيز اعمّ از مطبوخ و غيرمطبوخ است، لذا متولّى مى تواند طعام را طبخ نكرده بين مساكين توزيع نمايد. 27/1/74

(س 518) شخصى بيست سال قبل تعدادى نخل خرما را وقف نمود تا درآمد آن صرف عزادارى امام حسين(عليه السلام) شود. در حال حاضر درآمد حاصل از آن، بيشتر از مخارج مراسم عزادارى در آن روستاست. آيا مى توان مبلغ باقى مانده را در ساخت حسينيّه متروكه هزينه كرد يا بايد در جاهاى ديگر خرج مراسم عزادارى نمود؟

ج ـ بايد در جاهاى مجاور آن جا خرج عزادارى شود؛ چون اقرب به غرض واقف است. 18/12/76

(س 519) قطعه زمينى وقف گرديده تا درآمد حاصل از آن، به مصرف سوخت بخارى حسينيه اختصاص يابد. بعد از گذشت سى سال از عمل به وقف، هيئت امناى مسجد، متقاضى پرداخت هزينه برق مصرفى مسجد شده اند. آيا مى توان به جاى پرداخت پول براى خريد نفت، قبض برق حسينيه را پرداخت نمود؟

ج ـ چنانچه امروزه زمينه مصرف سوخت نفت وجود ندارد و گرم نمودن حسينيّه به وسيله برق و گاز مى باشد، پرداخت پول براى قبض برق و گاز مصرفى، مانعى ندارد. 24/9/77

(س 520) لطفاً نسبت به نحوه مصرف موقوفه مربوط به مرحوم واقف كه جهت مصارف حسينيّه محل و اطعام فقرا و هزينه عزادارى درايّام ماه محرّم و صفر وقف شده است نظر مبارك را بفرماييد ؟

ج ـ بايد در همه مواردى كه در وقف نامه آمده مصرف شود. البته مصرف كردن به صورت مساوى لازم نيست؛ امّا اگر زياد شدن سهم بعضى از مصارف داراى اولويّت و مزيّتى نباشد، به صورت مساوى صرف نمودن و تقسيم كردن، هم احوط است وهم اوفق به غرض واقف. 2/2/83

(س 521) در وقف خاص كه واقف، اولاد ذكور را موقوف عليهم قرار داده، بعضى از مستأجرين موقوفه مدّعى هستند كه چنين وقفهايى مشروعيت ندارد و احياى سنّت جاهليت است، از اين رو، از پرداخت مال الاجاره خوددارى مى نمايند. آيا اين موقوفات از نظر شرعى صحيح است يا نه؟

ج ـ وقف بر اولاد ذكور، مانند بقيّه وقفها صحيح است. 21/10/72