(س 70) با توجّه به اين كه وسايل ارتباط جمعى (صدا و سيما، سينما، تلفن و...) را از نعم الهى مى دانيم؛ امّا غربى ها ما را انسان هاى افراطى و بريده از هرگونه بهره گيرى از فن آورى جديد مى دانند، ما را بر آن داشت تا نظر پيشوايان خود را بدانيم و منعكس كنيم. لذا از حضرت عالى تقاضامند است ديدگاه اسلام را در مورد هنر بيان داريد. شايان ذكر است كه اين ديدگاه ها در كنفرانسى كه در خارج از كشور برگزار خواهد شد، عنوان مى گردد.

ج ـ اقسام هنرهاى قلمى و صوتى و تجسيمى و غير آنها، از صدا و سيما گرفته تا بقيّه هنرها، همه و همه، فى حدّ نفسه به حكم اسلام، حلال و جايز است؛ بلكه تكلّم و سخن گفتن همانند آنها نعمتى از نعم الهى است و وقتى كه در مسير و براى هدفى عقلايى و مفيد براى جامعه مورد استفاده قرار گيرد، محكوم به حكم همان هدف است؛ يعنى ممكن است واجب و يا مستحب گردد، و چگونه مى توان به اسلام عزيز نسبت داد كه هنر را فى حدّ نفسه حرام دانسته، با اين كه براى حضرت سليمان، حسب منطق قرآن، مثال ها و صورت ها مى ساخته اند؛ يعنى هنر نقاشى و يا تجسّمى، همچنين از خطّ زيبا در فرهنگ مسلمين تعريف شده و خداوند به قلم و سطرها سوگند ياد نموده. آرى، هر چه وسيله فساد و تباهى جامعه باشد، عقلاً و شرعاً حرام است، بدون تفاوت بين هنر و يا غير آن، پس مناط حرمت، فساد و تباهى و مناط جواز، عدم آنهاست. 27/3/79

(س 71) با بررسى و دقّت در روايات و كلمات علماى فريقين، مى يابيم كه ملاك و مناط حرمت مجسّمه سازى نقاشى و... موارد ذيل است؛

1. همانندى به خلق خدا و مثل آفريده هاى الهى آفريدن: «يُشبّهون بخلق الله» و يا «يضاهؤن بخلق الله»؛

2. همانندى به خالق و رويارويى با خدا: «مَن مَثّل مِثالاً» و «مَن صوّر صورة...»؛

3. شگفت آور بودن مجسّمه؛

4. همانندى به بت پرستان و مشركان؛

5. تعظيم و گرامى داشت مجسّمه كه در راستاى احترام و تكريم هياكل عبادت و بت هاى مورد پرستش مشركان است.

با توجّه به اين كه اين موارد، در حال حاضر، هدف سازندگان مجسّمه و نقاشى نيست و با توجّه به اين كه امروزه تصوير گرى به عنوان يك هنر در دنيا مورد طرح و بررسى است و عنوان ديگرى به خود گرفته است، نظر حضرت عالى حرمت است يا حكم ديگرى براى مسئله قائل هستيد؟

ج ـ هر چند مجسّمه سازى يا نقاشى با هدفى كه در سؤال آمده جايز است؛ ليكن نه به خاطر جهت ذكر شده كه آن، مربوط به يك دسته از روايات تجسيم و تصوير است؛ بلكه به جهت دليل فقهى و استدلالى مى باشد كه در جاى خود، بيان و تحقيق گشته و خلاصه اش عدم دلالت اخبار بر حرمت است؛ چون نه وعده عذاب اخروى در احاديث معتبر بيان شده و نه نهيى كه دالّ بر حرمت باشد.

24/5/76

(س 72) نظر مبارك در باره مجسمه سازى و خريد و فروش مجسمه چيست؟ نقاشى و طراحى به طور كلى چه حكمى دارد؟

ج ـ مجسمه سازى، براى اهداف عقلايى، حرام نيست و نقاشى و طراحى كه داراى مفسده نباشد و بى عفّتى و بى بند و بارى را ترويج نكند، جايز است و منعى ندارد.

22/2/76

(س 73) با توجه به اين كه مجسمه سازى از جمله هنرهاى تجسمى است كه در بعضى موارد، امر بر عدم جواز آن داده شده بود، هم اكنون مجسمه سازى چه حكمى دارد؟ موارد جواز كدام است؟

ج ـ مجسمه سازى، همانند نقاشى و خطاطى و امثال آنها، فى حدّ نفسه و براى اهداف عقلايى و اغراض مشروعه، جايز مى باشد گرچه لهو آن مكروه، و آنچه از آن داراى مفسده باشد و بى بندوبارى و يا اعمال حرام ديگر را ترويج نمايد، حرام و غير جايز است. 10/10/82

(س 74) اگر براى بزرگداشت خاطره شهيدان در يكى از ميادين، نمادى از شهيد ساخته شود، مجاز است يا خير؟ آيا اگر سربازى ساخته شود كه در حال تيراندازى به سوى دشمن است، داراى حرمت است؟ و آيا ساختن عروسك ها، اعم از حيوان يا انسان جهت تهيّه فيلم هاى عروسكى بر آموزش مسائل اجتماعى و اخلاقى و درسى كودكان، داراى اشكال است؟

ج ـ موارد و صور ذكر شده از تجسيم ذى روح در سؤال، بر فرض قول به حرمت تجسيم، به خاطر خصوصيّات آن موارد، جايز است چه رسد كه به نظر اين جانب، اصل تجسيم ذى روح، حرام نيست و تنها به خاطر يك نحو لعب، مكروه است و در موارد سؤال كه داراى اغراض عقلايى است، آن كراهت هم مرتفع و مندفع است. 3/9/77

(س 75) اين جانب بعضى از تصاوير را بر روى چوب به طور برجسته حك مى كنم، و از اين طريق، امرار معاش مى نمايم. آيا اين كار از نظر شرعى، جايز است يا خير؟

ج ـ ساختن مجسمه را فى حدّ نفسه نمى توان گفت حرام است؛ ليكن بايد توجه داشت كه سبب ترويج امور باطل و مبتذل و انحراف فكرى در جامعه نگردد، بلكه بايد در مسير خدمت به ارزشهاى اسلام و انقلاب اسلامى باشد. 1/8/74

(س 76) خريدن عروسك و مجسّمه حيوانات كه به صورت عروسك درست مى كنند، چه حكمى دارد؟ آيا خريدن عروسك و مجسّمه حيوان، اشكال دارد؟

ج ـ مانعى ندارد. 24/10/79

(س 77) آيا ساخت عروسك، اشكال دارد يا خير؟ اگر اشكال دارد، حقوق كارگرانى كه در كارخانه عروسك سازى كار مى كنند، چه حكمى دارد؟

ج ـ اگر براى اهداف عقلايى و اغراض مشروعه باشد، مانعى ندارد و حقوق كارگران و كارمندان هم از اين حيث، حرام نيست. 4/10/76

(س 78) اگر فردى اشيايى را مانند نقاشى، تصاوير و فيلمهايى كه عفّت و اخلاق عمومى را جريحه دار مى نمايد، به منظور تجارت يا توزيع، نگهدارى نمايد، چه مجازاتى در پى خواهد داشت؟ وجوه حاصل از معاملات فوق چه حكمى دارد؟

ج ـ اگر مجازات آنها در قانون، معيّن نشده باشد، بايد بر حسب موازين شرعى تعزير شود؛ و هر عملى كه حرام باشد، اجرت آن نيز حرام است، كما اينكه «ثمن» هر چيزى كه منفعت محلّله رايحه ندارد نيز حرام است و در حديث نبوى آمده است «انّ الله اذا حَرَّم شيئاً حَرَّم ثَمَنه». 5/3/76

(س 79) آيا كشيدن صورت انسان و يا حيوان، اشكال دارد؟

ج ـ اگر عكس هاى مبتذل نباشد و ترويج از فرهنگ هاى غير اسلامى هم نباشد، جايز است. 26/3/77

(س 80) نظر خود را در مورد نقاشيهاى مينياتورى كه معمولاً هيئت پوشيده اى از زنان را ترسيم مى نمايد بفرماييد. آيا خريد و فروش اين تابلوها جايز است؟

ج ـ نقاشيهاى مينياتورى و غير آن در صورتى كه موجب ترويج فساد نباشد، جايز است و خريد و فروش آنها هم مانعى ندارد. 4/12/74

(س 81) آيا نقاشى كردن تصاوير ائمه معصومين(عليهم السلام)، جايز است؟

ج ـ در صورتى كه هتك و بى احترامى و پايين آوردن شخصيت و مقام آنها نباشد، نمى توان گفت حرام است. 26/11/75

(س 82) تتداول فى بعض الأوساط الشيعية صورة للنبي الأعظم في سن الرابعة عشر ويزعم ان الراهب بحيرى رسمها. فهل هذه الواقعة صحيحة وهل ثبت شيء عن الرسول الأعظم و عترته في هذا الأمر ارشدنا حفظكم الله و رعاكم.

ج ـ صحة تلك الصورة وان كانت غير ثابتة كما أنه لم يثبت عنهم(عليهم السلام) شيءٌ في ذلك الأمر و كما ان الردع عنها والمقابلة معها غير مطلوبة فانها تبرك واحترام به(صلى الله عليه وآله)من دون ان يلزم منها مفسدة ومضرة. 1/8/81

(س 83) نظر حضرت عالى در مورد كاريكاتور و طنز چيست؟ آيا كاريكاتور فردى خاص به صورت نقاشى يا عروسكى، موجب هتك حرمت است؟ در چه صورتى جايز است؟

ج ـ در عين حالى كه ايجاد نشاط و سرور در قلب و زندگى بندگان خداوند متعال، خصوصاً مؤمنان، مطلوب و چه بسا عبادت است و اين معنا بايد با روش پيشرفته علمى و هنرى انجام گيرد؛ امّا در هر حال، بايد شخصيت، عِرض و آبروى افراد مؤمن، حفظ شود و تعرّض به آبرو و هتك حرمت افراد، خصوصاً مؤمنان حرام است كه بناى اسلام بر شخصيت و تعالى دادن به افراد است نه خوار كردن و بازيچه قرار دادن افراد. آرى، اگر براى رشد سياسى باشد و از نظر قوانين مطبوعات و هنر، جُرم نباشد، مانند كاريكاتور و طنزهايى كه بدون نام است كه خود به خود، منطبق با فرد و يا افراد مورد نظر مى شود، مانعى ندارد؛ بلكه در موارد شخصيه هم به عنوان نهى از منكر نيز مانعى ندارد. 30/11/77

(س 84) بت چيست؟

ج ـ هر چيزى كه براى پرستش و عبوديّت باشد (كه بحمد الله امروزه در اكثر كشورها وجود ندارد). بت و ساختن آن حرام و معصيت كبيره است و در اين جهت، فرقى بين نقش و تجسيم وجود ندارد و مرتكبان اين گونه اعمال كه معاونت و كمك به بت پرستى است، مستحقّ تعزيرند. 3/9/77

(س 85) خريد و فروش صليب على وجه المادّه و يا على وجه الهيكل و يا على وجه الاشتراك، شرعاً چه حكمى بر آن جارى است؟

ج ـ خريد و فروش صليب به هر نحو، حرام و باطل و ترويج دين منسوخ است و بر همگان لازم است كه هيئت و شكل او را به هر نحو ممكن، براى جلوگيرى از انحراف فكرى از بين ببرند و فروش ماده اش با فرض اين كه صورت و هيئتش از بين رفته باشد، مانعى ندارد، مگر آن كه بداند و يا احتمال دهد كه خريدار مى خواهد دوباره آن را بسازد كه در اين صورت، فروش مادّه آن هم جايز نيست و مبغوضيت شكل صليب و بد بودن آن در شرع مقدّس تا جايى است كه فروش ماده خام به خريدارى كه احتمال آن مى رود كه بخواهد با آن صليب بسازد، حرام است و اين مورد، از موارد اصل برائت نيست. 16/9/76

(س 86) لقد شاهدت كثيراً من الأخوة الشيعة يضعون فى بيوتهم تماثيل السيدة مريم أو الصليب فما تفسير ذلك علماً اني سمعت عن بعض العلاقة بين المذهب الشيعي والدين المسيحي فهل هناك أى علاقة؟

ج ـ لايجوز وضع الصليب الذي هو من شعار النصارى في البيت والعلاقة غير مجوّزة له. 12/12/81