(س 1838) در چه مواردى صدقه دادن داراى خصوصيت است؟

ج ـ 1. اول روز و اول شب كه بلاى آن روز و شب را دفع مى كند؛

2. هنگام رفتن به سفر كه براى جلوگيرى از خطرها، تصادفات و حوادث، مفيد است، بلكه حتّى نحوست ايّام سفر را هم دفع مى كند، لذا اگر انسان بخواهد در ايّامى كه سفر در آن ها نحس حساب شده، مسافرت كند، بايد صدقه بدهد و بعد هم مسافرت كند تا اگر نحوستى دارد، برطرف شود؛

3. وقت توقّع بلا يا ترس از رسيدن سوء كه از آن ها جلوگيرى مى كند؛

4. در اوقات شريف مثل روز جمعه، روز عرفه، ماه رمضان، چرا كه فضيلت زمان در استحباب و فضيلت صدقه مؤثّر، و صدقه در امثال اين گونه اوقات از صدقه در بقيّه اوقات افضل است؛

5. صدقه در زمان بيمارى، چرا كه در روايتى از امام صادق(عليه السلام) آمده است: «داووا مرضاكم بالصدقة؛ بيمارانتان را با دادن صدقه، مداوا كنيد»؛[1]

6. صدقه دادن خود انسان در حال حيات و سلامتى نه وصيّت و سفارش به آن بعد از مرگ، چنان كه هنگامى كه از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) از افضل صدقه سؤال شد، فرمود: افضل صدقات، صدقه در حال سلامتى است و با فرض اينكه اميد به زندگى خود دارد، و مى ترسد كه خود هم بعداً نيازمند شود،[2] و معلوم است كه وصيّت به صدقه و برّ نسبت به بعد از مرگ، گوياى گذشت كامل آدمى از مال نيست، چون براى زمانى دستور صدقه مى دهد كه خود از آن اموال جدا شده، و معلوم هم نيست كه به آن عمل شود، و ورثه از آن مال چشم پوشى كنند، اساساً چگونه كسى كه خود حاضر به گذشت از مال نبوده است، از ورثه توقع گذشت دارد؟!؛

7. مديون كه مى تواند با دادن صدقه توفيق اداى دَين پيدا كند، و خداوند مقدمات اداى دينش را فراهم كند؛

8 . موردى كه انسان بترسد مالش به وسيله دزد و امثال آن از بين برود، چرا كه اثر صدقه در چنين موردى، جلوگيرى از تلف شدن و سرقت مال است؛

9. صدقه بعد از پايان يافتن اعمال حج با خريدن مقدارى خرما، حداقل به قيمت يك درهم، تا كفّاره اى باشد براى محرّماتى كه ممكن است رخ داده باشد، و سبب كفّاره جزئى شده باشد، در حالى كه خود او متوجه آن نبوده است.

(س 1839) افضل صدقات چيست؟

ج ـ 1. توسعه بر عيال كه از اعظم صدقات است؛ چرا كه شهيد در «الدروس» فرموده است: «والتوسعة على العيال من أعظم الصدقات».[3]

2. صدقه دادن كسى كه وضع مالى اش رو به راه است كه: «أفضل الصدقة، عن ظهر غنى»؛[4]

3. صدقه اى كه همراه با ايثار نسبت به خود شخص باشد، نه عائله و زن و فرزند او؛ چرا كه در باره زن و فرزند گفته شده كه عدم ايثار و توسعه، «افضل الصدقه» است، و اساساً هر جا كه امر به ايثار شده، ناظر به حال خود ايثارگر و شخص اوست، وگرنه ايذاى ديگران (نظيرعائله و وابستگان) و در حَرَج و مشقّت قرار دادن آنان، كارى مذموم، بلكه در بعضى موارد، حرام است؛

4. ضيافت و ميهمانى دادن؛

5. صدقه به خويشاوندان؛ چرا كه اصولاً با فرض وجود خويشاوند محتاج، صدقه دادن به ديگران مكروه است؛ بلكه امام باقر(عليه السلام) فرموده است: «لاصدقة و ذو رحم محتاج»؛[5] با بودن خويشان نيازمند، صدقه به ديگران، صدقه محسوب نمى شود. و از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) هم نقل شده كه فرمود: صدقه به نزديكان هفتاد برابر است،[6] در حالى كه صدقه معمولى، ده برابر است: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أمْثالِها»؛ ناگفته نماند كه از آنجا كه صدقه به ارحام از مصاديق صله رَحِم است، باعث افزايش طول عمر مى شود، كما اينكه صدقه نيز بهتر در محلّش واقع مى شود، چون صدقه دهنده، شناخت بيشترى از گيرندگان صدقه دارد و آنان، احساس ناراحتى نمى كنند (چون كمك و معاونت را مربوط به ارحام و از خودشان مى دانند)، و اگر هم احساس ناراحتى كنند، به مراتب، كمتر از احساس ناشى از صدقه گرفتن از بيگانه است، و از همه گذشته، دعا و خوشى آنان، چون از نزديكان و خويشاوندان اند، در زندگى انسان اثر بسزايى دارد.

در اينجا براى توجه زيادتر و آشنايى بيشتر با ارزش و معنويت صدقه به ارحام، به نقل روايتى بسنده مى كنيم:

«عن الحسين بن زيد، عن الصّادق، عن آبائه(عليهم السلام)، عن النّبى(صلى الله عليه وآله) (في حديث المناهي) قال: و من مشى إلى ذي قرابة بنفسه و ماله ليصل رحمه اعطاه الله عزّ و جلّ أجر مائة شهيد، و له بكلّ خطوة أربعون ألف حسنة، و محي عنه أربعون ألف سيّئة، و رفع له من الدرجات مثل ذلك، و كان كأنّما عبدالله عزّ و جلّ مائة سنة صابراً محتسباً».[7]

صدقه دادن به ارحام، از آن چنان مطلوبيّتى برخوردار است كه حتّى اگر رَحِم دشمن هم باشد، باز صدقه دادن به او مستحب، و از افضل صدقات است؛

6. صدقه دادن به دانشمندان، علما و متعلّمان؛

7. صدقه دادن به ذريّه رسول خدا(صلى الله عليه وآله)؛

8. آب دادن؛

9. حج گزاردن از طرف ميّت؛

10. صدقه دادن براى اموات كه دستشان از دنيا كوتاه است و سخت به اعمال خير زنده ها نيازمندند؛

11. بذل جاه، آبرو و شخصيّت (يعنى واسطه شدن به نفع مظلوم)؛

12. هديه بردن براى برادران دينى؛

13. صدقه اى كه قبل از درخواست به كسى داده شود؛

14. صدقه اى كه با سرعت و تعجيل داده شود؛

15. صدقه اى كه دهنده اش آن را كوچك بداند و پوشيده بدارد؛

16. سخن ليّن و نرمى كه باعث هدايت انسان، رفع تخاصم و يا امور خير ديگر شود.

در خاتمه بايد توجه داشت كه شهيد(قدس سره) در كتاب «الدروس» فرموده است: غذا دادن به حشرات زمينى و ماهى هاى دريا، ثوابى عظيم دارد؛ همچنين آورده است: شُكر مُنعم با دادن صدقه، واجب، و كفر ورزيدن نسبت به او حرام است.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. وسائل الشيعة، ج 9، ص 375، كتاب الزكاة، باب 3 از أبواب الصدقة، حديث 1.

[2]. سئل رسول الله(صلى الله عليه وآله) أيّ الصدقة أفضل؟ قال: أن تصدّق و أنت صحيح سجيج تأمل البقاء، و تخاف الفقر و لا تمهل حتى إذا بلغت الحلقوم... الخ (وسائل الشيعة، ج 9، ص 405، كتاب الزكاة، باب 16 از أبواب الصدقة، حديث 1).

[3]. الدروس الشرعية، ص 67.

[4]. عن عبدالأعلى عن أبي عبدالله(عليه السلام) قال: قال رسول الله(صلى الله عليه وآله)...الحديث (وسائل الشيعة، ج 9، ص 430، كتاب الزكاة، باب 28 از أبواب الصدقة، حديث 4).

[5]. محمّد بن عليّ بن الحسين قال: قال أبوجعفر(عليه السلام)... الحديث (وسائل الشيعة، ج 9، ص 412، كتاب الزكاة، باب 20 از أبواب الصدقة، حديث 4).

[6]. في هامش الدروس، ص 67: قسّم رسول الله(صلى الله عليه وآله) الصدقة على خمسة اقسام الف ـ الصدقة فيه بعشرة أجزاء و هي الصدقة العامة التي قال الله تعالى فيها من جاء بالحسنة فله عشر امثالها؛ ب ـ الصدقة فيه بسبعين و هي الصدقة على الأقارب؛ ج ـ الصدقة فيه بسبعة آلاف و هي الصدقة على العلماء؛ دـ الصدقة فيه بسبعين ألفاً و هي الصدقة على الموتى.

[7]. وسائل الشيعة، ج 9، ص 412، كتاب الزكاة، باب 20 از أبواب الصدقة، حديث 5.