(س 1609) اگر پولى براى جهيزيّه كنار گذاشته شود، با جنس آنْ كه خريدارى شود، آيا فرق دارد يا خير؟

ج ـ ظاهراً فرقى ندارد و متعلّق خمس نيست.

(س 1610) بنده از حقوق خودم مقدارى لوازم به عنوان جهيزيّه تهيّه كرده ام، آيا اين لوازم خمس دارد يا نه؟ وسايلى كه براى زندگى در روستاى محلِ خدمت خريده ام، چطور؟

ج ـ جهيزيّه چون مئونه است، حتّى اگر ديگرى هم آن را تهيّه كند، خمس ندارد، چه رسد كه خودِ دختر آن را تهيّه كند، و آنچه كه براى زندگى در روستا تهيّه كرده ايد نيز خمس ندارد. 6/7/74

(س 1611) 1. تبديل كالاهاى جهيزيّه به يكديگر، در صورت ضرورت چه حكمى دارد؟

2. تبديل كالا به يك قطعه زمين، و فروش آن به هنگام تهيّه جهيزيّه، چطور؟

3. تبديل كالا به پول و سرمايه گذارى آن در امور تجارى و سودآور، چطور؟

4. آيا سود حاصله پس از گذشت سال، خمس دارد يا خير؟

5. در صورت جايز بودن موارد فوق، اختيار شرعى آن ها با چه كسى است؟ چنانچه مادر نسبت به خريد جهيزيّه و هبه آن به دختر، اقدام كرده باشد، آيا مى تواند نسبت به تبديل يا فروش آن ها اقدام كند؟

ج 1ـ مانعى ندارد و خمس هم تعلّق نمى گيرد.

ج 2 و 3ـ جايز است و مانعى ندارد.

ج 4ـ به سود حاصله، خمس تعلّق مى گيرد، مگر آنكه براى جهيزيّه و مئونه ازدواج دختر، مورد نياز باشد.

ج 5 ـ جهيزيّه اگر به دختر بخشيده شده، و او هم قبض كرده (يعنى در اختيارش قرار گرفته)، از آنِ اوست، لذا در اين صورت اختيارش هم با خود دختر است، اگر بالغه و رشيده باشد، وگرنه با ولىّ اوست؛ ناگفته نماند كه قبضْ شرط صحّت هبه است، و اگر خود دختر بالغ و رشيده است، قبضش كافى است، وگرنه قبض ولىّ لازم است، و تصرّف در آنچه كه در ملك انسان است، اگر رشد و بلوغ داشته باشد، براى خودش جايز وگرنه با ولىّ اوست. 28/8/74

(س 1612) بنا به فتواى جناب عالى جهيزيّه اى كه براى دختران كنار گذاشته مى شود، حتّى اگر پول نقد باشد، مئونه محسوب مى شود. با عنايت به اين كه فرزندان ذكور نيز، خصوصاً امروزه، در امر ازدواج و زندگى آتى خود، نياز به پشتوانه پدر دارند، آيا مى توان از محلّ درآمد سالانه، مبلغى را جهت تهيّه مسكن و مراسم ازدواج فرزندان ذكور در نظر گرفت و كنار گذاشت؟

ج ـ پول هايى كه براى ازدواج و مقدّمات آن در حدّ متعارف كنار گذاشته مى شود، به نظر اين جانب خمس ندارد، ليكن اگر پدر از درآمد خود، پولى را براى تهيّه منزل براى فرزند كنار بگذارد، متعلّق خمس است؛ امّا اگر كسى خود فاقد منزل مسكونى باشد و پولى براى خريد منزل مورد نيازش كنار بگذارد، ولو سال هم به آن بگذرد، متعلّق خمس نيست. 2/11/79

(س 1613) پول هايى را كه دختران براى خريد جهيزيّه پس انداز مى كنند، بنا به فتواى حضرت عالى خمس ندارد؛ امّا در صورتى كه براى آن دختر، هيچ وقت موقعيت ازدواج پيش نيايد و تا آخر مجرّد بماند، حكم پول ها يا اجناس چه مى شود؟ آيا خمس دارد يا خير؟

ج ـ پول هايى كه براى خريد جهيزيّه كنار گذاشته مى شوند، متعلّق خمس نيستند و اگر پول براى خريد جهيزيّه كنار گذاشته شود؛ ولى موقعيت ازدواج پيش نيايد، بايد خمس آن پرداخت گردد. 8/6/79

(س 1614) جوانى هستم كه مى خواهم ازدواج كنم. مقدارى پول جهت اين كار، پس انداز كرده و مى كنم. آيا به اين پس انداز، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ خمس مبالغى كه كنار گذاشته شده، اگر در زمان مراجع قبلى بوده كه خمس آن را واجب مى دانسته اند، بايد پرداخت شود؛ امّا آنچه كه از اين زمان به بعد، براى مخارج لازم ازدواج پس انداز مى كنيد، به نظر اين جانب خمس ندارد. 6/2/74

(س 1615) آيا به موارد ذيل، پس از گذشت يك سال و بدون استفاده ماندن آن ها، خمس تعلّق مى گيرد؟

1. وسايلى كه انسان در آينده مى تواند از آن ها استفاده كند، مانند نوار كاست، كتاب و...

2. وسايلى كه پسر جهت ازدواج در آينده به عنوان وسايل زندگى مى خرد.

3. وسايلى كه انسان قبلاً از آن ها استفاده كرده و مستعمل است، مانند كفش زمستانى، لباس هاى مختلف و لباس هاى كهنه اى كه قصد استفاده از آن ها را ندارد.

ج ـ موارد مذكور، متعلّق خمس نيست. 13/9/75

(س 1616) آيا به كتاب هايى كه انسان مى خواهد در آينده از آن ها استفاده نمايد و فعلاً مورد نيازش نيست و مطمئن است كه نمى تواند آن ها را بعداً يك جا تهيّه كند، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ متعلّق خمس نيستند و جزو مئونه يا در حكم مئونه اند. 6/9/78

(س 1617) چيزهايى نظير پارچه براى چادر، كه انسان براى همسر آينده پسر خود كنار مى گذارد، آيا مشمول خمس است يا نه؟

ج ـ مشمول خمس نيست، چون جزو مئونه است. 4/11/71

(س 1618) لباس و وسايل بچّه، خريدارى شده، ولى از آن استفاده نشده. آيا خمس دارد يا نه؟

ج ـ چون از مئونه بودن خارج نشده و بنا بر فروش آن به عنوان اضافه زندگى نيست، خمس ندارد. 11/5/77

(س 1619) لباس، پارچه يا وسايل شخصى كه كسى براى فرزندان و يا همسرش خريدارى مى كند و به آنان مى دهد، اگر بيش از يك سال، بدون استفاده باقى بماند، متعلّق خمس است يا خير؟ در اين مسئله، آيا فرق مى كند كه آن شخص، اهل خمس دادن باشد يا نه؟

ج ـ لباس، پارچه و وسايل ديگر مايحتاج از وقت خريد كه جزو مئونه شده، و در سال هم مورد استفاده قرار نگرفته باشد، خمس ندارد؛ مگر آنكه مطمئن باشد كه اصلاً مورد استفاده قرار نمى گيرد، كه در اين صورت با فرض عدم استفاده، خمس آن را بايد بپردازد. 11/6/72

(س 1620) آيا طلا يا لوازمى كه با پول غير مخّمس خريدارى شده و در حدّ شأن خانواده هم بوده و حال، فرد براى خريد خانه يا وسايل خانه، آن هم در حدّ شأن خانواده به فروش رسانده، خمس دارد يا خير؟

ج ـ خمس ندارد، گرچه از پول غير مخمّس تهيّه شده؛ يعنى جزو مئونه بوده و به طور كلّى، آنچه مئونه و مورد احتياج انسان باشد، وقتى به فروش مى رود و صرف مئونه ديگر مى شود، خمس ندارد. 11/9/78

(س 1621) اگر شخصى وسايلى را كه جزو مئونه محسوب مى شود، با مقدارى از اموال همسرش و مقدارى از پول تخميس شده، خريدارى و بقيّه را از مخارج عادى خودش تهيّه كند، ولى فعلاً همگى با هم مخلوط شده باشند، حكم خمس آن ها چگونه است؟

ج ـ اگر وسايل جزو مئونه باشد، خمس ندارد. 10/8/73

(س 1622) شخصى وسايلى را با اين قصد مى خرد كه اگر ميهمان بيايد، شايد مورد نياز قرار گيرد. آيا وسايل مذكور خمس دارد يا خير؟

ج ـ اگر چنين خريدهايى به عنوان ذخيره زندگى محسوب نشود و جزو خرج و هزينه زندگى محسوب شود، مئونه است و خمس ندارد. 22/3/76

(س 1623) با توجّه به اين كه بعضى از حساب هاى بانكى هستند كه بايد مقدار مشخّصى پول در حساب مربوط باشد و امكان خروج آن وجود ندارد و مثلاً حدّاقل پنج هزار تومان بايد در حساب بماند، گذشتن سال بر اين مبالغ، خمس دارد؟

ج ـ خمس دارد، چون مازاد بر مئونه سال است. 31/3/77

(س 1624) مقدار حدود يكصد كيلوگرم شلتوك برنج جهت استفاده خريدم، ولى موفق به آسياب نمودن و استفاده از آن در طول يك سال نشدم. آيا اين مقدار، خمس دارد يا خير.

ج ـ خمس دارد. 13/11/76

(س 1625) شخصى يك ماشين لباسشويى به نيّت هديه به نوه اش بعد از ازدواج او خريده و كنار گذاشته، ولى حالا به عللى مى خواهد ماشين را بفروشد و پولى هم كه براى ماشين داده، متعلّق خمس نبوده است. آيا موقع فروش بايد خمس آن داده شود؟

ج ـ اگر پول آن در سال فروش، خرج مئونه نشود، به عنوان مازاد بر مئونه، متعلّق خمس است. 27/2/78

(س 1626) به علّت شرايط محيطى، هر سال در تابستان مقدارى نفت براى سوخت زمستان تهيّه مى كنم، آيا لازم است كه خمس آن را در موقع حساب سال بپردازم؟

ج ـ اگر طورى است كه در زمستان نمى توانيد آن را تهيّه كنيد، يا تهيّه آن مشكل است، خمس ندارد. 10/12/74

(س 1627) هنگام فرا رسيدن سال خمسى، آيا هر چيز اضافى در منزل، اعمّ از خوراكى، پوشاكى، شوينده ها و... را بايد حساب كرد، يا خمس به موارد خاصّى تعلّق مى گيرد؟

ج ـ عين هر آنچه از لوازم زندگى كه مورد استفاده قرار مى گيرد و از بين مى رود، مانند خوراكى ها، مواد شوينده و غير آن ها، اگر مازاد بر مئونه باشد و آخر سال زياد بيايد، متعلّق خمس است. 30/2/76

(س 1628) شخصى با دريافت وام بانكى به مبلغ يكصد هزار تومان، فرش خريده و از آن استفاده كرده، و بعد از سه سال آن را به مبلغ يكصد و بيست هزار تومان فروخته است. آيا اين پول متعلّق خمس است؟

ج ـ اگر فرش جزو مئونه باشد و بعد از فروش هم بنا را بر نداشتن فرش گذاشته (يعنى در حقيقت به زندگى نقصى وارد كرده است)، آن پول خمس ندارد، مخصوصاً اگرقبل از رسيدن آخر سال صرف مئونه شود. 20/8/74

(س 1629) پولى كه جهت ثبت نام تلفن به حساب بانك واريز مى شود و واگذارى آن از سوى مخابرات چند سال طول مى كشد، آيا متعلّق خمس است يا نه؟

ج ـ پولى كه براى تلفن واريز شده، اگر تلفن مورد نياز و جزو مئونه باشد، با فرض اينكه اگر سال قبل پول داده نشود، توان تهيّه آن در سال هاى بعد را ندارد، متعلّق خمس نيست؛ وگرنه با گذشت سال، متعلّق خمس است. 5/9/70

(س 1630) آيا تلفن سيّار، خمس دارد؟

ج ـ اگر دارنده آن ها تشخيص دهد كه از نظر مردم جزء لوازم زندگى اوست، خمس ندارد والاّ خمس دارد. 5/2/85

(س 1631) اگر سال خمسى كسى مثلاً پايان شهريور باشد، آيا لوازم التحريرى كه براى سال تحصيلى فرزندانش خريدارى كرده، خمس دارد يا نه؟

ج ـ جزو مئونه است و خمس ندارد، به علاوه ظاهراً هبه به فرزند است. 11/7/74

(س 1632) كتاب هايى كه فقط مقدارى از آن خوانده شده، آيا خمس دارد؟

ج ـ خمس ندارد، مگر مواردى كه آن را براى فروش كنار گذاشته باشند، كه از باب ربح افزون بر مئونه، اگر تا آخر سال مصرف زندگى نشد، خمس آن را بايد پرداخت كنند. 4/7/74

(س 1633) آيا به كتاب هايى كه از طريق شهريّه خريدارى مى شود، خمس تعلّق مى گيرد يا خير؟

ج ـ خمس تعلّق نمى گيرد. 22/11/75

(س 1634) آيا به پول حاصل از فروش كالاها، لوازم مستهلك يا غير ضرورى منزل مانند ظروف، پنكه، اتومبيل و... كه از درآمد سال هاى گذشته خريدارى شده، به محض فروش خمس تعلّق مى گيرد، يا اينكه جزو درآمد سال فروش است؟

ج ـ اگر مازاد بر مئونه است، جزو درآمد سال فروش است. 4/10/74

(س 1635) شوهرم زمينى را از بسيج گرفته است و طى مدّت شش سال به طور قسطى پول آن را پرداخت كرده است (قيمت كلّ زمين چهارصد و سى هزار تومان بوده است). آيا پرداخت خمس مبلغ فوق، لازم است يا خير؟ شايان ذكر است كه اگر از لحاظ ادارى مشكلاتى براى ما به وجود نيايد، قصد فروش ملك مذكور را نداريم و آن را مى خواهيم براى فرزندانمان نگه داريم؟

ج ـ چون مازاد بر مئونه است، خمس به آن تعلّق مى گيرد و بايد قيمت فعلى را معلوم كنيد تا گفته شود به چه مبلغى مى توان مصالحه كرد. 16/6/77

(س 1636) اگر مقدارى از سهام خودم را جهت بدهى مهريه همسرم و پيش بينى براى ايّام سختى و تأمين آينده و جهيزيّه دخترم به نام همسر و دخترم كرده باشم و يا به صورت اقساطى از محلّ حقوق براى آن ها خريده باشم، از نظر خمس چگونه است؟

ج ـ اگر براى فرار از خمس نباشد، خمس ندارد؛ و امّا نسبت به تأمين براى سال هاى آينده، خمس دارد. 31/3/77

(س 1637) شخصى قبل از ازدواج با مرور زمان، وسايل زندگى از قبيل يخچال، تلويزيون و... تهيّه مى نمايد. زمانى كه ازدواج مى كند، همسرش تمام وسايل را به عنوان جهيزيّه مى آورد، و چون اين لوازم كه خود، آن ها را تهيّه نموده، مازاد بر احتياج بوده، آن ها را فروخته است. آيا لازم است خمس آن ها را بپردازد يا خير؟

ج ـ اگر وسايل ذكر شده، قبل از ازدواج مورد نيازش بوده است و پس از ازدواج و عدم نياز در بين سال خمسى فروخته، خمس به آن تعلّق نمى گيرد، مگر اين كه سال خمسى بر پول آن ها بگذرد وآن پول ها صرف مئونه نشود. به هر حال، مئونه زمانى كه از مئونه بودن بيرون رفت و جزو اموال اضافى محسوب شد، حكم درآمد آن سال بر آن مترتّب است. 24/4/77

(س 1638) زنى شاغل بوده ام و درگذشته، همسرم سه چهارم يا حدّاقل نصف مخارج زندگى را در اختيار بنده قرار مى داد و خودم، حساب سال داشتم و خمس موادّ خوراكى را پرداخت مى كردم؛ ولى اكنون باز نشسته شده ام و شوهرم مسئول مخارج زندگى است و حساب سال ندارد و بنده، خودم مخارج خودم را به عهده دارم. آيا مى توانم از موادّى كه در خانه است و موادّ خوراكى اى را كه به صورت سالانه به يك كارگر مى دهند، بدون اجازه وى حساب سالش را بدهم؟ و يا اين مواد كه به صورت كمك هزينه هستند، چون حقوق به آن ها كم مى دهند، حساب بخشش است و خمس به آن ها تعلّق نمى گيرد؟

ج ـ خمس به آن ها تعلّق مى گيرد و زن مى تواند حساب سال شوهر خود را نگه دارد؛ ولى نمى تواند بدون اجازه شوهر، خمس مال او را بدهد، هر چند تصرّف در مالِ خمس نداده، جايز نيست. 21/10/76

(س 1639) اگر زن براى كارهاى ضرورى زندگى از قبيل مسكن و غيره، طلاى زينتى و غير زينتى اش را بفروشد، خمس دارد يا نه؟ اگر دارد، همان وقت خمس تعلّق مى گيرد يا وقتى سال بگذرد؟

ج ـ خمس ندارد، چون قبلاً زينت بوده و جزو مئونه و فعلاً هم صَرف در مئونه مى شود. 11/5/77

(س 1640) گردنبندى دارم كه در اثر مرور زمان، دچار شكستگى شده و فعلاً مدّتى است كه قابل استفاده نيست و در نظر دارم با گردنبند يا دستبند ديگرى تعويض نمايم. آيا در اثر فروش و تعويض آن، به مبلغ فروش، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ به گردنبند و غير آن از زينت ها كه مورد احتياج و جزو مئونه است، خمس تعلّق نمى گيرد، همان طور كه به اصل آن خمس تعلّق نمى گيرد. بدل و پولى كه براى تبديلش مصرف مى شود نيز چون مئونه است، متعلّق خمس نيست. 7/4/78

(س 1641) كارمندى از مأموريت آموزشى استفاده مى كند. روال چنين است كه بايد ابتدا هزينه تحصيل خود را بپردازد و پس از اتمام دوره و با ارائه كارنامه قبولى، هزينه تحصيلى را سازمان به فرد پرداخت كند. سؤال اين است كه اگر بعد از سال خمسى، سازمان، مبالغ مربوط را به حساب فرد واريز كند (قبلاً فرد مبلغ مذكور را به حساب آموزشگاه واريز كرده)، خمس به آن تعلّق مى گيرد يا خير؟

ج ـ زمانى كه به حساب او واريز شد، جزو درآمدش محسوب مى شود. 15/8/77

(س 1642) از آن جا كه اكثر فقهاى معاصر، قرارداد بيمه را مغاير با احكام اسلام نمى دانند و صحّت آن را تأييد مى نمايند و امروزه، وجود انواع پوشش هاى بيمه اى شايد تضمين بر يك زندگى با كرامت براى افراد جامعه باشد، اخيراً نوعى خاص از پوشش بيمه اى تحت عنوان «بيمه عمر» و «پس انداز» توسط يكى از شركت هاى بيمه ابداع گرديده است كه به وسيله آن، بيمه گذاران مى توانند با صرفه جويى در هزينه هاى جارى و پرداخت هاى مستمرّ ماهيانه، علاوه بر برخوردارى از پوشش هاى بيمه عمر، موجبات تهيّه سرمايه آينده را نيز فراهم آورند. آيا مبلغ دريافتى شركت بيمه، با توجّه به اين كه اگر متعلّق خمس قرار گيرد، چنين پوشش بيمه اى براى بيمه گذار، از نظر اقتصادى مقرون به صرفه نيست، آيا متعلّق خمس قرار مى گيرند؟

ج ـ پولى كه انسان براى بيمه مى پردازد، چون كنار گذاشته مى شود و مازاد بر مئونه سال است، متعلّق خمس است، مگر آن كه با فشار و با كم كردن از مخارج عادّى خود باشد كه در اين صورت، خمس ندارد. 24/12/77

(س 1643) در بعضى از ادارات، ماهانه مبلغى از حقوق به عنوان بيمه درمان، كسر مى شود، و در عوض، وقتى كارمندى بيمار شد، شخصاً نزد پزشك مى رود و هزينه دارو و درمان را پرداخت مى كند و سپس با ارائه مدارك لازم به اداره، بخشى از مبلغى را كه هزينه دارو و درمانش شده از بيمه دريافت مى كند. آيا مبلغى كه اداره بيمه به عنوان حقّ بيمه مى دهد، خمس دارد؟

ج ـ پولى را كه بيمه بپردازد، جزو درآمد سال محسوب مى شود و اگر تا آخر سال خرج زندگى نشود، به حكم مازاد بر مئونه، متعلّق خمس است. 3/8/76

(س 1644) زنى بخشى از هزينه زندگى اش از قبيل پوشاك، هزينه هاى پزشكى، زينت و... را خودش مى پردازد. آيا پس انداز او خمس دارد؟

ج ـ آنچه از سرِ سال اضافه بيايد، متعلّق خمس است و فرقى ندارد كه شوهر، خمس را بپردازد يا خودش. 7/12/78

(س 1645) در اداره ما صندوق قرض الحسنه موجود است و ماهانه، پولى از من بابت آن كم مى شود تا بتوانم وام بگيرم. آن پولى كه در آن جا پس انداز شده، چه حكمى دارد؟ اگر برداشت كنم، آيا متعلّق خمس است؟

ج ـ اگر اجبار به پس انداز نمودن آن از طرف اداره نداريد، جزو مازاد بر مئونه است و متعلّق خمس است و بايد خمس پرداخت شود، و اگر اجبار در كار باشد، به صورتى كه قدرت برداشت آن مبلغ ها را نداريد، در هنگام وصول، جزو درآمد آن سال است كه اگر تا آخر سال خرج زندگى و مايحتاج زندگى نشده، بايد خمسش پرداخت شود. 9/5/78

(س 1646) از اوّل زندگى ام مشغول تهيّه مقدّمات و لوازم خانگى مورد نيازم بوده و هستم پرداخت مهريه همسرم و تهيّه يك خانه و وسيله نقليه نيز پس انداز مى خواهد. آيا به اين پس انداز، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ آنچه از لوازم منزل و خود منزل و همه ضروريات زندگى كه تهيّه شده، و آنچه از آن ها كه برايش پول كنار گذاشته مى شود به نظر اين جانب خمس ندارد. آرى، مهريه را تا همسرْ مطالبه ننموده، جزو مئونه نيست و پول كنار گذاشته براى آن خمس دارد، كما اين كه اگر وسيله نقليه و يا غير آن، جزو ضروريات زندگى نباشد، بلكه جزو لوازم دست دوم زندگى باشد نيز خمس دارد. 6/11/79

(س 1647) آيا به پولى كه به عنوان رَهن براى اجاره منزل به صاحب خانه مى دهند، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ خمس ندارد.