(س 1199)از آن جا كه در حال حاضر با استفاده از فرمول هاى محاسبات علم هيئت و نجوم، مى توان با دقّتى در حدّ يك صدم ثانيه، زمان وقوع قران نيّرين (هم راستا شدن ماه و خورشيد از ديد ناظر زمينى) را محاسبه نمود، چنانچه براى ما اثبات شود كه حلول ماه جديد اتّفاق افتاده است، آيا اين اطمينان، براى انجام دادن تكاليف شرعى، حجيّت دارد يا خير؟ و آيا رؤيت هلال اوّل ماه، تنها وسيله اى براى اثبات حلول ماه نو است يا اين كه خود هلال ماه و رؤيت آن، موضوعيّت دارد؟

ج ـ آنچه معتبر است، تحقّق حلول در هر ماه است كه سبب اهلّه است و اين تحقّق بايد محرز شود؛ چه با حجّت شرعى كه عبارت از شهادت عدلين است به رؤيت، تا شهادت آن ها، شهادت عن حس باشد نه عن حدس (چون شهادت عن حدس در ثبوت هلال، به خصوص، هر چند يقينى و نزديك به حس هم باشد، حجّت نيست) و چه با علم و يقين، هرچند از راه ها و محاسبه هاى علمى باشد؛ و آنچه منشأ اشكال و سبب عدم حجّيت قول منجّمان است، عدم حصول علم از گفته آن هاست، نه آن كه براى رؤيت، موضوعيّت باشد. لذا ظنّ حاصل از قول آن ها و يا از راه مثل بالا بودن ماه كه نشانه ظنّى بر دوم بودن آن است، براى كسانى كه از تحصيل علم و حجّت شرعى ناتوان اند، مانند اسير و محبوس، معتبر است و كفايت مى كند، با اين كه رؤيت هلال، محقّق نشده و ظنّ و گمان، متعلّق به حلول ماه جديد است نه رؤيت آن، كما اين كه گذشتن سى روز تمام از ماه قبل هم يكى از طرق شرعى براى ثبوت اوّل ماه بعدى است؛ با اين كه رؤيت هلال هم در كار نيست. 16/10/76

(س 1200) آيا ديدن ماه با ابزار و وسايل و چشم مسلح و يا با محاسبات علمى كه توسط منجمين انجام مى شود، حجّت شرعى براى اثبات اوّل ماه مى باشد؟

ج ـ اوّل ماه با رؤيت خود انسان، با چشم غير مسلح و يا مسلح، همانند دوربين هاى دوچشمى متعارف و يا شهادت دو عادل به رؤيت هلال (در صورتى كه در صفات هلال متفق باشند) و يا آنكه يقين و اطمينان به رؤيت ديگران حاصل شود، ثابت مى شود. و ناگفته نماند كه اگر با محاسبات علمى دقيق، كسى اطمينان پيدا كند كه ماه قابل رؤيت مى باشد ليكن مثل غبار و ابر و غير آنها مانع رؤيت شده باشند بايد به اطمينانش عمل كند و در حكم رؤيت هلال است. 20/6/86

(س 1201)چنانچه براى ما به طور قطع و يقين (از طريق محاسبه) مشخّص شود كه در روز بيست و نهم ماه قمرى، هلال ماه در زمان غروب خورشيد، زير افق بوده و قابل رؤيت نيست، اگر تعدادى شهود عادل بر اثر خطاى چشم شهادت بر رؤيت هلال دهند، آيا اين شهادت مى تواند حجيّت شرعى داشته باشد يا مى بايد شهادت شهود با اطّلاعات به دست آمده از محاسبه تطابق داشته باشد؟

ج ـ شهادت به رؤيت براى كسانى كه اطمينان و يا علم به خطاى شاهد دارند، حجّت نيست؛ بلكه با ظنّ شخصى به خطا هم احتياط درترك عمل به آن است. 16/10/76

(س 1202) آيا اخبار مربوط به رؤيت هلال از سوى مراكز خبرى و صدا و سيماى كشورهاى اسلامى غير از ايران، حجّت است؟

ج ـ معيار، اطمينان و وثوق است، كه در موضوعات از هر راهى حاصل شود، حجّت است. 17/1/77

(س 1203) افرادى كه براى كار به كشورهاى حوزه خليج فارس مى روند، اگر در اواخر ماه مبارك رمضان به آن جا سفر نمايند، با توجّه به اين كه روزه را يك روز ديرتر از آن جا شروع كرده اند، تكليف اتمام روزه آنان بايد بر مبناى كدام محل باشد؟

ج ـ مبنا، محلّى است كه هلال، رؤيت مى شود. 13/10/76

(س 1204) اگر شخصى كه از حضرت عالى تقليد مى كند، روز اوّل ماه مبارك رمضان را طبق حكم حاكم شرع، روزه نگرفته باشد، آيا بايد روزه آن روز را قضا كند يا خير؟

ج ـ حكم حاكم[1] در مورد هلال ماه، نفوذ ندارد و قضا و عدم آن، منوط به يقين مكلّف نسبت به اوّل ماه يا آخر ماه است. 9/10/77

(س 1205)1. اگر براى بعضى از مراجع تقليد، اوّل شوّال ثابت شود و عيد فطر را اعلام نمايند ولى حاكم شرع (ولى فقيه جامع الشرايط ) اول ماه را اعلام نكند وظيفه مقلّد چيست؟

2. آيا اعلام عيد فطر مخصوص حاكم شرع (ولى جامع الشرايط ) است يا مراجع تقليد نيز مى توانند اعلام فطر نمايند؟

3. به نظر مبارك شما، شبى كه درآن ماه و صورت قرص كامل است (شب چهاردهم) دليل و ملاك شرعى براى ثابت شدن اوّل ماه قمرى مى باشد تا از اين راه وضعيت يوم الشّك معلوم شود؟

ج 1 و 2 و 3 ـ ثبوت عيد فطر يا اول رمضان و امثال اينها تابع نظر خود مكلّف و يقين به رؤيت - يا رؤيت خودش يا شهادت دو نفر از افراد مورد وثوق به رؤيت - مى باشد و به نظر اين جانب مسأله رؤيت هلال و ثبوت آن، ارتباطى به حكومت و حاكم و دولت فى حد نفسه ندارد.

(س 1206) در صورت رؤيت هلال در ايران و حكم حاكم شرعى به ثبوت رؤيت هلال و اعلام عيد در سراسر ايران، با در نظر داشتن اين كه چه بسا هلال در مناطق غربى ايران رؤيت مى شود، آيا ما مى توانيم طبق همين حكمِ حاكم، در افغانستان، حكم به ثبوت اوّل ماه شوّال نماييم؟

ج ـ گرچه حكم حاكم نسبت به اوّل ماه و هلال، نفوذ ندارد، ليكن حسب مبناى اخير اين جانب رؤيت هلال در هر مملكت براى مملكت ديگر كه در شب مشترك باشند اگر چه اشتراكشان در شب، در همه شب نباشد و در مقدار كمى مشترك باشند، كفايت مى كند. 1/4/87

(س 1207) در ماه مبارك رمضان سال قبل، روزِ به اصطلاح پيشواز را به عنوان روزه قضا روزه گرفته بودم، ولى بعداً ماه مبارك رمضان، بيست و نه روز اعلام شد و گويا روز پيشواز هم جزو آن قرار گرفته بود. تكليف چيست؟

ج ـ مانعى ندارد و اگر رمضان بوده، جزو روزه محسوب مى شود. 6/10/76

(س 1208) در برخى از مناطق كره زمين شرايط جغرافيايى طورى است كه ماه تا شب 14 ديده نمى شود؛ در اين مناطق در چه موقعى ماه مبارك رمضان شروع و تمام مى شود؟

ج ـ بايد معيار را رؤيت هلال نزديك ترين نقطه به آن جا قرار داد. 20/1/83

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. كسى كه از قِبل حكومت شرعى منصوب شده است.