(مسئله 614) بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراكى اى كه از زمين مى رويد، مانند چوب و برگ درخت، سجده كرد و سجده بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى، صحيح نيست و نيز سجده كردن بر چيزهاى معدنى، مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه، باطل است؛ امّا سجده كردن بر سنگهاى معدنى، مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه، اشكال ندارد.

(مسئله 615) سجده بر چيزهايى كه از زمين مى رويد و خوراك حيوان است، مثل علف و كاه، صحيح است.

(مسئله 616) سجده بر انواع كاغذ، هر چند از چيزى مانند پنبه ساخته شده كه سجده بر آن صحيح نيست، جايز است و مانعى ندارد.

(س 617) آيا كودكان كر و لال كه از قدرت شنوايى و گويايى محروم اند و در حال يادگيرى هستند، نماز بر آنها واجب است؟

ج ـ اگر بالغ هستند، نماز بر آنها واجب است و كيفيّت آن در رساله عمليه ذكر شده است.

(س 618) اين جانب كفِ دو دستم بر اثر سوختگى تاول زده و در هنگام خواندن نماز، نمى توانم دو كف دستم را بر زمين بگذارم. وظيفه ام در نماز چيست؟

ج ـ در سجده، نمازگزار بايد كف دو دست را بر زمين بگذارد؛ امّا در حالت ناچارى، گذاشتن پشت دست هم مانعى ندارد، و اگر پشت دست نيز ممكن نيست، بايد مچ دست را بر زمين بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند، بايد تا آرنج، هر جا را كه مى تواند، بر زمين بگذارد، و اگر آن هم ممكن نيست، گذاشتن بازو كافى است.

(س 619) با توجّه به اينكه برخى برادران جانباز، در حالت نشسته يا خوابيده نماز مى خوانند و ركوع و سجود را با اشاره انجام مى دهند، در صورتى كه شك كنند كه آيا در حال ركوع هستند يا سجده، تكليفشان چيست؟

ج ـ چنانچه شك كنند كه در ركعت قبل، ركوع و يا سجده را انجام داده اند يا نه، به شك خود اعتنا نكنند، زيرا محلّ آن گذشته است؛ ولى اگر شك كنند، الآن كه بايد اشاره بكنند بايد نيّت ركوع كنند يا سجده، احتياط واجب آن است كه نيّت ركوع كنند و بعد، سجده ها را به خاطر استصحاب عدم اتيان، انجام دهند.

(س 620) جانبازان قطع نخاعى از ناحيه گردن، فقط به مقدار كمى مى توانند سرشان را تكان دهند. براى ركوع و سجده، تكليف ايشان چگونه است؟ آيا صِرف نيّت يا مثلا به هم زدن چشمها كافى است؟

ج ـ در فرض مذكور، بايد با سر اشاره كنند، و اگر با سر هم نمى توانند، به چشم اشاره كنند.

(س 621) گاهى در پيشانى انسان، جوشهايى پيدا مى شود كه هنگام سجده، درد مى گيرد. در اين صورت، آيا مى توان در سجده، پيشانى را كج روى مُهر گذاشت؟ و اگر بعد از برداشتن سر از سجده، مُهر به خون جوشها آلوده شود، نماز چه حكمى دارد؟

ج ـ در سجده لازم نيست كه تمام پيشانى روى محلّ سجده و چيزهايى كه سجده بر آن صحيح است، باشد، بلكه مقدارى از پيشانى هم كفايت مى كند؛ امّا غير پيشانى كفايت نمى كند. بنابراين، كج گذاشتن پيشانى مانعى ندارد؛ و امّا نسبت به آلوده شدن مُهر، بعد از نجس شدن، نمى توان روى موضع نجس سجده نمود، چون يكى از شرايط سجده و نماز، پاك بودن محلّ سجده است، و خونِ جراحت كه كمتر از يك درهم است، به حكم معفوّ بودن كمتر از يك درهم، مُبطل نماز نيست؛ ولى اگر در سجده بعدى محلّ سجده را نجس مى كند، نمى توان با آن نماز خواند، به جهت اينكه محلّ سجده، بايد پاك باشد.

(س 622) جانباز قطع نخاعى كه خود نمى تواند مُهر را بر پيشانى بگذارد و كسى هم نيست كه اين كار را انجام دهد، تكليف او براى سجده چيست؟

ج ـ اگر در حالت خوابيده نماز مى خواند، در فرض مذكور، واجب است به هر مقدارى كه مى تواند، براى سجده خم شود، و اگر نمى تواند، با سر اشاره كند، و اگر نمى تواند، با چشم اشاره كند.