(مسئله 121) اگر تشخيص بيمارى اى به انجام دادن آزمايش و گرفتن عكسهاى لازم موقوف باشد، بدون آنها تشخيص بيمارى بر اساس ظنّ و گمان، جايز نيست، گرچه در مورد بيماريهاى حاد و شديد، تجويز داروهاى اوليه و مسكّن، حسب مقرّرات پزشكى و بر اساس تشخيص ظنّى و براى تسكين بيمار، مفيد و جايز است.

(س 122) در بعضى از بيمارستانها براى اينكه بفهمند انسان بچه دار مى شود يا نه، از مرد مى خواهند كه با عمل استمنا، منى خودش را در اختيار آزمايشگاه قرار دهد. آيا اين كار جايز است يا خير؟

ج ـ اين گونه استمناها كه براى معالجه و صاحب فرزند شدن و رفع برخى از مشكلات زندگى است، جايز است؛ و استمناى محرّم، استمنايى است كه براى اطفاى غريزه جنسى باشد، كه به حكم غيرقانونى بودن و تجاوز از قانون، همان گونه كه قرآن بيان كرده، حرام است.

(س 123) برخى اوقات پيشرفت علم پزشكى منحصر بر انجام گرفتن آزمايشهايى بر روى انسانهاست كه گاه خطرناك نيز هست. با توجّه به اين نكته، بفرماييد:

1. اگر بيمارى يقين داشته باشد چنانچه خود را در معرض چنين آزمايشهايى قرار دهد، به استقبال خطرهاى جانى براى خود رفته است، ولى از طرفى هم به پيشرفت علم پزشكى و هم به معالجه و مداواى جامعه مسلمانان در آينده كمك نموده است، آيا جايز است خود را در معرض چنين آزمايشهايى قرار دهد؟

2. اگر ضرر جانى محتمل باشد، ولى كمك به علم پزشكى ياد شده، قطعى باشد، آيا در اين صورت مى تواند خود را در معرض آزمايش قرار دهد؟

3. اگر فايـده آزمايشها به سود تمامى افراد بشر باشد، آيا مى تواند خود را در معرض چنين آزمايشهايى قرار دهد، با فرض اينكه علم به ضرر يا احتمال ضرر و يا عدم علم به ضرر داشته باشد؟

4. در صورتى كه آزمايش براى اهداف ياد شده، هيچ گونه ضررى براى بيمار نداشته باشد، آيا پزشك بدون اطّلاع به بيمار و بدون كسب اجازه از او مى تواند چنين اقدامى نمايد؟

ج 1 ـ اگر هيچ يك از اغراض و انگيزه هاى شخصى كه در انتحارها و خودكشيها مطرح است و باعث عذاب جهنّم است، در كار نباشد، بلكه فقط به خاطر ايثار و پيشرفت علم پزشكى مسلمانان و معالجه آنان باشد، جايز است؛ و ترتّب اجر، چون ايثار و انفاق و خدمت به عزّت علمى اسلامى است و عقلاى عالم هم آن را تجويز كرده و از مقوله ايثار دانسته اند، نه ضرر زدن و خودكشى و قتل نفس با تعمّد و عدوان و ظلم؛ ليكن به شرط انحصار طريق و راه و به شرط آنكه باعث حَرَج و مشقّت و ضرر براى افراد وابسته به او نباشد، خالى از وجه نيست؛ ليكن اگر موجب حَرَج و مشقّت براى افراد وابسته، مانند همسر و فرزندان و پدر و مادر گردد، نه تنها غير جايز، بلكه حرام است، چون حَرَج و ضرر به ديگران رافع جواز است، به علاوه كه سبب ترك عمل به واجب، نسبت به آنان شده است.

ج 2 ـ اگر احتمال ضرر جانى عقلايى و معتنى به نباشد، جوازش واضح است و اگر معتنى به باشد، جوازش از صورت مورد اول، موجّه تر است.

ج 3 ـ سود تمامى بشر يا بعضى از آنها در موردى كه جايز و ايثار است، تأثيرى ندارد.

ج 4 ـ معالجه بدون اجازه بيمار، در غير موارد ضرورت، جايز نيست، چه رسد به آزمايش به جهت پيشرفت علم پزشكى؛ و چگونه مى توان تصرّف در جان و تن ديگران را بدون اجازه، جايز دانست و اصل سلطه انسانها بر خود و نيز اصل آزادى آنان را ناديده گرفت.

(س 124) در آزمايشهايى كه جهت پيشرفت علم پزشكى بر روى حيوانات انجام مى شود و باعث مرگ آنها مى گردد، صرف نظر از ضمان، آيا چنين كارى براى پيشرفت پزشكى جايز است؟

ج ـ جايز است، ولى رحم انسانى و اسلامى اقتضا دارد كه به صورتى انجام شود كه بى رحمى نسبت به حيوان زبان بسته، شمرده نشود و موجب زجر و شكنجه زياد او نشود.