(مسئله 58) پزشك معالج، موظّف است تمام معاينات لازم را در حدّ ضرورت و نياز، به منظور تشخيص بيمارى انجام دهد و در صورت سهل انگارى در اين مورد، ضامن خواهد بود.

(س 59) اگر پزشك مرد، مجبور به معاينه بيمار زن شود، و يا برعكس، بيمار زن ناچار به مراجعه به پزشك مرد شود، با توجّه به اينكه در صورت رعايت كامل مسائل شرعى و اخلاقى در معاينه كامل خانمها، شايد بتوان گفت بيش از نود درصد معاينات كه در كتب پزشكى بر انجام دادن آنها تأكيد شده است نبايد انجام گيرد، اگر با معاينه سطحى و غيركامل، بيمارى تشخيص داده نشود و درمان كامل صورت نگيرد، آيا پزشك مسئول است؟ و اگر مسئول است، چاره چيست؟ آيا بايد بر خلاف مسائل شرعى عمل كند؟ تذكّر اين نكته ضرورى است كه پزشكان متخصّص و مجرّب، بدون احتياج به معاينات كامل، ممكن است بتوانند تشخيص و درمان را انجام دهند، امّا براى افراد نامجرب و دانشجويان، تا رسيدن به اين مرحله، زمان زيادى لازم است.

ج ـ اگر پزشكى كه در دسترس است تا به او مراجعه شود، منحصر به پزشكى باشد كه بدون معاينه كامل نمى تواند بيمارى را تشخيص دهد، طبعاً معاينه كامل، ضرورت دارد و جايز است و بدون معاينه لازم، اقدام به معالجه جايز نيست و ضامن هم هست، و به هر حال، پزشك اگر تشخيص را خلاف شرع مى داند (با فرض اينكه بعد از مراجعه و حمل بر صحّت و جواز عمل بيمار، چنين تشخيصى را غلط و نادرست و خلاف موازين مى داند)، نبايد معالجه نمايد؛ ولى اگر معالجه را شروع كرد، هر چند خلاف شرع هم بداند، بايد كامل و درست آن را انجام دهد، وگرنه خيانت به سلامت مردم است و علاوه بر آن، ضامن خسارتهاى وارد شده به بيمار و مستحقّ مجازات است.

(س 60) تخصّصهاى علوم پزشكى بسيار زياد است و در حال حاضر، متخصّصان زن در هر رشته، بجز در برخى رشته ها، نادر و كم اند. بنابراين، خصوصاً در شهرهاى كوچك به دليل تعداد زياد بيماران و تعداد پزشك كم پزشكان زن، خانمها بايد به پزشك مرد مراجعه كنند. در اين صورت، وظيفه پزشك چيست؟

ج ـ مكلّف به معالجه و انجام دادن وظيفه است و محض مراجعه بيمار زن در چنين اماكن، خود حدّاقل از باب حمل بر صحّت عمل، سبب جواز معالجه است.

(س 61) آيا انجام دادن معاينات پزشكى براى بچه دار شدن، مانند سونوگرافى،[1] تخمك گيرى و كاشت جنين، در موردى كه پزشك زن نباشد و يا اگر باشد، در بعضى موارد (مثل ميكروايكژشن)[2] نياز به تخصّص و مهارت خاص دارد كه معمولاً پزشك مرد با اطمينان بيشترى انجام مى دهد، و يا در زمان انجام گرفتن اين كار، پزشك زن در بيمارستان نباشد و از نظر زمانى هم نمى توان صبر كرد تا نوبت پزشك زن شود و بايد در زمان معيّنى انجام بگيرد، آيا معالجه توسط پزشك مرد، اشكال دارد؟

ج ـ به نحوى كه در سؤال آمده است، ظاهراً مانعى ندارد و از باب ضرورت و حاجت، جايز است.

(س 62) قرار دادن «نورپلانت»[3] توسط پزشك مرد كه فقط سطح خارجى بازو را مشاهده مى كند، چه حكمى دارد؟ و آيا در صورت پوشيدن دستكش و پوشش كامل زن بجز محلّ عمل (حدود چند سانتى متر روى بازو)، پزشك مرد مى تواند به اين كار اقدام كند؟

ج ـ براى پزشك زن، مانعى ندارد، ليكن رجوع به پزشك غير همجنس در صورت وجود پزشك همجنس كه نگاه و لمس محرّم در پى داشته باشد، غيرجايز است، مگر پزشك مماثل (همجنس) وجود نداشته باشد يا اينكه پزشك غيرهمجنس، داراى ارجحيّت خاص باشد.

(س 63) در صورتى كه در زن و شوهرى بنا به ادلّه اى، همچون احتمال به وجود آوردن فرزندان ناقص الخلقه يا داشتن بيماريهايى كه زمينه ساز خطر جانى براى زن مى گردد، به تشخيص پزشكان، بالاجبار بايد از حاملگى پيشگيرى كنند، و از طرف ديگر، بهترين روش پيشنهادى پزشكان نيز مستلزم لمس يا نظر است، آيا اين مورد از مصاديق «اضطرار در معالجه» است؟

ج ـ آرى، از مصاديق اضطرار در معالجه است.

(س 64) در صورتى كه شكم بيمار توسط دستياران زن باز شود، با توجّه به اينكه نظر به پوست و ظاهر شكم صورت نمى گيرد و بيشتر داخل شكم مشاهده مى شود، آيا پزشك مرد مى تواند به عمل بستن لوله ها بپردازد؟

ج ـ نسبت به نظر و لمس، چون با معالجه همراه است و حرمت نظر به باطن در اين گونه موارد ثابت نيست، نمى توان حكم به حرمت نمود و ظاهراً جايز است.

(س 65) جهت بستن لوله رحمى (TL) در حين عمل، هيچ الزامى بر مشاهده عورت خانمها وجود ندارد و عمل از طريق شكم صورت مى گيرد. با توجّه به اينكه لمس و نظر در ناحيه شكم صورت مى گيرد، آيا نگاه كردن و انجام گرفتن عمل توسط پزشك زن، مانعى ندارد؟

ج ـ آنچه از لمس و نظر براى همجنس حرام است، فقط لمس و نظر به عورتين است.

(س 66) با توجّه به پوشيده بودن بدن بيمار در روش عمل جرّاحى «لاپاراسكوپى»[4] و فرستادن وسايل لاپاراسكوپى از منفذهاى نيم تا يك سانتى مترى به داخل شكم بيمار و عدم لمس و نظر (با توجّه به آماده كردن محيط عمل و پوشش كامل توسط خانمها)، آيا پزشك مرد مى تواند به اين عمل اقدام كند؟

ج ـ چون نظر و لمس حرام، تحقّق پيدا نمى كند، عمل، فى حدّ نفسه، جايز است.

(س 67) چون هنگام جرّاحى در اتاق عمل، مجبور هستيم دستهايمان را تا آرنج ضدّ عفونى نموده، بشوييم و در اين هنگام، نامحرم نيز هست و راه گريزى هم نيست تا نبيند، اين كار از نظر شرعى چه حكمى دارد؟

ج ـ جايز است.

(س 68) طبق نظريات علوم پزشكى، يكى از معايناتى كه امروزه در هر بيمارى اى، بخصوص در بيماريهاى ادرارى ـ تناسلى، جزو معاينات اصلى اوليه به شمار مى آيد، اگرچه در انجام دادن آن، مسامحه مى شود، عملى به نام «توشِه رِكتال»[5] است كه نوعى معاينه نظرى و لمس از طريق مقعد است، و از طرفى، يكى از دقيق ترين روشهاى تعيين درجه حرارت فرد، از طريق مقعد صورت مى گيرد. با توجّه به اين موضوعات و اينكه اين معاينات گاهى به جهت احتياط در علّت تشخيص يا ردّ برخى بيماريها انجام مى شود و گاهى در تشخيص برخى بيماريها بسيار مؤثّر و روش كم خرج و ساده اى به نظر مى آيد، آيا پزشك مرد مجاز است چنين معاينه اى را چه جهت آموزش (به وسيله دانشجويان) و چه جهت تشخيص احتمالى يا قطعى در مورد بيمار مرد انجام دهد؟ و اگر با انجام ندادن آن، متوجّه بيمارى و راه درمان وى نشود، آيا مسئول نيست؟

ج ـ با توجّه به جهات ذكر شده مربوط به معالجه يا تعلّم پزشكىِ لازم ـ كه اهمّ است ـ ، مانعـى ندارد، بلكه با وجوبِ معالجه يا وجوب تعلّم، واجب مى گردد.

(س 69) تزريق آمپول به زن توسط مردِ نامحرم و نيز تزريق آمپول به مرد، توسط زنِ نامحرم، چه صورتى دارد؟ و در فرض حرمت، اين كار در چه صورتى جايز است؟

ج ـ با فرض حاجت و نياز، مانعى ندارد. 7/11/77

(س 70) كسى كه به دستور پزشك بايد شخص ديگرى او را ماساژ دهد (گاهى بايد به وسيله دستكش و گاهـى بدون دستكش باشد) و اين كار، مستلزم نگاه كردن و دست زدن به عورتين يا اطراف آن است، اين امر از نظر شرعى چه حكمى دارد؟

ج ـ در موارد ضرورت پزشكى، در صورتى كه معالجه با دست زدن و نگاه به عورت غير باشد، جايز است.

(س 71) آيا معاينه افراد غيربيمار براى كنترل سلامت، در صورت لزومِ تماس يا نگاه نامحرم، جايز است؟

ج ـ لزوم آن، دائرمدار پيشگيرى و معالجه بالقوّه است، وگرنه به محض اولويت و دقّتهاى غير ضرورى، از موارد استثنا نيست.

(س 72) معاينات افرادى كه بيمار نيستند و يا بيمارى آشكارى ندارند و براى امور مختلف (استخدام، سربازى و ...) به پزشك معرّفى مى گردند، چه حكمى دارد؟ در اين مسئله، تسرّى به افراد همگِن و غيرهمگِن چگونه است؟

ج ـ صِرف معاينه توسط پزشك همجنس مانعى ندارد، چون نظر شخص به همجنس، جز در عورتينْ حرام نيست، و به غيرهمجنس، چون حرام است، تا مى تواند نبايد مراجعه نمايد؛ امّا اگر معاينه مستلزم نگاه به عورت باشد، دائرمدارِ ضرورت است و در مواقع ضرورت هم تا مى تواند بايد معاينه به وسيله همجنس انجام گيرد. «لانّ الضرورات تتقدّر بقدرها».

(س 73) نگاه كردن و لمس پزشك قانونى و يا نگاه كردن و لمس عورتين توسط او به خاطر انجام دادن وظايف، آيا سبب جواز و رفع حرمت آن مى شود يا خير؟

ج ـ به جهت جلوگيرى از تضييع حقوق و اجراى عدالت و رسيدن مجرمان به مجازات جرم و جنايتشان و يا برائت آنها كه وظيفه حكومت است، جايز است؛ ليكن اگر پزشك قانونى همجنس باشد، بايد به او مراجعه شود.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. Sonography

[2]. Micro Excession

[3]. Neuroplant

[4]. Laparascopy

[5]. Rectal Examination