(س 49) هر پزشكى در طول دوران دانشجويى خود بايد هرچند مختصر، از انواع و اقسام اختلالات و بيماريهاى زنان و چگونگى انجام گرفتن زايمان سالم و... اطّلاع يابد. كسب اين اطلاعات در مورد دانشجويان، بيشتر آموزشى هستند تا درمانى، يعنى ممكن است نجات جان بيمار، وابسته به دانستن آنها نباشد، امّا دانشجويان در دوره هاى مختلف، ملزم به فراگيرى آنها و گذراندن واحدهاى درسى مربوط و امتحان دادن در پايان دوره هستند تا در نهايت، بتوانند فارغ التحصيل موفقى باشند. با در نظر گرفتن تمامى اين شرايط بفرماييد تكليف و وظيفه دانشجو چيست؟ آيا مى تواند به خاطر رعايت مسائل شرعى، از فراگيرى كامل بسيارى از مسائل بگذرد و در نتيجه، در گذراندن واحدهاى درسى هم ناموفق باشد؟ و يا در هر شرايطى و با هر وسيله اى بايد به فراگيرى صحيح كارش بپردازد تا در آينده كمتر دچار مشكل شود؟ و به طور كلّى، چگونه مى توان بين وظيفه پزشكى و دانشجويى (كه در كتب پزشكى بر انجام دادن آنها تأكيد شده) و وظيفه شرعى و اسلامى كه طبيعتاً نبايد با وظيفه پزشكى تناقض داشته باشد، جمع كرد؟

ج ـ اهمّيت علوم پزشكى و عزّت اسلامى آن و نياز مبرم عامّه و متوقّف بودن جان انسانها و معالجه آنها بر تعلّم امور مذكور، خود به حكم تزاحم اهم با مهم (يعنى وظيفه شرعى و اسلامى كه در سؤال آمده) و ترجيح اهم، سبب جواز شرعى و جايز است؛ به علاوه كه مسئله معالجه، بالقوّه هم خود، ظاهراً جزو موارد استثناى از حرمت است و نوبت به تزاحم هم نمى رسد؛ و يكى از موارد استثنا شده از حرمت نظر و لمس، معارضه آنها با امرى است كه مراعاتش در نظر شارع، اهم باشد، و مورد هم با قطع نظر از مسئله معالجه بالقوّه (كه خود نيز ظاهراً از موارد استثناست)، از اين گونه موارد است.

(س 50) ما دانشجو هستيم و استاد، دو يا سه بيمار را در اختيار ما مى گذارد و ما موظّفيم تمام كارهاى مربوط به آنان، از جمله گرفتن نبض، فشارخون، درجه حرارت و... آنها را انجام دهيم و گاهى بايد بر بعضى از كارها مثل سُوندگذارى براى ادرار، نظارت داشته باشيم. با اين توضيح بفرماييد:

1. با توجّه به اينكه اين كارها جزو دروس عملى ما محسوب مى شود و بعد از فارغ التحصيلى، مسئول بخشى از بيمارستان مى شويم كه با اين گونه بيماران سر و كار داريم، تكليف ما چيست؟

2. در ارتباط ما با همكاران دانشجويمان، چه در محيط كلاس درس كه استاد به تشريح بى پرده بيمارى و نحوه درمان مى پردازد، و چه در محيط بيمارستان كه دانشجويان دختر و پسر با هم براى معاينه بيمار حاضر مى شوند، مقدارى از آن حريمى كه هميشه وجود داشته، ناخواسته از بين مى رود و اين روابط باعث مى شود كه برخوردهاى بين برادران و خواهران دانشجو، بدون اينكه هيچ نيّت سويى در بين باشد، نزديك تر شود و افراد، راحت تر با هم حرف بزنند. آيا روابط مزبور، بدون قصد تلذّذ، حرام است؟

ج 1 ـ هر چند اين گونه كارها به طور طبيعى و در غير مقام معالجه و ضرورت، حرام است ـ كه در سؤال هم به آن توجّه شده ـ ، ليكن به جهت معالجه، هر چند به دليل كارآموزى، جايز و جزو موارد مستثناى از حرمت نظر و لمس است؛ به علاوه كه حرام نبودن را به كمك تزاحم هم مى توان اثبات كرد، چون جامعه بشرى به اين گونه كارشناسان در زمينه بهداشت و درمان نيازمند است و به عنوان واجب كفايى بايد انجام گيرد و اين گونه واجبات كفايى، از اهمّيت بالايى برخوردارند و بايد اهم بر مهم مقدّم شود و فرقى در جواز امور يادشده، با خصوصيّت و شرط مرقوم شده، بين زمان دانشجويى و فارغ التحصيلى ندارد.

ج 2 ـ حكم نشست و برخاست و رفت و آمد بين دانشجويان و همكاران با همه خصوصيّات ذكر شده در سؤال، حكم نظر و لمس را دارد، و با فرض توقّف يادگرفتن مسائل پزشكى كه واجب كفايى است، نمى توان گفت حرام است؛ ليكن همان گونه كه در سؤال آمده، عزيزان دانشجو هميشه بايد حالت مراقبت و مواظبت را در خود زير نظر داشته باشند و در حدّ توان، رعايت حدود را نمايند و به اندازه لازم، بسنده نمايند.

(س 51) معاينات و آموزشهايى كه احتمال دارد در آينده در معالجه بيماران ضرورت يابند، چه حكمى دارند؟

ج ـ اگر احتمال عقلايى و مورد اعتناى پزشكى باشد، مانعى ندارد.

(س 52) بسيارى از اساتيد مى گويند كه بهترين معاينه، كامل ترين آن است و عدم توجّه به اين موضوع، در مواردى موجب اعتراض استاد به دانشجو مى شود، در حالى كه با تأمّل در شرايط بيمار و لزوم عمل، دانشجو تشخيص مى دهد كه بسيارى از معاينات ضرورتى ندارد. با توجّه به اينكه معاينات كامل مستلزم لمس بيمار و نظر بيشتر به اوست، تكليف چيست؟

ج ـ با توجّه به اينكه نظر استاد نزد عقلا و دانشمندان، مقدّم بر نظر دانشجو و متعلّم است و او ممكن است مسائل و خصوصيّاتى را بداند كه دانشجو نمى داند، بايد به نظر استاد عمل شود و نظر و لمس بيشتر هم كه لزوم يادگيرى است (مانند اصل نظر و لمس)، جايز است.

(س 53) نگاه به اساتيد زن براى دانشجويان مرد يا به عكس، تا چه حد مجاز است؟ اگر مثلا كمى از موى استاد زن بيرون باشد، آيا نظر به چهره او براى فهميدن درس، جايز است؟

ج ـ براى فهميدن و يادگيرى و با توجّه به آنكه عادت و رويّه استاد چنين است و قصد لذّت هم در كار نيست، جايز است.

(س 54) در آموزش بيماريهايى كه بين زن و مرد مشترك است (مثلا گلودرد) آيا لازم است كه حتماً دانشجويان با بيماران همجنس خود آموزش ببينند؟

ج ـ آرى، لازم است.

(س 55) در بيمارستانها و مراكز آموزش پزشكى جهت يادگيرى و آموزش دانشجويان پسر و دختر، مبادرت به انجام زايمان، كورتاژ و... مى نمايند. نظر حضرت عالى در اين خصوص چيست؟

ج ـ در صورت توقّف در پيشرفت پزشكى كه از امور مهمّ است، و با توجّه به عزّت علمى بر اين گونه اعمال، ظاهراً جايز است؛ ليكن بايد به حدّاقل ضرورت و رفع نياز، اكتفا نمود.

(س 56) نگاه به عكسهاى عريان كه در كتب پزشكى هست، اگر به قصد آموزش باشد، جايز است يا خير؟ اگر ريبه آور باشد، ولو براى آموزش، جايز است يا خير؟ اگر ريبه آور نباشد، آيا بدون قصد آموزش هم جايز است يا خير؟

ج ـ اگر از روى لذّت نباشد و خوف افتادن در حرام هم نباشد، مانعى ندارد؛ امّا اگر خوف افتادن به حرام باشد، جايز نيست و حرام است؛ چه براى آموزش باشد و چه نباشد.

(س 57) صحبت كردن دانشجويان دختر و پسر نامحرم، بدون قصد لذّت، جايز است يا خير؟ شوخى كردن اساتيد زن با دانشجويان مرد، چه حكمى دارد؟ و سخنرانى خواهران در مجالس دانشجويى اى كه مردها هم حضور دارند، جايز است يا خير؟

ج ـ موارد ذكر شده، اگر مفسده داشته باشند، جايز نيست. آرى، اگر مفسده نداشته باشند، صحبت كردن حرام نيست.