يكى از وظايف اقتصادى مسلمانان، پرداختن «خُمس» است، كه در برخى از چيزها، بايد يك پنجم آنها را براى مصارف مشخّصى به مجتهد جامع الشرائط بپردازند.

(مسئله 450) در هفت چيز خُمس واجب مى شود:

1. درآمدى كه از كسب به دست مى آيد؛ 2. معدن؛ 3. گنج؛ 4. غنيمت جنگ؛ 5. جواهرى كه با فرو رفتن در دريا به دست آيد؛ 6. مال حلال مخلوط به حرام؛ 7. زمينى كه كافر ذِمّى[1] از مسلمانى بخرد.

(مسئله 451) پرداخت خمس نيز مانند نماز و روزه از واجبات است، و تمام افراد بالغ و عاقل كه يكى از موارد هفتگانه را داشته باشند، بايد به آن عمل كنند.

يكى از آن موارد كه اكثر افراد جامعه را در بر مى گيرد «خمسِ درآمد بدست آمده از كسب است كه از خرج سال انسان و خانواده اش زياد بيايد».

] اسلام به كسب و كار افراد احترام گذاشته و تأمين نياز خودشان را بر پرداخت خمس مقدّم داشته است، بنابراين، هر كس در طول سال مى تواند تمام مخارج مورد نياز خود را از درآمدش تأمين كند و در پايان سال، اگر چيزى اضافه نيامد، پرداخت خمس واجب نيست؛ ولى پس از آنكه به طور متعارف و در حدّ نياز خود زندگى را گذراند ـ نه در مصرف، زياده روى كرد و نه بر خود تنگ گرفت ـ اگر در پايان هم چيزى اضافه آمد،يك پنجم آنچه را كه اضافه آمده است بايد براى مصارف مشخّصى بپردازد، و چهار پنجم آن را براى خود پس انداز كند[.

احكام خمس

(مسئله 452) تا خمس مال را نپردازد نمى تواند در آن تصرّف كند، مگر آنكه به اندازه خمس باقى بگذارد و قصد دادن خمس را داشته باشد، يعنى اگر مى خواهد غذا يا پوشاك براى خود تهيّه كند، با پولى كه خمس آن را نپرداخته، نمى تواند بخرد.

(مسئله 453) آذوقه اى كه از درآمد سال براى مصرف سالش خريده، مانند برنج، روغن و چاى، اگر در آخر سال زياد بيايد، بايد خمس آن را بپردازد.

(مسئله 454) اگر كودكِ غير بالغ مالى داشته باشد كه متعلق خمس شده مثلاً سرمايه اى داشته باشد و از آن سودى به دست آيد، يا درآمدى كسب كرده كه زايد بر مئونه سال او بوده پرداخت خمس آن واجب است و ولىّ او بايد خمس آن را بدهد و الاّ خود او بايد پس از بلوغ، خمس آن را بپردازد.

(مسئله 455) اگر به واسطه قناعت كردن و سخت گرفتن، چيزى از مخارج سال انسان زياد بيايد، اداى خمس آن واجب نيست و از مئونه محسوب مى گردد.

(مسئله 456) كسى كه ديگرى مخارج او را مى دهد، بايد خمس تمام مالى را كه به دست مى آورد بپردازد؛ ولى اگر مقدارى از آن را خرج زيارت و مانند آن، حتّى هزينه هاى مشروع كه متعارف است، كرده باشد، فقط بايد خمس باقى مانده را بپردازد.

مصرف خمس

(مسئله 457) خمس را بايد دو قسمت كنند، نصف آنْ كه سهم امام(عليه السلام)است كه در اين زمان، بايد به مرجع تقليد يا وكيل يا نماينده او پرداخت شود، و نصف ديگر آنْ كه معروف به سهم سادات است نيز بايد آن را به مرجع تقليد تسليم كنند؛ و يا با اجازه او به سيّد فقير، يا سيّد يتيم و يا سيّدى كه در سفر درمانده شده بدهند.

(س 458) آيا به موارد ذيل، پس از گذشت يك سال و بدون استفاده ماندن آنها، خمس تعلّق مى گيرد؟

1. وسايلى كه انسان در آينده مى تواند از آنها استفاده كند (مانند نوار كاست، كتاب و جزوات)؛

2. وسايلى كه پسر جهت ازدواج در آينده به عنوان وسايل زندگى تهيّه مى كند؛

3. وسايلى كه انسان قبلاً از آنها استفاده كرده، و فعلاً مستعمل است (مانند كفش زمستانى، لباسهاى مختلف و لباسهاى كهنه اى كه قصد استفاده از آنها را ندارد).

ج ـ موارد مذكور متعلّق خمس نيست. 13/9/75

(س 459) دخترى هستم كه از حقوق خودم مقدارى لوازم به عنوان جهيزيّه تهيّه كرده ام، آيا اين لوازم خمس دارد يا نه، وسايلى كه براى زندگى در روستاى محلِ خدمت خريده ام، چطور؟

ج ـ جهيزيّه چون مئونه است، حتّى اگر ديگرى هم آن را تهيّه كند، خمس ندارد چه رسد كه خود دختر آن را تهيّه كند؛ و آنچه كه براى زندگى در روستا تهيّه كرده ايد نيز، خمس ندارد. 6/7/74

(س 460) مبلغ دو ميليون ريال به صورت سهم الارث به بنده رسيده است، آيا اين پول متعلّق خمس است يا خير؟

ج ـ ارث، خمس ندارد، مگر آنكه اطمينان حاصل شود كه مال به ارث رسيده، متعلّق خمس بوده، ولى ميّت خمس آن را نپرداخته است. 8/11/73

(س 461) آيا به پولى كه به عنوان جايزه به بچه داده مى شود، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ جوايزى كه جنبه كسبى دارد (مانند جوايز بانك) خمس دارد، وگرنه خمس ندارد. 12/4/74

(س 462) آيا مالياتى كه مردم به دولت اسلامى پرداخت مى كنند، مى توانند آن را بابت خمس حساب كنند؟

ج ـ ماليات جزء مئونه است، لذا به عنوان خمس و به جاى آن، محسوب نمى شود. 15/4/74

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. اقليّتهاى مسيحى، يهودى و زردشتى كه با حاكم اسلامى پيمان بسته اند تا ماليات معيّنى را بپردازند، و شرايط خاصّى را كه در كتابهاى مفصّل فقهى آمده، پذيرفته اند و در عوض، جان و مال آنها در امان است، كافر ذمّى هستند.