گاهى ممكن است نمازگزار در انجام جزئى از نماز شك كند، مثلاً نمى داند تشهّد را خوانده است يا نه، و يا نمى داند يك سجده به جا آورده است يا دو سجده و گاهى در تعداد ركعاتى كه خوانده است شك مى كند، مثلاً نمى داند اكنون مشغول ركعت سوم است يا چهارم.

براى شكّ در نماز، احكام خاصّى است و بيان تمام موارد آن از حدّ اين نوشته خارج است ولى به طور مختصر، به بيان اقسام شك و احكام هر كدام مى پردازيم:

شك در اجزاى نماز

(مسئله 321) اگر نمازگزار در انجام جزئى از اجزاى نماز شك كند، يعنى نمى داند آن جزء را به جا آورده است يا نه، اگر جزء بعدى را شروع نكرده، يعنى هنوز از محلِ آن جزء نگذشته است، بايد آن را به جا آورد؛ ولى اگر بعد از داخل شدن در جزء بعدى شك پيش آمده، يعنى از محلِ آن گذشته است، به چنين شكّى اعتنا نمى شود و نماز را ادامه مى دهد و صحيح است.

(مسئله 322) اگر بعد از انجام جزئى از نماز در صحّت آن شك كند، يعنى نمى داند جزئى را كه به جا آورده، صحيح انجام شده است يا نه، در اين صورت به شكّ خود اعتنا نمى كند، يعنى بنا مى گذارد بر صحيح بودن آن و نماز را ادامه مى دهد و صحيح است.

شكهايى كه نماز را باطل مى كند

(مسئله 323) اگر در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى و يا سه ركعتى مثل نماز صبح و نماز مغرب شك پيش آيد، نماز باطل است.

(مسئله 324) اگر در نماز چهار ركعتى شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر، نماز باطل است.

(مسئله 325) اگر در نماز نداند چند ركعت خوانده، نماز باطل است.

(مسئله 326) اگر يكى از شكهايى كه نماز را باطل مى كند براى انسان پيش آيد، نمى تواند نماز را به هم بزند، ولى اگر قدرى فكر كند و چيزى يادش نيايد و شك باقى بماند، به هم زدن نماز مانعى ندارد.

شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد

1. در نماز مستحبى؛

2. در نماز جماعت؛

3. پس از سلام نماز؛

4. بعد از گذشتن وقت نماز؛

5. شكّ كسى كه در نماز زياد شك مى كند (كثيرالشك)؛

6. شك در چيزى كه محلِ به جا آوردن آن، گذشته است، مثل آنكه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه.

(مسئله 327) اگر در تعداد ركعتهاى نماز مستحبّى شك كند، بنا بر دو مى گذارد، چون تمام نمازهاى مستحبّى ـ بجز نماز وتر و اعرابى ـ دو ركعتى است. پس اگر شكّ بين يك و دو، يا دو و بيشتر از آن پيش آيد، بنا بر دو مى گذارد و نماز صحيح است.

(مسئله 328) در نماز جماعت، اگر امام جماعت در ركعتهاى نماز شك كند، ولى مأموم شك نداشته باشد، و به امام بفهماند كه ركعت چندم است، امام جماعت نبايد به شكّ خود اعتنا كند؛ همچنين اگر مأموم شك كند ولى امام جماعت شك نداشته باشد، همان گونه كه امام جماعت نماز را انجام مى دهد او هم عمل مى كند و صحيح است.

(مسئله 329) اگر بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه، مثلاً شكّ كند ركوع كرده يا نه، يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى، شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت، به شكّ خود اعتنا نكند؛ ولى اگر هر دو طرف شكّ او باطل باشد، مثلاً بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت، نمازش باطل است.

(مسئله 330) اگر بعد از گذشتن وقتِ نماز شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، خواندن آن لازم نيست؛ ولى اگر قبل از گذشتن وقتْ شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند، بلكه اگر گمان كند كه خوانده، بايد آن را به جا آورد.

(س 331) اگر شخصى بعد از سر برداشتن از سجده شك كند كه سجده اول است يا سجده دوم، امّا يكى از دو طرف را بيشتر احتمال دهد، حكمش چيست؟

ج ـ بايد بنا را بر اقل بگذارد. 2/3/68

(س 332) كسى كه در مسائل عبادى و غير عبادى، مبتلا به شكهاى مختلف است به طورى كه گاهى برايش شكّى پيش مى آيد كه سابقه نداشته است، وظيفه اش چيست؟

ج ـ نبايد به شكّ خود اعتنا كند. 6/4/74

شكهاى صحيح

رد

مورد شك

حالت

وظيفه نمازگزار

1

2 و 3

نشسته (بعد از ذكر واجب سجده دوم)

بنا را بر 3 مى گذارد و يك ركعت ديگر مى خواند؛ و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده، يا دو ركعت نشسته به جا مى آورد.

2

2 و 4

نشسته (بعد از ذكر واجب سجده دوم)

بنا را بر 4 مى گذارد و نماز را تمام مى كند؛ و بعد از نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده به جا مى آورد.

3

2 و 3 و 4

نشسته (بعد از ذكر واجب سجده دوم)

بنا را بر 4 مى گذارد؛ و بعد از نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده و دو ركعت نشسته به جا مى آورد.

تذكّر:

اگر بعد از سجده اول يا پيش از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم، يكى از سه شكّ بالا براى نمازگزار پيش آيد، نماز را رها كند و دوباره بخواند.

4

4 و 5

نشسته (بعد از ذكر واجب سجده دوم)

بنا را بر 4 مى گذارد و نماز را تمام مى كند؛ و بعد از نماز، دو سجده سهو به جا مى آورد.

5

3 و 4

در هر كجاى نماز

بنا را بر 4 مى گذارد و نماز را تمام مى كند؛ و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به جا مى آورد.

6

4 و 5

ايستاده

بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام دهد؛ و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به جا آورد.

7

3 و 5

ايستاده

بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام دهد؛ و بعد از نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده به جا آورد.

8

3 و 4 و 5

ايستاده

بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام دهد؛ و بعد از نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده و دو ركعت نشسته به جا آورد.

9

5 و 6

ايستاده

بايد بنشيند و تشهّد بخواند و سلام دهد؛ و بعد از نماز، دو سجده سهو به جا آورد.