1. نيّت

(مسئله 237) نمازگزار، از آغاز تا پايان نماز، بايد بداند چه نمازى مى خواند و بايد آن را براى انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد.

(مسئله 238) به زبان آوردن نيّت و گذراندن از قلب، لازم نيست، ولى چنانچه به زبان هم بگويد، اشكال ندارد.

(مسئله 239) نماز، بايد از هر گونه ريا و خودنمايى به دور باشد، يعنى نماز را تنها براى انجام دستور خداوند به جا آورد، و چنانچه تمام نماز يا قسمتى از آن، براى غير خدا باشد، باطل است، چه آن قسمت واجب باشد مثل «سوره»، يا مستحب مثل «قنوت».

2. تكبيرة الاحرام

(مسئله 240) همان گونه كه گذشت نماز با گفتن «اَللهُ اَكْبَر» آغاز مى شود و به آن «تَكْبيرَةُ الاِحرام» مى گويند. ]چون با همين تكبير است كه بسيارى از كارها كه قبل از نماز جايز بوده، بر نمازگزار حرام مى شود، مانند خوردن و آشاميدن، خنديدن و گريستن.[ و گفتن آن در اول هر نماز واجب و ركن است.

(مسئله 241) مستحبّ است نمازگزار هنگام گفتن تكبيرة الاحرام و تكبيرهاى بين نماز، دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.

3. قيام (ايستادن)

(مسئله 242) قيام يعنى ايستادن. نمازگزار بايد تكبيرة الاحرام و قرائت را در حال قيام و آرامش بخواند.

(مسئله 243) اگر ركوع را فراموش كند و بعد از قرائت به سجده برود و قبل از وارد شدن به سجده يادش بيايد، بايد كاملاً بايستد سپس به ركوع برود و پس از آن سجده ها را به جا آورد.

(مسئله 244) نمازگزار بايد موقع ايستادن هر دو پا را بر زمين بگذارد، ولى لازم نيست سنگينى بدن روى هر دو پا باشد و اگر روى يك پا هم باشد، اشكال ندارد.

(مسئله 245) كسى كه به هيچ وجه حتّى با تكيه كردن بر عصا يا ديوار نتواند ايستاده نماز بخواند، بايد نشسته، رو به قبله نماز بخواند، و اگر نشسته هم نتواند، بايد خوابيده بخواند.

(مسئله 246) واجب است بعد از ركوع به طور كامل بايستد و سپس به سجده برود، و چنانچه اين قيام عمداً ترك شود، نماز باطل است.

4. قرائت

(مسئله 247) در ركعت اول و دوم نمازهاى واجب روزانه، انسان بايد اول حمد و بعد از آن يك سوره كامل قرآن (مثل سوره توحيد) را بخواند:

سوره حمد

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ * اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبّ ِ الْعالَمينَ * اَلرَّحْمنِ الرَّحيمِ * مالِكِ يَوْمِ الدّينِ * إِيّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيّاكَ نَسْتَعينُ * إِهْدِنَا الصّـِراطَ الْمُسْتَقيمَ * صِراطَ الَّذينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضّالّيــنَ.

سوره توحيد

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ * قُلْ هُوَ اللهُ اَحَدٌ * اَللهُ الصَّمـَدُ * لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يوُلَدْ * وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً اَحَدٌ.

و در ركعت سوم و چهارم نماز، بايد فقط سوره حمد، يا سه مرتبه تسبيحات اربعه خوانده شود، و اگر يك مرتبه هم بخواند كافى است.

تسبيحات اربعه

سُبْـحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَاللهُ اَكْبَر.

احكام قرائت

(مسئله 248) در ركعت سوم و چهارم نماز بايد حمد يا تسبيحات آهسته خوانده شود.

(مسئله 249) در نماز ظهر و عصر، قرائت ركعت اول و دوم نيز بايد آهسته خوانده شود.

(مسئله 250) پسران و مردان در نماز صبح، مغرب و عشا واجب است حمد و سوره را در ركعت اول و دوم بلند بخوانند. ولى دختران و بانوان اگر نامحرم صدايشان را نمى شنود مى توانند بلند بخوانند وگرنه، بنا بر احتياط واجب بايد آهسته بخوانند.

(مسئله 251) اگر در جايى كه بايد نماز را بلند بخواند، عمداً آهسته بخواند يا در جايى كه بايد آهسته بخواند، عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است، ولى اگر از روى فراموشى يا ندانستن مسئله باشد، صحيح است.

(مسئله 252) اگر در بين خواندن حمد و سوره بفهمد اشتباه كرده است، مثلاً مى بايست بلند بخواند ولى آهسته خوانده، لازم نيست مقدارى را كه خوانده، دوباره بخواند.

(مسئله 253) انسان بايد نماز را ياد بگيرد تا غلط نخواند و كسى كه اصلاً نمى تواند صحيح آن را ياد بگيرد، بايد هر طور كه مى تواند بخواند و احتياط مستحب آن است كه نماز را به جماعت به جا آورد.

(س 254) منظور از بلند خواندن حمد و سوره در نمازهاى جهريه و آهسته خواندن آن دو در نماز ظهر و عصر چيست؟ آيا گذراندن از قلب كافى است؟

ج ـ منظور از بلند خواندن حمد و سوره در نمازهايى كه بايد بلند خوانده شود، اين است كه تُن و جوهره صدا، آشكار شود، برخلاف نمازهايى كه بايد آهسته خوانده شود و نبايد جوهره صدا ظاهر شود، و از قلب گذراندن هم، كافى نيست. 4/10/75

5. ركوع

(مسئله 255) نمازگزار در هر ركعت، بعد از قرائت، بايد به اندازه اى خم شود كه بتواند دستهايش را به زانو بگذارد و اين عمل را «ركوع» مى گويند، و واجب است در حال ركوع ذكر بگويد.

(مسئله 256) در ركوع، هر ذكرى كه بگويد كافى است، ولى واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه «سُبْحانَ اللهِ»، يا يك مرتبه «سُبْحانَ رَبِىَ العَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ» كمتر نباشد.

(مسئله 257) در حال ذكر ركوع، بايد بدن آرام باشد.

(مسئله 258) اگر پيش از آنكه به مقدار ركوع خم شود و بدن آرام گيرد، عمداً ذكر ركوع را بگويد، نمازش باطل است.

(مسئله 259) اگر پيش از تمام شدن ذكر واجب، عمداً سر از ركوع بردارد، نمازش باطل است و اگر سهواً سر بر دارد، چنانچه پيش از آنكه از حال ركوع خارج شود يادش بيايد كه ذكر ركوع را تمام نكرده، بايد در حال آرامى بدن دوباره ذكر را بگويد، و اگر بعد از آنكه از حال ركوع خارج شد يادش بيايد، نماز او صحيح است.

6. سجود

(مسئله 260) نمازگزار بايد در هر ركعت، از نمازهاى واجب و مستحب، بعد از ركوع دو سجده به جا آورد.

(مسئله 261) سجده آن است كه پيشانى و كفِ دو دست و سرِ زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد و در حال سجده واجب است ذكر بگويد و دو سجده روى هم يك ركن است.

(مسئله 262) در سجده، هر ذكرى كه بگويد كافى است، ولى واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه «سُبْحانَ اللهِ» يا يك مرتبه «سُبْحانَ رَبِّىَ الاَعْلى وَ بِحَمْدِهِ» كمتر نباشد.

(مسئله 263) در حال ذكر سجده، بايد بدن آرام باشد.

(مسئله 264) اگر كسى پيش از آنكه پيشانى اش به زمين برسد و بدن آرام گيرد، عمداً ذكر سجده را بگويد، نمازش باطل است و چنانچه از روى فراموشى باشد، بايد دوباره در حال آرام بودن، ذكر را بگويد.

(مسئله 265) نمازگزار بايد بعد از تمام شدن ذكر سجده اول، بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.

(مسئله 266) اگر نمازگزار پيش از تمام شدن ذكر، عمداً سر از سجده بردارد، نمازش باطل است.

(مسئله 267) اگر موقعى كه ذكر سجده را مى گويد، يكى از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد، نماز باطل مى شود، ولى موقعى كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير از پيشانى، جاهاى ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد، اشكال ندارد.

(مسئله 268) اگر همراه با انگشتان شست پا، انگشتان ديگر پا، يا روى پا را به زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد، نمازش باطل است.

(مسئله 269) نمازگزار بايد در سجده، پيشانى را بر زمين و يا آنچه از زمين مى رويد ولى خوراكى و پوشاكى نيست، مانند چوب و برگ درخت، قرار دهد.

(مسئله 270) سجده بر چيزهاى معدنى، مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه، صحيح نيست. امّا سجده كردن بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه، اشكال ندارد.

(مسئله 271) سجده بر چيزهايى كه از زمين مى رويد و خوراك حيوان است، مثل علف و كاه، صحيح است.

(مسئله 272) سجده بر كاغذ، اگرچه از پنبه و مانند آن ساخته شده باشد، صحيح است.

(مسئله 273) براى سجده، تربت حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) از هر چيز بهتر مى باشد و بعد از آن به ترتيب خاك، سنگ و گياه قرار دارد.

(مسئله 274) اگر در سجده اول، مُهر به پيشانى بچسبد و بدون اينكه مُهر را بردارد دوباره به سجده رود، نماز باطل است، و بايد دوباره بخواند.

وظيفه كسى كه نمى تواند به طور معمول سجده كند

(مسئله 275) كسى كه نمى تواند پيشانى را به زمين برساند، بايد به قدرى كه مى تواند خم شود و مهر را برجاى بلندى بگذارد و سجده كند، ولى بايد كفِ دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول بر زمين بگذارد.

(مسئله 276) اگر نمى تواند خم شود بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند، و اگر نتواند، بايد با چشمها اشاره نمايد و در هر دو صورت اگر مى تواند به قدرى مهر را بلند كند كه پيشانى را بر آن بگذارد.

(س 277) بعضى از اوقات در سجده اول، پيشانى دوبار به مهر مى خورد. آيا دو سجده حساب مى شود؟

ج ـ يك سجده محسوب مى شود، چون برگشت، قهرى بوده و برگشت بدون اختيار، كالعدم است و سجده محسوب نمى شود. 27/2/74

(س 278) گاهى در پيشانى انسان جوشهايى پيدا مى شود كه هنگام سجده درد مى گيرد. آيا مى توان در سجده پيشانى را كج روى مهر گذاشت؟ و اگر بعد از برداشتن سر از سجده، مهر به خون جوشها آلوده شود، نماز چه حكمى دارد؟

ج ـ در سجده لازم نيست تمام پيشانى روى محلِ سجده و چيزهايى كه سجده بر آن صحيح است، باشد، بلكه مقدارى از پيشانى هم كفايت مى كند، امّا غيرپيشانى كفايت نمى كند، بنابراين، كج گذاشتن پيشانى مانعى ندارد؛ و امّا نسبت به آلوده شدن مهر، بعد از نجس شدن، نمى توان روى موضع نجس سجده نمود، چون يكى از شرايط سجده و نماز، پاك بودن محلِ سجده است و خون جراحت كه كمتر از يك درهم است به حكم معفوّ بودن كمتر از يك درهم، مبطل نماز نيست؛ ولى اگر در سجده بعدى محلِ سجده را نجس مى كند، نمى توان با آن نماز خواند، به خاطر اينكه محلِ سجده بايد پاك باشد. 27/2/76

(س 279) اگر در بين نماز، چيزى كه سجده بر آن جايز است، مفقود شود، و براى سجده چيزى پيدا نشود، آيا مى توان به ناخن سجده كرد؟

ج ـ اگر وقتْ وسعت دارد، بايد نماز را قطع و چيزى كه سجده بر آن صحيح است پيدا كرد، و نماز را دو مرتبه خواند، و اگر وقتْ تنگ است و يا با قطع كردن نماز هم چيزى كه سجده بر آن صحيح است، پيدا نشود تا بر آن سجده كرد؛ در اين صورت، بايد به مراتبى كه در مسئله 1061 «رساله توضيح المسائل» آمده، مراجعه و عمل شود. 30/4/74

(س 280) حكم سجده كردن بر سيمان، موزائيك، كاشى، آهك و گچ پخته و همچنين تيمّم بر آنها چيست؟

ج ـ سجده كردن بر سيمان، موزائيك، كاشى و همانند آنها كه در اثر تغيير و تحوّلهاى زياد، ظاهراً زمين بر آنها صدق نمى كند، درست نيست؛ امّا آهك، گچ پخته شده و مانند آنها مثل آهك و گچ خام، سجده بر آنها جايز است و تيمّم بر موارد ذكر شده، حكم سجده بر آنها را دارد. 28/2/76

سجده هاى واجب قرآن

(مسئله 281) در هريك از چهار سوره «سجده»، «فصّلت»، «نجم» و «علق»، يك آيه سجده است كه اگر انسان بخواند يا به آن گوش دهد، بعد از تمام شدن آن آيه، بايد فوراً سجده كند و اگر فراموش كرد، هر وقت يادش آمد، بايد سجده نمايد.

(مسئله 282) سوره هايى كه آيه سجده دارد عبارت اند از:

1. آيه 15 سوره سجده(32)؛

2. آيه 37 سوره فُصِّلت(41)؛

3. آيه 62 سوره نَجم(53)؛

4. آيه 19 سوره عَلَق(96).

(مسئله 283) اگر آيه سجده را از راديو و ضبط صوت و مانند آن بشنود، لازم نيست سجده كند.

(مسئله 284) اگر آيه سجده را از مثلِ بلندگو كه صداى انسان را مى رساند بشنود، واجب است سجده كند.

(مسئله 285) گفتن ذكر در اين سجده واجب نيست، امّا مستحب است.

(مسئله 286) در سجده واجب قرآن، بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى نمى توان سجده كرد؛ ولى ساير شرايط سجده را كه در نماز است، لازم نيست مراعات كند.

7. تشهّد

(مسئله 287) در ركعت دوم تمام نمازهاى واجب و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا، نمازگزار بايد بعد از سجده دوم بنشيند و در حال آرام بودن بدن، تشهّد بخواند، يعنى بگويد: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد».

(س 288) اگر شخصى در ركعت سوم نماز، هنگامى كه در ركوع است و يا بعد از آن، متوجه شود كه در ركعت دوم، تشهّد را نخوانده است، چه كار بايد بكند؟

ج ـ بعد از اتمام نماز، بدون اينكه رو از قبله بگرداند، ابتدا بايد قضاى تشهّد را بخواند، و بعد از قضاى تشهّد، دو سجده سهو هم، به جا آورد. 20/2/76

8. سلام نماز

(مسئله 289) بعد از تشهّد ركعت آخر نماز، واجب است نمازگزار؛ در حالى كه نشسته و بدنش آرام است، بگويد: «اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ» و احوط استحبابى آن است كه «وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ» را اضافه نمايد، يا بگويد: «اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلى عِبادِ الله الصّالِحِينَ» و مستحب است بعد از تشهّد و قبل از سلام بگويد: «اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ».

9. ترتيب

(مسئله 290) نماز بايد بدين ترتيب خوانده شود، تكبيرة الاحرام، قرائت، ركوع، سجود، و در ركعت دوم پس از سجده دوم، تشهّد بخواند و در كعت آخر، بعد از تشهّد، سلام دهد.

(مسئله 291) اگر عمداً ترتيب نماز را به هم بزند، مثلاً سوره را پيش از حمد بخواند يا سجود را پيش از ركوع به جا آورد، نماز باطل مى شود.

10. مُوالات

(مسئله 292) موالات، يعنى پشت سرهم بودن اجزاى نماز و فاصله نينداختن بين آنها.

(مسئله 293) اگر كسى به قدرى بين اجزاى نماز فاصله بيندازد كه نگويند نماز مى خواند، نمازش باطل است.

(مسئله 294) طول دادن ركوع و سجود و خواندن سوره هاى بزرگ، موالات را به هم نمى زند.