(مسئله 16) نشانه بالغ شدن پسر يكى از اين سه چيز است:

1. روييدن موى درشت، بالاى عورت؛

2. بيرون آمدن منى؛

3. تمام شدن پانزده سال قمرى.

(مسئله 17) روييدن موى درشت در صورت و پشت لب و در سينه و زير بغل و درشت شدن صدا و مانند اينها، نشانه بالغ شدن نيست، مگر اينكه انسان به واسطه اينها به بالغ شدن يقين كند.

(مسئله 18) نشانه بلوغ در دختران، يكى از اين چهار چيز است:

1. روييدن موى درشت، بالاى عورت؛

2. بيرون آمدن منى، هر چند گفته مى شود كه منى زن، خارج نمى شود؛

3. ديدن خون حيض؛

4. چنانچه هيچ يك از علايم مذكور محقّق نشد، ملاك، تمام شدن سيزده سال قمرى است.

(مسئله 19) دخترى كه نمى داند سيزده سالش تمام شده يا نه، اگر خونى ببيند كه نشانه هاى حيض را نداشته باشد، حيض نيست، و اگر نشانه هاى حيض را داشته باشد و اطمينان به حيض بودنش پيدا كند، حيض است و معلوم مى شود بالغه شده است.

(س 20) سنّ بلوغ دختران را سيزده سالگى بيان فرموده ايد. آيا رعايت حجاب و انجام فرايض نيز از همين سن بر دخترانى كه از حضرت عالى تقليد مى كنند، واجب است؟

ج ـ آرى، بين فرايض و غير آن فرقى نيست؛ ولى در مسئله حجاب، خصوصيّت عفّت و حياى اجتماعى و مقرّرات آنها مسئله اى خاص و با اهمّيت است كه براى دختران غير بالغ هم رعايتش لازم است. 29/5/74

(س 21) اگر دخترى مقلّد حضرت امام(قدس سره) يا يكى از فقهاى عظام(قدس سرهم)بوده، كه سنّ تكليف را نُه سالگى مى دانند، آيا اكنون براى تدارك نماز و روزه هاى قضا شده مى تواند فتواى حضرت عالى را ملاك قرار داده، سيزده سالگى را شروع تكليف بداند؟

ج ـ اگر قبلاً به نُه سالگى رسيده و نماز و روزه را با آنكه مى دانسته برايش واجب است، ترك نموده، بايد آنها را طبق فتواى مرجع فوت شده به جا آورد. 8/3/76