(مسئله 57) كسى كه در تنگى وقت نماز بايد تيمّم كند، اگر وضو بگيرد صحيح است، چه براى آن نماز وضو بگيرد يا براى كار ديگر.

(مسئله 58)در هنگام نماز، مكروه است نمازگزار صورت را كمى به طرف راست يا چپ برگرداند و چشمها را ببندد، يا به طرف راست و چپ بگرداند و با ريش و دست خود بازى كند و انگشتها را داخل هم نمايد و آب دهان بيندازد و به خطّ قرآن يا كتاب يا خطّ انگشترى نگاه كند، همچنين است موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذكر، براى شنيدن حرف كسى ساكت شود؛ بلكه هر كارى كه خضوع و خشوع را از بين ببرد، مكروه است.

(مسئله 59) اگر شك كند كه تكبيرة الاحرام را گفته يا نه، چنانچه مشغول خواندن چيزى شده، به شكّ خود اعتنا نكند و اگر چيزى نخوانده، بايد تكبير را بگويد.

(مسئله 60) خواندن و همراه داشتن قرآن و رساندن جايى از بدن به حاشيه و بين خطهاى قرآن و نيز خضاب كردن به حنا و مانند آن، براى حائض مكروه است.

(مسئله 61) شكافتن قبر در چند مورد، حرام نيست:

اول، آنكه ميّت در زمين غصبى دفن شده باشد، و مالك زمين راضى نشود كه در آنجا بماند؛

دوم، آنكه كفن يا چيز ديگرى كه با ميّت دفن شده غصبى باشد، و صاحب آن راضى نشود كه در قبر بماند؛ همچنين است اگر چيزى از دارايى خود ميّت كه به ورثه او رسيده با او دفن شده باشد، و ورثه راضى نشوند كه آن چيز در قبر بماند؛ ولى اگر چيز مختصرى از دارايى او كه به ورثه به ارث رسيده، مانند انگشتر و امثال آن با او دفن شده باشد، جواز نبش براى درآوردن آن محلّ تأمّل و اشكال است، خصوصاً اگر اجحاف بر ورثه نباشد، و اگر وصيّت كرده باشد كه دعا يا قرآن يا انگشترى را با او دفن كنند، در صورتى كه وصيّتش بيشتر از يك سوم دارايى او نباشد، براى بيرون آوردن اينها نمى توانند قبر را بشكافند؛

سوم، آنكه ميّت بدون غسل يا بدون كفن دفن شده باشد، يا بفهمند غسلش باطل بوده، يا به غير دستور شرع كفن شده يا در قبر، او را رو به قبله نگذاشته اند؛

چهارم، آنكه براى ثابت شدن حقّى، بخواهند بدن ميّت را ببينند؛

پنجم، آنكه ميّت را در جايى كه بى احترامى به اوست ـ مثل قبرستان كفّار يا جايى كه زباله مى ريزند ـ دفن كرده باشند؛

ششم، آنكه براى يك مطلب شرعى كه اهميت آن از شكافتن قبر بيشتر است، قبر را بشكافند، مثلاً بخواهند بچه زنده را از رَحِم زن حامله اى كه دفنش كرده اند، بيرون آورند؛

هفتم، آنكه بترسند درنده اى بدن ميّت را پاره كند، يا سيل او را ببرد يا دشمن بيرون آورد؛

هشتم، آنكه قسمتى از بدن ميّت را كه با او دفن نشده، بخواهند دفن كنند؛ ولى احتياط واجب آن است كه آن قسمت از بدن را طورى در قبر بگذارند كه بدن ميّت ديده نشود.

(مسئله 62) در ركعت اول و دوم نمازهاى واجب يوميه، انسان بايد اول حمد و بعد از آن، يك سوره تمام بخواند.

(مسئله 63) اگر مقدارى از سوره را فراموش كند يا از روى ناچارى، مثلا به واسطه تنگى وقت يا جهت ديگر، نتواند آن را تمام نمايد، مى تواند آن سوره را رهاكند و سوره ديگرى بخواند، اگرچه از نصف گذشته باشد يا سوره اى را كه مى خوانده «قل هو اللّه احد» يا «قل يا ايهاالكافرون» باشد.

(س 64) به نظر حضرت عالى، استماع غنا چه حكمى دارد و چه غنايى حرام است؟

ج ـ به نظر اين جانب تبعاً لبعض الأعلام من الفقهاء(قدس سره) حرمت موسيقى و غنا، حرمت محتوايى است و هر صوت و غنا و موسيقى اى كه در آن ترويج بى بند و بارى و بى عفّتى باشد و يا براى عيّاشى و هوسرانى عيّاشان و هوسرانانِ خودخواه و غير متعهد و يا ترويج باطل و تخدير افكار و به انحراف فكرى كشاندن انسانها باشد و يا از اسلام، چهره اى ناخوشايند و خلاف سهولت و عدالت نشان دادن و... باشد امثال موارد، در همه و همه، غنا و موسيقى اش هم حرام است، و عامل و خواننده و مستمع، مرتكب دو حرام شده اند و حتّى اگر آيه اى از قرآن هم براى ترغيب به كار حرام و باطل با غنا خوانده شود، غناى آن هم حرام است، چه رسد به غنا و موسيقى نسبت به سنّت و مسائل ديگر اسلامى.

(مسئله 65) موقعى كه انسان قضاى سجده فراموش شده يا تشهّد فراموش شده را به جا مى آورد، بلكه بنا بر احتياط مستحب در موقع سجده سهو هم، بايد خود را مثل موقع نماز بپوشاند.

(مسئله 66) اگر انسان كلمه اى را صحيح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده، لازم نيست دوباره نماز را بخواند و يا اگر وقت گذشته، قضا نمايد.

(مسئله 67)در سجده قرآن بايد طورى عمل نمايد كه بگويند سجده كرد و شرائط سجده را در نماز است لازم نيست مراعات كنند.

(مسئله 68)طول دادن ركوع و سجود و خواندن سوره هاى بزرگ، موالات را به هم نمى زند.

(مسئله 69)ذكر و قرائت قرآن در نماز غير از سوره هائى كه سجده واجب دارد و نيز دعا كردن در نماز اشكال ندارد اگرچه به فارسى يا زبان ديگرى باشد و اگر نمازگزار كلمه اى را به قصد ذكر بگويد مانند «اللّه اكبر» و در موقع گفتن صدا را بلند كند كه چيزى را به ديگرى بفهماند اشكال ندارد.

(مسئله 70)اگر نمازگزار كلمه اى را به قصد ذكر بگويد، مثلا به قصد ذكر بگويد: «الله اكبر» و در موقع گفتن آن، صدا را بلند كند كه چيزى را به ديگرى بفهماند، اشكال ندارد؛ ولى چنانچه به قصد اينكه چيزى به كسى بفهماند بگويد، اگرچه قصد ذكر هم داشته باشد، نمازش باطل مى شود.

(مسئله 71)خواندن قرآن در نماز، غير از چهار سوره اى كه سجده واجب دارد و دراحكام جنابت گفته شد و نيز دعا كردن در نماز اشكال ندارد، اگرچه به فارسى يا زبان ديگرى باشد.

(مسئله 72)نامهاى ديگر خداوند يكتا مانند رحمن ـ رحيم ـ قدير ـ بصير ـ خالق اگر به عنوان كلمه قرآن و يا اسم خداوند نوشته شده باشد همانند خط قرآن بوده و تماس بدن با آن بدون طهارت حرام است.

(مسئله 73)اسماء مقدسه پيشوايايان معظم و گرامى دين (چهارده معصوم صلوات اللّه عليهم اجمعين) نيز مانند آيات قرآن و نامهاى خداوند و اسامى پيشيوايان معصوم بدون قصد قرآنى و اسامى مقدسه نوشتم شود تماس بدون با آنها بدون طهارت مانعى ندارد مانند موسى ـ مريم ـ حق ـ كريم ـ فاطمه كه در نوشتن آنها مقصد ديگرى داريم.

(مسئله 74) كسى كه مى خواهد با انگشت خود كلمه هاى قرآن را روى چيزى بنويسد، اگر اثر انگشت او باقى مى ماند بايد طهارت داشته باشد.

(مسئله 75) خوردن تمام يا قسمتى از كلمه هاى قرآنى كه روى نان يا شيرينى و يا هر خوراكى ديگر نوشته شده، اشكالى ندارد به ويژه اگر به قصد شفاى از بيمارى باشد. ولى بايد در حال طهارت خورده شوند.

(مسئله 76)اگر كسى بخواهد كلمه يا حرفى از قرآن را بر بدن خود بنويسد، واجب است طهارت داشته باشد.

(مسئله 77) باقى ماندن خط با حرفى از قرآن بر بدن كسى كه طهارت ندارد، حرام است و واجب است پيش از آنكه طهارت او از بين برود، آن را محو كند.

(مسئله 78)اگر كلمه هاى قرآن به گونه اى نوشته شود كه در زير صفحه(كاغذ يا فلزى) ايجاد برجستگى مستقيم يا معكوس نمايد. چنانچه برجستگى ها خوانا باشند، مسّ آنها بدون طهارت حرام است.

(مسئله 79) مسّ حروفى كه در قرآن خوانده نمى شوند مانند: الف در كلمه قالوا بدون طهارت حرام است.

(مسئله 80) دست زدن يا تماس بدن انسان با جلد نوار ضبط صوت و نوار فيلم ويدئو كه قرآن روى آن ضبط شده باشد بدون طهارت اشكالى ندارد.

(مسئله 81) اگر خط قرآن را با شيشه يا زَروَرق و يا چيز ديگر پوشانده باشند دست كشيدن روى آن بدون طهارت اشكالى ندارد و همچنين تماس بدن انسان با خطوط قرآن كه در آينه افتاده باشد مانعى ندارد.

(مسئله 82) در حرام بودن تماس بدن انسان با خط قرآن بدون طهارت فرق نمى كند كه قرآن روى كاغذ نوشته شده باشد يا جسم ديگرى به صورت بريده كاغذ باشد يا گچ، يا هر جسم ديگرى، برجسته باشد يا گود، بر روى فيلم باشد يا اسلايد يا از فيلم و اسلايد بر روى پرده و يا ديوار انعكاس يابد يا با جوهرى غير جوهرهاى معمولى نوشته شده باشد. مانند آب زعفران و يا آب پياز(در صورتى كه آب پياز با حرارت رنگين و مشخص شده باشد).

(مسئله 83)اگر به منظور آموزش، قرآن را در دسترس بچه ها قرار دهند، هر چند بدانند كه بچه ها خط قرآن را مس مى كنند اشكالى ندارد.

(مسئله 84) در حرام بودن تماس بدن انسان با خط قرآن، ميان عضوهاى ظاهرى بدن با عضوهاى درونى مانند: زبان و دندان، فرقى نيست.

(مسئله 85)اگر كسى آيه سجده را بشنود و يا با چشم بر آن مرور كند و يا از ذهن خود بگذراند، چون مشغول خواندن آن نيست سجده بر او واجب نمى شود.

(مسئله 86) اگر كسى بجهت همهمه و سر و صدا و... كلمات آيه سجده را مبهم و نامشخص بشنود سجده بر او واجب نيست، اگر چه بهتر است در اين حالت نيز سجده كند.

(مسئله 87)كسى كه آيه سجده را بيش از يكبار بخواند و يا بشنود بايد براى هر بار سجده را تكرار كند.

(مسئله 88)اگر گروهى به صورت همخوانى آيه سجده را بخوانند براى شنونده يكبار سجده كافى است.

(مسئله 89) اگر كسى در حال خواندن نماز واجب، آيه سجده را بشنود بايد به نيّت سجده با سر اشاره كند و پس از نماز سجده را بجا آورد. ولى اگر در سجده نماز بشنود بايد با چشم اشاره كند و پس از نماز سجده لازم نيست.

(مسئله 90) اگر كسى در حال خواندن نماز مستحبى آيه سجده را بشنود، بايد فورى سجده كند و چنانچه در حال سجود بشنود بايد سر از سجده بر دارد و پس از انجام سجده واجبه به نماز خود ادامه دهد.

(مسئله 91) اگر كسى در حال سجده شكر، آيه سجده را بشنود، بايد سر از سجده بردارد و سجده واجبه را انجام دهد.

(مسئله 92) اگر كسى به غير از آيه هاى سجده واجبه يكى از آيه هاى قرآن را كه در آن امر به سجود و يا تشويق به آن شده است بخواند و يا بشنود، بهتر است سجده كند مانند: آخرين آيه سوره اعراف يعنى«اِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبَّكَ لايَسْتَكْبِروُنَ عَنْ عِبادَتِه وَ يُسَبِّحُونَ وَ لَهُ يَسْجُدُونَ».

(مسئله 93) در همه حال خواندن قرآن فضيلت دارد، ولى در زمانهاى خاصى سفارش بيشترى شده است، كه به برخى از آنها اشاره مى كنيم:

الف - ماه مبارك رمضان كه بهار قرآن است.

ب - در تعقيب نمازهاى شبانه روز، شب و روز جمعه.

ج - خواندن بالاى سر محتضر، يعنى كسى كه در حال مرگ و جان دادن است، مخصوصاً خواندن سوره هاى؛ يس، صافات، احزاب و آية الكرسى، و آية پنجاه و چهارم سوره اعراف:«اَنَّ رَبُّكُمْ اللّه الَّذى...» و سه آيه آخر سوره بقره.

د - خواندن قرآن و هديه دادن به برادران و خواهران دينى پس از مرگ آنان، بويژه خواندن سوره قدر.

(مسئله 94) كسى كه مى خواهد قرآن بخواند و يا آيات آن را بنويسد و يا آن را همراه خود داشته باشد و يا حاشيه ورق قرآن را مس كند در همه اين موارد مستحب است وضو بگيرد.

(مسئله 95) خريد و فروش قرآن جايز نيست، بلكه بايد آن را در مقابل بخششى هديه داد.

(مسئله 96) مزد گرفتن براى آموزش قرآن به ديگرى اشكال ندارد، ولى براى آموزش آنچه از قرآن كه واجب است در نماز خوانده شود، جايز نيست.