فصل سوم: وقوف در مشعرالحرام[1]

(مسئله 732 ) شخص حاج بعد از وقوف در عرفات، در مغرب شب عيد، بايد به طرف مشعرالحرام يا «مزدلفه» كوچ كند، كه محلّ معروفى است و حدود معيّنى دارد كه بيابانى است بين مأزمين[2] و حياض و وادى مُحَسِّر. البته خود اينها خارج از مشعر هستند و وقوف در آنها كافى نيست، امّا در حال اختيار احوط عدم وقوف بر مأزمين است، مگر در صورت ازدحام و كثرت جمعيّت، كه در اين صورت وقوف در حاشيه آن دو كوه مجزى است و مانعى ندارد.

(مسئله 733 ) واجب است هنگام طلوع صبح شخص از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در مشعر وقوف نمايد.

(س 734)آيا حج گزار مى تواند بعد از وقوف عرفات به غير مشعر (مانند مكه) برود و سپس به مشعر بر گردد؟

ج ـ ظاهراً رفتن به مشعر در شب عيد از غير راه متعارف همانند رفتن به مكه و از آنجا برگشتن به مشعر با فرض اطمينان به درك وقوف واجب (وقوف بين الطلوعين) مانعى ندارد و سير در طريق متعارف جنبه مقدميّت دارد نه موضوعيّت و وجوب، آرى بعد از رسيدن به مشعر ولو در شب عيد و قبل از طلوعين بنابر احتياط واجب نمى تواند از مشعر خارج شود و به جاى ديگر برود.

(مسئله 735 ) وقوف در مشعر نيز، مانند وقوف در عرفات از عبادات است و شخص بايد با نيّت و قصد قربت و اخلاص آن را به جا آورد، و اگر براى ريا يا مقاصد ديگر انجام شود، با علم و عمد، باطل است.

(مسئله 736 ) وقوف در مشعرالحرام نيز از اركان حج است كه اگر كسى عمداً آن را به طور كلى ترك كند، حجّ او باطل است، و وقت وجوب آن از طلوع صبح است تا كمى قبل از طلوع آفتاب، ولى آنچه ركن است، وقوف در جزئى از اين وقت است، هر چند يك دقيقه باشد.

(مسئله 737 ) چون صبح طلوع كرد، شخص نيّت وقوف در مشعرالحرام كند تا طلوع آفتاب، و لازم نيست اين نيّت هنگام طلوع صبح باشد، بلكه اگر از قبل هم نيّت كند، مانعى ندارد؛ و ناگفته نماند كه اگر كسى در وقت ورود به مشعرالحرام نيّت كند كه براى اطاعت خدا و جهت رضاى او تا طلوع آفتاب در مشعر مى مانم، كفايت مى كند و دو نيّت لازم نيست، كما اينكه اگر بعد از آن نيّت، هنگام طلوع صبح بار ديگر هم نيّت كند، صحيح است.

(مسئله 738 ) جايز بلكه مستحبّ است كه شخص كمى قبل از طلوع آفتاب به طرف منى حركت كند، ولى به نحوى باشد كه پيش از طلوع آفتاب از وادى مُحَسّر تجاوز نكند، و اگر تجاوز كرد گناهكار است، ولى كفّاره بر او نيست؛ ليكن احتياط آن است كه وقتى حركت كند كه قبل از طلوع آفتاب وارد وادى مُحَسّر نشود.

(مسئله 739 ) براى كسانى كه معذورند، جايز است مقدارى از شب را در مشعرالحرام توقف كنند و سپس به منى كوچ كنند، «مانند زنها و بچه ها و بيماران و پيرمردان و اشخاص ضعيف و اشخاصى كه براى پرستارى يا راهنمايى آنها، لازم است همراه آنها باشند»، و احتياط مستحب آن است كه پيش از نصف شب حركت نكنند. بنابراين، براى اين اشخاص وقوف بين الطّلوعين لازم نيست، و احتياط مستحب آن است كه اگر توقّف مشكل نباشد، تخلّف نكنند.

(مسئله 740 ) كسى كه تمام شب يا قسمتى از آن را در مشعر بوده است، اگر قبل از طلوع صبح، عمداً و بدون عذر از مشعر بيرون برود و تا طلوع آفتاب برنگردد، در صورتى كه وقوف در عرفات از او فوت نشده باشد، و حجّ او واجب بوده، حجّ او صحيح است، ولى بايد يك گوسفند كفّاره بدهد. ليكن احتياط مستحبّى آن است كه بعد از اِتمام حج، در سال ديگر ـ اگر حج واجب بوده ـ آن را اعاده كند.

(مسئله 741 ) كسى كه وقوف بين الطّلوعين يا وقوف در شب را درك نكند، در صورتى كه صاحب عذر باشد، اگر مقدارى از وقت طلوع آفتاب تا ظهر را در مشعر توقّف كند، اگر چه مدّت آن كم باشد، حجّ او صحيح است.

(مسئله 742 ) براى وقوف در مشعر سه وقت است:

1. از طلوع صبح تا طلوع آفتاب، كه آن را وقوف اختيارى گويند؛

2. شب عيد براى كسانى كه عذرى دارند، مثل زنان و ضعيفان كه آن را وقوف اضطرارى ليلى (شب) گويند؛

3. از طلوع آفتاب روز عيد تا ظهر روز دهم، كه آن را وقوف اضطرارى نهارى (روز) گويند؛ و اين براى كسانى است كه در اثر عذر هيچ يك از دو وقت اول و دوم را درك نكرده باشند.

(مسئله 743 ) با در نظر گرفتن هر يك از وقوفهاى اختيارى و اضطرارى در عرفات و مشعر، و درك هر دو موقف يا يكى از آنها در وقت اختيارى يا اضطرارى، و يا عدم درك آن دو موقف، دوازده قسم فرض مى شود.

صورت اول اينكه شخص هيچ كدام را به هيچ نحو درك نكند و شش صورت ديگر اينكه هر دو وقوف را به نحوى درك كند، زيرا با ضرب دو وقت عرفات (اختيارى و اضطرارى) در سه وقت مشعر (اختيارى و دو حالت اضطرارى)، شش صورت مركّب به دست مى آيد؛ و پنج صورت اينكه فقط يكى از وقتهاى پنجگانه را درك كند، كه حكم مكلّف از جهت صحّت و بطلان در هر يك از اقسام مذكوره مختلف است، كه اجمالى از اقسام فوق الذّكر را متذكّر مى شويم.

اول، اينكه هر دو وقوف را در وقت اختيارى يعنى از ظهر روز عرفه، تا غروب شرعى عرفات را و بين الطّلوعين صبح دهم مشعر را درك كند، در اين صورت اشكالى در صحّت حجّ او نيست.

دوم، اينكه هيچ يك از دو وقوف، «نه اختيارى و نه اضطرارى» را درك نكند، كه در اين صورت بدون اشكال حجّ او باطل است و فرقى نمى كند كه عدم درك وقوفين عمدى باشد يا جهلا يا نسياناً پس واجب است بر او به جا آوردن عمره مفرده با همان احرام حج و بهتر آن است كه قصد عدول كند به عمره مفرده، و اگر گوسفند همراه داشته باشد، احتياطاً ذبح كند، و اگر استطاعت او باقى بماند يا از سالهاى گذشته حج بر او مستقرّ شده باشد، بايد در سال ديگر حج را به جا آورد؛ و اين، در صورتى است كه عدم درك وقوف به واسطه عذر باشد، و اگر درك نكردن وقوفين از روى تقصير باشد، حج بر او - چون كه مستطيع بوده- ، مستقرّ مى شود و بايد سال بعد حجّ واجبش را بياورد.

سوم، اينكه وقوف اختيارى در عرفات و وقوف اضطرارى نهارى در مشعر را درك كند. پس اگر وقوف اختيارى در مشعر را عمداً ترك كرده باشد، حجّ او باطل است، والاّ حجّ او صحيح است.

چهارم، اينكه وقوف اختيارى مشعر با وقوف اضطرارى در عرفات را درك كرده باشد، پس اگر وقوف اختيارى در عرفه را عمداً ترك كرد، حجّ او باطل است، والاّ صحيح است.

پنجم، اينكه وقوف اختيارى در عرفه را با وقوف اضطرارى شب در مشعر را درك كرده باشد؛ حجّ او بنا بر اقوى صحيح است.

ششم، اينكه وقوف اضطرارى شب عيد در مشعر را با وقوف اضطرارى در عرفات را درك كرده باشد. پس اگر صاحب عذر باشد و وقوف اختيارى در عرفات را عمداً ترك نكرده باشد، ظاهراً حجّ او صحيح است؛ و غير صاحب عذر، اگر اختيارى عرفه را عمداً ترك كرده باشد، حجّش باطل است، و اگر اختيارى مشعر را عمداً ترك كرده باشد، اقوى صحّت حجّ است، كما اينكه صحت در غير عمد هم جارى است.

هفتم، اينكه وقوف اضطرارى در عرفات و اضطرارى يومى در مشعر را درك كرده باشد. پس اگر يكى از دو وقوف اختيارى را عمداً ترك كرده باشد، حجّ او باطل است، وگرنه صحّت آن بعيد نيست، گرچه اقوى، در صورت حاصل بودن شرايط وجوب، اعاده حج در سال بعد است.

هشتم، اينكه فقط وقوف اختيارى در عرفات را درك كند؛ پس اگر وقوف در مشعر را عمداً ترك نكرده باشد، حجّ او صحيح است.

نهم، اينكه فقط وقوف اضطرارى در عرفات را درك كند؛ كه در اين صورت حجّ او باطل است.

دهم، اينكه فقط وقوف اختيارى در مشعر را درك كند. در اين صورت حجّ او صحيح است، اگر اختيارى عرفه را عمداً ترك نكند و اگر وقوف اختيارى در عرفات را عمداً ترك كرده باشد، حجّ او باطل است.

يازدهم، اينكه فقط وقوف اضطرارى مشعر را در روز عيد درك كند، كه در اين صورت، حجّ او باطل است.

دوازدهم، اينكه فقط وقوف اضطرارى در مشعر را در شب عيد درك كند؛ كه در اين صورت، اگر وقوف در عرفات را عمداً ترك نكرده باشد و از صاحبان عذر باشد، ظاهراً حجّ او صحيح است، والاّ باطل است.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. يكى از بقعه ها و مكانهاى با فضيلت، مشعرالحرام يا مزدلفه است و خداوند هم در قرآن از اين سرزمين ياد كرده (لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ فَاِذا أفَضْتُمْ مِنْ عَرَفات فَاذْكُروا اللّه عِنْدَ الْمَشْعَرِ اْلَحرامِ)بقره، آيه 198، و امام صادق(عليه السلام)فرمود: نزد خداوند هيچ عمل و نسكى بالاتر از مشعرالحرام نيست و در اينجا هر زورگوى سركش ذليل مى شود».

و پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود: «لو يعلم اهل الجمع بمن حلَوا أو بمن نزلوا لاستبشروا بالفضل من ربهّم بعد المغفرة»؛ اگر اهل مشعر بدانند كه در آستانه چه كسى فرود آمده و بر چه كسى وارد شده اند، پس از مغفرت، يكديگر را به فضل پروردگارشان مژده مى دهند و دعا و طلب مغفرت در اين محل سفارش شده و رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرموده است هر كس اين شب را زنده دارى كند بهشت بر او واجب است و آداب وقوف در مشعرالحرام را در باب مستحبّاب آورده ايم.

[2]. تنگه اى است بين عرفات و مشعرالحرام.