(مسئله 2044 ) در واجب بودن امر به معروف و نهى از منكر چند چيز شرط است:

1. كسى كه مى خواهد امر و نهى كند، بداند كه آنچه شخص مكلّف به جا نمى آورد، واجب است به جا آورد و آنچه انجام مى دهد، بايد ترك كند، و بر كسى كه «معروف» و «منكر» را نمى داند، واجب نيست؛

2. احتمال بدهد امر و نهى او تأثير مى كند. پس اگر بداند اثر نمى كند، واجب نيست؛

3. بداند كه شخص گناهكار، قصد تكرار گناه را دارد؛ پس اگر بداند يا گمان كند يا احتمال صحيح بدهد كه تكرار نمى كند، واجب نيست؛

4. در امر و نهى مفسده وجود نداشته باشد، پس اگر بداند يا گمان كند يا احتمال صحيح عقلايى دهد كه با امر و نهى او زيان جانى يا آبرويى يا مالى قابل توجهى به او يا خويشان يا نزديكان او و يا به عده اى از مؤمنين مى رسد، امر و نهى واجب نيست؛ بلكه در بسيارى موارد حرام است.

(مسئله 2045 ) اگر معروف يا منكر از امورى باشد كه شارع مقدس به آن اهميت زياد مى دهد، مثل اصول دين يا مذهب، حفظ قرآن مجيد، حفظ عقايد مسلمانان و يا از احكام ضرورى باشد، بايد ملاحظه اين اهميت بشود و مجرد ضرر، موجب واجب نبودن آن نيست؛ پس اگر حفظ عقايد مسلمانان يا حفظ احكام ضرورى اسلام بر نثار جان و مال، متوقّف باشد، بذل واجب است.

(مسئله 2046 ) اگر بدعتى در اسلام واقع شود، مثل منكرات وخلافهايى كه قدرتمندان سياسى، دينى و دولتها به معناى عامّش به اسم دين اسلام، انجام مى دهند، اظهار حق و انكار باطل، خصوصاً بر علماى اسلام واجب است؛ و اگر سكوت علما، موجب هتك مقام علم و سوء ظن به آنان شود، اظهار حق به هر نحوى كه ممكن باشد، واجب است؛ هر چند بدانند تأثير نمى كند.

(مسئله 2047 ) اگر احتمال صحيح داده شود كه سكوت باعث مى شود كه منكرى «معروف» شود يا معروفى «منكر» شود، اظهار حق و اعلام آن خصوصاً بر علماى اعلام واجب است و سكوت جايز نيست.

(مسئله 2048 ) اگر سكوت علماى اعلام، موجب تقويت ظالم يا موجب تأييد او گردد يا موجب جرئت يافتن او بر ساير محرّمات شود، اظهار حق و انكار باطل، واجب است اگرچه تأثير فعلى نداشته باشد.

(مسئله 2049 ) اگر سكوت علماى اعلام باعث شود كه مردم به آنها بدگمان شوند و آنها را به سازش با دستگاه ظلم متّهم كنند، اظهار حق و انكار باطل، واجب است، اگرچه بدانند جلوگيرى از گناه نمى شود و اظهار آنها اثرى براى رفع ظلم ندارد.

(مسئله 2050 ) اگر ورود بعضى از علماى اعلام در دستگاه ظلمه موجب شود كه از مفاسد و منكرات جلوگيرى شود تصدّى آن امور واجب است، مگر آنكه مفسده مهم ترى در آن باشد، مثل آنكه تصدّى آنها باعث سستى عقايد مردم شود يا اعتماد آنها به علما سلب گردد، كه در اين صورت جايز نيست.