(مسئله 2019 ) «حج» زيارت كردن خانه خدا و انجام اعمالى است كه دستور داده اند در آنجا به جا آورده شود و در تمام عمر، بر كسى كه اين شرايط را دارا باشد، يك مرتبه واجب مى شود.

اول، آنكه بالغ باشد؛

دوم، آنكه عاقل و آزاد باشد؛

سوم، آنكه به واسطه رفتن به حج، مجبور نشود كه كار حرامى را كه اهميتش در شرع از حج بيشتر است، انجام دهد يا عمل واجبى را كه از حج مهم تر است، ترك نمايد؛

چهارم، آنكه مستطيع باشد.

(مسئله 2020 ) شرايط استطاعت و توانايى عبارت اند از:

1. توشه راه و چيزهايى را كه بر حسب حالش در سفر به آن محتاج است و در كتابهاى مفصّل گفته شده، دارا باشد، و نيز وسيله سوارى يا مالى كه بتواند آنها را تهيّه كند، داشته باشد؛

2. سلامت مزاج و توانايى آن را داشته باشد كه بتواند به مكّه برود و حج به جا آورد؛

3. در راه، مانعى از رفتن نباشد و اگر راه، بسته باشد يا انسان بترسد كه در راه، جان يا عِرض او از بين برود، يا مال او را ببرند، حج بر او واجب نيست؛ ولى اگر از راه ديگرى بتواند برود، اگرچه دورتر باشد، در صورتى كه مشقّت زياد نداشته باشد و خيلى غير متعارف نباشد، بايد از آن راه برود؛

4. به قدر به جا آوردن اعمال حج، وقت داشته باشد؛

5. مخارج كسانى را كه خرجى آنان بر او واجب است، مثل زن و بچه، و مخارج كسانى را كه مردم، خرجى دادن به آنان را لازم مى دانند، داشته باشد؛

6. بعد از برگشتن، كسب يا زراعت، يا عايدى مِلك يا راه ديگرى براى معاش خود داشته باشد كه مجبور نشود به زحمت زندگى كند.

(مسئله 2021 ) كسى كه بدون خانه ملكى، احتياجش رفع نمى شود، وقتى حج بر او واجب مى شود كه پول خانه را هم داشته باشد.

(مسئله 2022 ) زنى كه مى تواند به مكّه برود، اگر بعد از برگشتن از خودش مالى نداشته باشد و شوهرش هم مثلا فقير باشد و خرجى او را نپردازد و ناچار شود كه به سختى زندگى كند، حج بر او واجب نيست.

(مسئله 2023 ) اگر كسى توشه راه و وسيله سوارى نداشته باشد و ديگرى به او بگويد حج برو، من مخارج تو و عائله تو را در موقعى كه در سفر حج هستى مى دهم، در صورتى كه اطمينان داشته باشد كه مخارج او را مى دهد، حج بر او واجب مى شود.

(مسئله 2024 ) اگر مخارج رفتن و برگشتن و مخارج عائله كسى را در مدتى كه حج مى رود و بر مى گردد، به او ببخشند و با او شرط كنند كه حج به جا آورد، اگرچه قرض داشته باشد و در موقع برگشتن هم مالى كه بتواند با آن زندگى كند نداشته باشد، بايد قبول نمايد و حج بر او واجب مى شود.

(مسئله 2025 ) اگر مخارج رفتن و برگشتن و مخارج عائله كسى را در مدتى كه حج مى رود و بر مى گردد به او بدهند و بگويند حج برو، ولى مِلك او نكنند، در صورتى كه اطمينان داشته باشد كه از او پس نمى گيرند، حج بر او واجب مى شود.

(مسئله 2026 ) اگر مقدارى مال كه براى حج كافى است به كسى بدهند و با او شرط كنند كه در سفر حج، به كسى كه مال را به او داده خدمت نمايد، اگر براى او مشقت و مئونه اى ندارد و مخالف شأن او نيست، حج بر او واجب مى شود.

(مسئله 2027 ) اگر مقدارى مال به كسى بدهند و حج بر او واجب شود، چنانچه حج نمايد، هر چند بعداً مالى از خود پيدا كند، ديگر حج بر او واجب نيست.

(مسئله 2028 ) اگر براى تجارت مثلا تا جدّه برود و مالى به دست آورد كه اگر بخواهد از آنجا به مكّه رود مستطيع باشد، بايد حج كند و در صورتى كه حج نمايد، اگرچه بعداً مالى پيدا كند كه بتواند از وطن خود به مكّه رود، ديگر حج بر او واجب نيست.

(مسئله 2029 ) اگر انسان اجير شود كه از طرف شخص ديگرى حج به جا آورد، چنانچه خودش نتواند برود و بخواهد ديگرى را از طرف خودش بفرستد، بايد از كسى كه او را اجير كرده، اجازه بگيرد.

(مسئله 2030 ) اگر كسى مستطيع شود و به مكّه نرود و فقير شود، بايد اگرچه با زحمت باشد بعداً حج كند، و اگر به هيچ قِسم نتواند حج برود، چنانچه كسى او را براى حج اجير كند، بايد به مكّه رود و حجّ كسى را كه براى او اجير شده به جا آورد و تا سال بعد در مكّه بماند و براى خود حج نمايد؛ ولى اگر ممكن باشد كه اجير شود و اجرت را نقد بگيرد و كسى كه او را اجير كرده، راضى شود كه حجّ او در سال بعد به جا آورده شود، بايد سال اول براى خود و سال بعد براى كسى كه اجير شده، حج نمايد.

(مسئله 2031 ) اگر در سال اولى كه مستطيع شده به مكّه رود و در وقت معيّنى كه دستور داده اند به عرفات و مشعرالحرام نرسد، چنانچه در سالهاى بعد مستطيع نباشد، حج بر او واجب نيست؛ ولى اگر از سالهاى قبل مستطيع بوده و نرفته، اگرچه با زحمت باشد، بايد حج كند.

(مسئله 2032 ) اگر در سال اولى كه مستطيع شده، حج نكند و بعد به واسطه پيرى يا بيمارى و ناتوانى، نتواند حج نمايد و نا اميد باشد از اينكه بعداً خودش حج كند، بايد ديگرى را از طرف خود بفرستد، بلكه اگر در سال اولى كه به قدر رفتن حج مال پيدا كرده، به واسطه پيرى يا بيمارى يا ناتوانى نتواند حج كند، احتياط مستحب آن است كه كسى را از طرف خود بفرستد تا حج نمايد.

(مسئله 2033 ) كسى كه از طرف ديگرى براى حج اجير شده، بايد طواف نساء را از طرف او يا به نيّت مافى الذمّه، به جا آورد و اگر به جا نياورد، زن بر آن اجير حرام مى شود.

(مسئله 2034 ) اگر طواف نساء را درست به جا نياورد يا فراموش كند، چنانچه در بين راه يا بعد از مراجعت به وطن، يادش بيايد، بايد در صورت امكان دوباره برگردد و آن را انجام دهد، و در صورت عدم تمكن از بازگشت خودش، ديگرى را براى انجام آن نايب بگيرد، تا زن بر او حلال باشد.