در هفت مورد به جاى وضو و غسل بايد تيمّم كرد:

اول:

تهيّه آب به قدر وضو يا غسل، ممكن نباشد.

(مسئله 631) اگر انسان در روستايى باشد، بايد براى تهيّه آب وضو و غسل، به قدرى جستجو كند كه از پيدا شدن آن نااميد شود، و اگر در بيابان باشد، چنانچه زمين آن پست و بلند است و يا به واسطه درخت و مانند آن، عبور در آن زمين مشكل است، بايد در هر يك از چهارطرف اصلى به اندازه پرتاب يك تير كه در قديم با كمان پرتاب مى كردند[1] در جستجوى آب برود و اگر زمين آن اين طور نيست، بايد در هر طرف به اندازه پرتاب دو تير، جستجو نمايد.

(مسئله 632) اگر بعضى از چهار طرف هموار و بعضى ديگر پست و بلند يا عبور در آن مشكل باشد، بايد در طرفى كه هموار است به اندازه پرتاب دو تير، و در طرفى كه اين طور نيست به اندازه پرتاب يك تير، جستجو كند.

(مسئله 633) در هر طرفى كه يقين دارد آب نيست، در آن طرف جستجو لازم نيست.

(مسئله 634) كسى كه وقت نماز او تنگ نيست و براى تهيّه آب وقت دارد، اگر يقين دارد، در محلّى دورتر از مقدارى كه بايد جستجو كند آب هست، در صورتى كه مانعى نباشد و مشقّت هم نداشته باشد بايد براى تهيّه آب برود، و اگر گمان دارد آب هست رفتن به آن محل، لازم نيست؛ ولى اگر اطمينان داشته باشد، بنا بر احتياط واجب، بايد براى تهيّه آب به آن محل برود.

(مسئله 635) لازم نيست خود انسان در جستجوى آب برود، بلكه مى تواند كسى را كه به او اطمينان دارد بفرستد، و در اين صورت اگر يك نفر از طرف چند نفر برود، كافى است.

(مسئله 636) اگر احتمال دهد كه داخل بار سفر خود، يا در منزل يا در قافله، آب هست بايد به قدرى جستجو نمايد كه به نبودن آب يقين كند، يا از پيدا كردن آن نااميد شود.

(مسئله 637) اگر پيش از وقت نماز جستجو نمايد و آب پيدا نكند و تا وقت نماز همان جا بماند، لازم نيست كه دوباره در جستجوى آب برود.

(مسئله 638) اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو كند و آب پيدا نكند و تا وقت نماز ديگر در همان جا بماند، جستجو لازم نيست.

(مسئله 639) اگر از درنده بترسد، يا جستجوى آب به قدرى سخت باشد كه نتواند تحمّل كند يا وقت نماز به قدرى تنگ باشد كه هيچ نتواند جستجو كند، جستجو لازم نيست؛ ولى اگر بتواند مقدارى جستجو كند به همان مقدار جستجو لازم است؛ و اگر از دزد بر جان يا مال خودش بترسد نبايد در جستجوى آب برود، ولى اگر مالى كه احتمال مى دهد از بين برود به حَسَب حال او قابل اعتنا نباشد و ترس ديگرى هم نداشته باشد، جستجوى آب واجب است.

(مسئله 640) اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، بنا بر احتياط واجب معصيت كرده، ولى بايد نمازش را با تيمّم بخواند و بعد قضاى آن را نيز به جا آورد.

(مسئله 641) كسى كه يقين دارد آب پيدا نمى كند، چنانچه دنبال آب نرود و در وسعت وقت با تيمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد كه اگر جستجو مى كرد آب پيدا مى شد، نمازش باطل است.

(مسئله 642) اگر بعد از جستجو آب پيدا نكند و با تيمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد، در جايى كه جستجو كرده آب بوده، نماز او صحيح است.

(مسئله 643) اگر پيش از وقت نماز يا بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند كه اگر وضوى خود را باطل كند، نمى تواند وضو بگيرد؛ چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوى خود را نگه دارد، بنا بر احتياط واجب نبايد آن را باطل نمايد؛ همچنين است اگر بداند يا يك شاهد مورد اطمينان خبر دهد كه تهيّه آب براى او ممكن نيست، بلكه اگر احتمال صحيح عقلايى هم بدهد، احتياط واجب آن است كه وضوى خود را باطل نكند.

(مسئله 644) كسى كه فقط به مقدار وضو يا به مقدار غسل آب دارد، اگر بداند يا يك شاهد مورد اطمينان خبر دهد كه اگر آن را بريزد آب پيدا نمى كند، احتياط واجب آن است كه آن را نريزد، چه وقت نماز داخل شده باشد و چه اينكه پيش از وقت نماز باشد.

(مسئله 645) كسى كه مى داند يا يك شاهد مورد اطمينان خبر دهد كه آب پيدا نمى كند، اگر وضوى خود را باطل كند، يا آبى كه دارد بريزد معصيت كرده، ولى نمازش با تيمّم صحيح است، اگرچه احتياط مستحب آن است كه قضاى آن نماز را بخواند.

دوم:

(مسئله 646) اگر كسى به واسطه پيرى يا ترس از دزد و جانور و مانند اينها يا نداشتن وسيله اى كه آب از چاه بكشد، به آب دسترس نداشته باشد، بايد تيمّم كند؛ همچنين است اگر تهيّه كردن آب يا استعمال آن به قدرى مشقّت داشته باشد كه مردم، آن را تحمّل نكنند.

(مسئله 647) اگر براى كشيدن آب از چاه، دلو و ريسمان و مانند اينها لازم دارد و مجبور است بخرد يا كرايه نمايد، اگرچه قيمت آن چند برابر معمول باشد، بايد تهيّه كند؛ همچنين است اگر آب را به چندين برابر قيمتش بفروشند، ولى اگر تهيّه آنها به قدرى پول مى خواهد كه نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، واجب نيست تهيّه نمايد.

(مسئله 648) اگر ناچار شود كه براى تهيّه آبْ قرض كند بايد قرض نمايد؛ ولى كسى كه مى داند يا گمان مى كند كه نمى تواند قرض خود را بدهد، جايز نيست قرض كند.

(مسئله 649) اگر كندن چاه مشقّت ندارد، بايد براى تهيّه آب، چاه بكند.

(مسئله 650) اگر كسى مقدارى آبْ بدون منّت و خوارى كه باعث حرج باشد، به او ببخشد، بايد قبول كند.

سوم:

(مسئله 651) اگر شخصى از استعمال آب بر جان خود بترسد، يا بترسد كه به واسطه استعمال آن، بيمارى يا عيبى در او پيدا شود، يا بيمارى اش طول بكشد يا شدت يابد، يا به سختى معالجه شود، بايد تيمّم نمايد؛ ولى اگر آب گرم براى او ضرر ندارد، بايد با آب گرم وضو بگيرد يا غسل كند.

(مسئله 652) لازم نيست فرد يقين كند كه آب براى او ضرر دارد؛ بلكه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال ترس براى او پيدا شود، بايد تيمّم كند.

(مسئله 653) كسى كه به درد چشم مبتلا است و آب براى او ضرر دارد، بايد تيمّم نمايد.

(مسئله 654) اگر شخصى به واسطه يقين يا ترسِ ضرر، تيمّم كند و پيش از نماز بفهمد كه آب برايش ضرر ندارد، تيمّم او باطل است؛ ولى اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحيح است.

(مسئله 655) كسى كه مى داند آب برايش ضرر ندارد، چنانچه غسل كند يا وضو بگيرد و بعد بفهمد كه آب براى او ضرر داشته، وضو و غسل او صحيح است.

چهارم:

(مسئله 656) هرگاه شخصى بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند، خود او يا همراهانش از تشنگى بميرند يا به بيمارى قابل توجهى كه باعث حرج مى شود مبتلا شوند يا به قدرى تشنه شوند كه تحمّل آن مشقّت دارد، بايد به جاى وضو و غسلْ تيمّم نمايد. نيز اگر بترسد حيوانى مانند اسب و قاطر كه معمولاً براى خوردن سرش را نمى بُرند و يا حيوان حلال گوشتى كه سر بريدن آن باعث ضرر باشد، از تشنگى تلف شود، بايد آب را به آن بدهد و تيمّم نمايد، اگرچه حيوان مال خودش نباشد؛ همچنين است اگر كسى كه حفظ جان او واجب است، به طورى تشنه باشد كه اگر انسان، آب را به او ندهد، تلف شود.

(مسئله 657) اگر غير از آب پاكى كه براى وضو يا غسل دارد، آب نجسى هم به مقدار آشاميدن خود و كسانى كه با او مربوط اند داشته باشد، بايد آب پاك را براى آشاميدن بگذارد و با تيمّم نماز بخواند؛ ولى چنانچه آب را براى حيوانش بخواهد بايد آب نجس را به آن بدهد و با آب پاك، وضو و غسل را انجام دهد.

پنجم:

(مسئله 658) كسى كه بدن يا لباسش نجس است و كمى آب دارد كه اگر با آن وضو بگيرد يا غسل كند، براى آب كشيدن بدن يا لباس او نمى ماند، بايد بدن يا لباسش را آب بكشد و با تيمّم نماز بخواند؛ ولى اگر چيزى نداشته باشد كه بر آن تيمّم كند، بايد آب را به مصرف وضو يا غسل برساند و با بدن يا لباس نجس نماز بخواند.

ششم:

(مسئله 659) اگر كسى غير از آبى كه استعمال آن حرام است، آب ديگرى ندارد، مثلاً آب غصبى است و غير از آن، آب و ظرف ديگرى ندارد، بايد به جاى وضو و غسل، تيمّم كند.

هفتم:

(مسئله 660) هرگاه وقت به قدرى تنگ باشد كه اگر انسان وضو بگيرد يا غسل كند، تمام نماز يا مقدارى از آن بعد از وقت خوانده مى شود، بايد تيمّم كند.

(مسئله 661) اگر شخصى عمداً نماز را به قدرى تأخير بيندازد كه وقت براى وضو يا غسل نداشته باشد، معصيت كرده، ولى نماز او با تيمّم صحيح است؛ اگرچه احتياط مستحب آن است كه قضاى آن نماز را بخواند.

(مسئله 662) كسى كه شك دارد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند، وقت براى نماز او مى ماند يا نه، بايد تيمّم كند.

(مسئله 663) كسى كه به واسطه تنگى وقت تيمّم كرده، چنانچه بعد از نماز، وقت براى وضو يا غسل داشته باشد و وضو يا غسل نكند و آبى كه داشته از دستش برود، اگرچه تيمّم خود را نشكسته باشد در صورتى كه وظيفه اش تيمّم باشد، بايد دوباره تيمّم نمايد.

(مسئله 664) كسى كه آب دارد اگر به واسطه تنگى وقت با تيمّم مشغول نماز شود و در بين نماز، و يا بدون فاصله بعد از نماز آبى كه داشته از دستش برود، براى نمازهاى بعد مى تواند با همان تيمّم نماز بخواند.

(مسئله 665) اگر انسان به قدرى وقت دارد كه مى تواند وضو بگيرد يا غسل كند و نماز را بدون كارهاى مستحبّى آن، مثل اقامه و قنوت بخواند، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون كارهاى مستحبّى آن به جا آورد؛ بلكه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون سوره بخواند.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. مجلسى(قدس سره)در كتاب «شرح من لايحضره الفقيه» مقدار پرتاب تير را دويست گام معيّن فرموده است.