قابل ذكر است كه در مورد پذيرش شهادت دو مرد عادل نيز در مورد هلال ماه رمضان از ديرباز بين فقيهان اختلاف وجود داشته است. منشأ اختلاف روايات مختلفى است كه در اين زمينه از اهل بيت(عليهم السلام)رسيده است كه در مجموع سه نظر پديدار شده است:[1]

1. شهادت عدلين، مطلقاً حجت است كه مشهور بين فقهاست.[2]

2. شهادت عدلين، در مكانى كه مانعى مانند ابر و گرد و خاك در هواى آن وجود نداشته باشد، حجت نيست و در غير آن صورت حجت است. اين قول به روايت ابراهيم بن عثمان الخزّاز[3] مستند است و قايلان به اين قول عبارت اند از: صدوق،[4] شيخ در المبسوط[5] و الخلاف،[6] ابن زهرة،[7] ابن حمزه،[8] ابن براج[9] و ابوالصلاح.[10]

3. محقق از عده اى نقل فرموده كه شهادت عدلين در هلال مطلقاً حجت نيست و خود ايشان فرموده است كه قايل اين قول معلوم نيست.[11]

از اين اختلاف نظرها نسبت به دو مرد عادل، فهميده مى شود كه ممكن است ماه مبارك رمضان داراى خصوصيتى باشد كه به خاطر آن، شهادت زنان قابل پذيرش نيست، نه از باب زن بودن شاهد. البته اين خصوصيّت در مورد مسأله «روزه» در ماه مبارك رمضان است والاّ نسبت به بقيّه آثار، مثل ثبوت زمان دَين دليلى بر عدم حجيّت وجود ندارد. بنابراين، عدم حجيّت شهادت زنان بر اين فرض مربوط به امرى عبادى و تكليفى و خصوصيّت ماه رمضان است كه انسان نبايد روزه شك دار بگيرد[12] و ارتباطى به باب حقوق و تبعيض در حقوق وجود ندارد.

براى بررسى عميق و موشكافانه لازم است ادلّه اى كه مستند فقها قرار گرفته، مورد بررسى قرار گيرد تا روشن گردد كه چه خصوصيتى در مورد اين موضوع (رؤيت هلال) وجود دارد كه بنابر نظر فقها نمى توان به شهادت زنان اعتماد نمود. با توجه به اين كه اين نظر بر خلاف بناى عقلا و الغاى خصوصيّت است، بايد ديد كه آيا دليل قابل اعتمادى وجود دارد كه بتوان براى مخالفت با اين بنا به آن استناد نمود يا خير؟

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. جواهر الكلام، ج 16، ص 354.

[2]. همان، ص 355.

[3]. وسائل الشيعة، ج 10، كتاب الصوم، أبواب أحكام شهر رمضان، باب 11، ص 289، ح 10.

[4]. المقنع، ص 183.

[5]. المبسوط، ج 1، ص 267.

[6]. الخلاف، ج 2، ص 172، مسأله 11.

[7]. غنية النزوع، ص 135.

[8]. الوسيلة، ص 141.

[9]. المهذّب، ج 1، ص 198.

[10]. الكافى فى الفقه، ص 181.

[11]. شرايع الاسلام، ج 1، كتاب الصوم، ص 181.

[12]. اصطلاح روزه شك دار نگرفتن مضمون روايتى است كه امام(عليه السلام)در جواب نامه اى مرقوم فرموده اند: «لا تصومنّ الشك» (وسائل الشيعة، ج 10، كتاب الصوم، ابواب احكام شهر رمضان، باب 15، ص 297، ح 15).