(س 57) هرگاه ذى حق نتواند حقّ خود را نزد حاكم به اثبات برساند، اما بتواند از راه حيله و تزوير همانند شهادت كذب يا دليل متقلّبانه براى قاضى اثبات كند، به عبارت ديگر واقعيت را با وسايل متقلّبانه به اثبات برساند و حكم مقتضى و مطلوب را از قاضى اخذ نمايد، آيا چنين حكمى معتبر است؟ مثلاً زوجه با علم به معلوم المكان بودن زوج، وى را مجهول المكان معرّفى و بدين وسيله عسر و حرج يا تحقق شرط ضمن عقد ( داشتن وكالت در طلاقْ در صورت ترك زندگى توسط شوهر بيش از شش ماه ) را اثبات و حكم طلاق را اخذ نمايد.

ج ـ هر كس براى رسيدن به حقّ خودش كه اطمينان به آن حق دارد، مى تواند از راه هاى جايز و حلال براى اثباتش استفاده نمايد، و اگر از آن راه نتوانست مى تواند از راه هاى غير مباح همانند آنچه در سؤال ذكر شده استفاده كند و استفاده اش براى خودش جايز است، و اما نسبت به قضيّه مورد سؤال اولاً سؤال ابهام دارد و معلوم نيست مربوط به قاعده كلّيه ذكر شده باشد، و ثانياً اين گونه پاسخ ها فيمابين خود و خدا و براى كسى كه متمسّك به آن راه ها مى شود مفيد است، و ثالثاً بيان حكم كلى الهى رافع اختلاف نمى باشد و رفع اختلاف در امثال مورد سؤال با حكميّت و مرافعه شرعى ممكن است. 3/11/80