(س 785) چنانچه يكى از والدين وصيّت كند كه بعد از مرگش، به اولاد اناث (دختر) برابر اولاد ذكور (پسر) ارثيه بدهند، آيا اين وصيّت درست است؟

ج ـ اگر اضافى سهم الارث آنان از يك سوم دارايى زيادتر نباشد، بايد به وصيّت عمل نمايند. همچنين اگر در زمان حيات، ورثه كبير باشند و وصيّت نامه را امضا نمايند، نافذ است، چون وصيّت به امر جايز است. آرى، اگر وصيّت به ارث باشد، يعنى شخص وصيّت كند كه ارث دختر برخلاف نصّ كتاب الله، برابر با ارث پسر باشد، اين گونه وصيّت ها چون خلاف شرع و خلاف كتاب الله است، نافذ نيست. 1/9/75

(س 786) شخصى داراى همسر و دو دختر و يك پسر است، چنانچه فوت كند اموال او بين چه كسانى تقسيم مى شود؟

ج ـ ارث به فرزندان و زن و پدر و مادر تعلّق مى گيرد و همه اينها در عرض هم به قدر سهام مقدرّه خودشان ارث مى برند. 19/11/78

(س 787) شخصى سه فرزند پسر و دو فرزند دختر داشته است. پس از مرگ وى زمين هايى را كه احيا كرده يا به ارث به او رسيده بود، فقط بين سه پسر تقسيم گرديده و به دختران سهمى داده نشده است. در حال حاضر همه دخترها و پسرها از دنيا رفته اند و زمين هاى متوفّا كه بين ورّاث ذكور وى تقسيم شده بود به فرزندان پسرى رسيده، حالا پسران دو دختر از فرزندان پسرها ادّعاى ارث مادرشان را كرده اند. آيا آنان مى توانند چنين ادّعايى از فرزندان پسر را داشته باشند؟

ج ـ ادّعاى ارث مادرانشان كه وارث بوده اند فى حدّ نفسه مانعى ندارد، ليكن بايد ارث نبردن مادرانشان و تضييع حقّ آنها ثابت شود تا بتوانند سهم خود را دريافت نمايد، و بالجمله حقّ ورّاث با گذشت زمان و تغيير افراد از بين نمى رود. 26/5/76

(س 788) پدرى قبل از فوت، مقدارى از اموال و اثاثيه ضرورى زندگى خود را به پسر بزرگش مى دهد، خرج و مخارج ازدواج او را متقبل مى شود، و يك زندگى ساده برايش فراهم مى كند و به او مى گويد اموالى را كه به شما دادم از ارث پدرى محسوب مى شود و شما ديگر حقّى بعد از مرگ من نسبت به تركه نداريد. آيا شرعاً اين گونه اعمال جايز است؟

ج ـ اگر خود وارث در زمان حياتش با پدر و مورّث قرار گذاشته و ارث نبردن از اموال پدر را قبول كرده، ظاهراً بعد از مرگ پدر حقّى نسبت به اموال پدر ندارد، چون خود وارث در حقيقت به عدم ارث بردن بعد از موت مورث، رضايت داده است. 31/1/77

(س 789) پدر اين جانب در زمان حيات خود به شخصى وكالت محضرى داد كه بين سه فرزند پسر و تنها دخترش زمين را به چهار قسمت مساوى تقسيم نمايد. آن شخص زمين مذكور را به چهار قسمت تفكيك نمود و مخارج آن را سه پسر و دختر به طور مساوى پرداخت نمودند. ايشان بارها از فرزندان خود خواست كه زمين را قرعه كشى نموده تا به نام آنها نمايد، ولى اين كار عملى نشد تا اينكه پدرم از دنيا رفت. پس از فوت پدر، يكى از برادرانم اظهار نمود چون پدر كتباً ننوشته، قانونى نيست و من سهم الارث خود را بر طبق آيه «للذكر مثل حظّ الانثيين» مى خواهم. با توجه به اينكه مشاراليه در زمان حيات پدر، خواستار قرعه كشى بود تا سهم زمين خود را تصاحب كند و خواهر و برادران و شخص وكيل نيز شاهد بوده اند، لطفاً حكم كلّى مسئله را بيان فرماييد.

ج ـ زمين به همان نحو كه در زمان حيات پدر مقرّر گشته ملك ورثه مى باشد و قرعه كشى شدن يا نشدن مضّر به ملكيّت و يا مثبت آن نمى باشد؛ چون به هر حال سخن پدر چه تمليك منجّز باشد چه وصيّت، لازم الوفاست. امّا اگر منجّز بوده و زمان حيات بخشيده كه امر، واضح است، و امّا اگر وصيّت هم بوده چون سهم اضافه اى كه به دختر داده شده زايد بر ثلث نبوده، فلذا نافذ العمل و لازم مى باشد و مسئله قرعه يك مسئله بعدى و جنبى است. 5/12/81

(س 790) فردى توسط پدر خود عمداً به قتل رسيده است. ورّاث متوفّا عبارت از پدر، مادر، و دو برادر هستند. در فرض فوق، آيا دو برادر، حاجب مادر مى شوند يا خير؟ همچنين سهم الإرث مادر چگونه و به چه مقدار تعيين مى شود؟

ج ـ چون پدر، قاتل است، از ارث محروم مى باشد و نه تنها از ديه ارث نمى برد، بلكه از بقيّه اموال مقتول هم ارث نمى برد؛ بنابراين، حجب معنا ندارد، چون حاجب شدن به خاطر آن است كه پدر بيشتر ببرد؛ و همه اموال مقتول اگر اولاد و همسر ندارد، ارث مادر است كه در طبقه اول مى باشد و خواهر و برادر در طبقه بعد هستند و ارث نمى برند. 11/2/77

(س 791) شخصى بر اثر سانحه برق گرفتگى در يك كارخانه در خارج از كشور فوت كرده است. در اين حادثه، كارفرما مقصر شناخته شده است، لذا مبلغ 559/061/12 دلار به حساب همسر متوفّا واريز نموده است. ورثه متوفّا عبارت اند از: والدين، همسر و يك دختر. لطفاً نحوه تقسيم وجه ياد شده بين آنان را بيان فرماييد.

ج ـ يك هشتم از مبلغ تأديه شده، حصّه زوجه مى باشد و الباقى آن را در نبود حاجب (يعنى «دو برادر يا چهار خواهر»، يا «يك برادر و دو خواهر پدرى» براى متوفّا) پنج سهم مى كنند. سه سهم براى دختر و دو سهم به صورت مساوى براى پدر و مادر، و در صورت وجود حاجب، يك ششم از كلّ اموال سهم مادر و مابقى از كلّ اموال چهار سهم مى شود؛ سه سهم آن ارث دختر و يك سهم ارث پدر مى شود. 10/7/82

(س 792) شخصى فوت نموده است، ورثه او عبارت اند از همسر ويك فرزند پسر و دختر. پس از مدتى دختر متوفّا كه ازدواج كرده و صاحب يك فرزند پسر و دو دختر بوده فوت نموده و فرزند پسر متوفّا نيز فوت كرده است. حال نحوه تقسيم ماترك متوفّا بين ورثه را بيان فرماييد.

ج ـ از اموال شخص متوفّا چون اولاد داشته، زن يك هشتم مى برد به نحوى كه در رساله ها آمده و الباقى به سه قسمت تقسيم مى شود، دو قسمت سهم پسر و يك قسمت سهم دختر مى باشد و چون بعداً پسر فوت كرده، تمام سهم پسر به مادرش مى رسد و پس از مرگ دختر، چون هم مادر و هم شوهر و هم فرزند دارد، يك چهارم كلّ ماترك او به شوهرش و يك ششم از آن به مادرش و مابقى آن بين پسر و دختر (للذكر مثل حظّ الانثيين) تقسيم مى شود. در نتيجه باقى مانده ماترك، چهار سهم مى شود، دو سهم از پسر و دو سهم ديگر از دو دختر بالسويه مى باشد. 14/11/83

(س 793) زنى فوت كرده است. ورثه او عبارت اند از والدين، شوهر و يك فرزند دختر. ماترك متوفّا سه ميليون تومان مهريه و مقدارى جهيزيه است. لطفاً چگونگى تقسيم آن بين ورّاث را بيان فرماييد؟

ج ـ همه اموال متوفّا اعمّ از جهيزيّه و غير آنها بين شوهر و پدر و مادر و فرزند تقسيم مى شود و همه آنها نسبت به همه اموالشان وارث مى باشند و سهم الارث شوهر، يك چهارم و سهم الارث مادر و پدر، هر كدام يك ششم مى باشد و باقى، سهم يك بچه است، يعنى اگر همه اموال را شش تومان فرض كنيم، پانزده ريال سهم شوهر، يك تومان سهم پدر، يك تومان سهم مادر و الباقى كه بيست و پنج ريال مى باشد به همان تنها اولاد، يعنى يك بچّه اش داده مى شود. 10/7/80

(س 794) زنى سه دانگ از منزلى را مالك بوده و فوت نموده است. از آن جا كه وى داراى سه فرزند صغير (دو پسر و يك دختر) بوده، تقسيم ارث انجام نشده است. با انجام انحصار وراثت، ورّاث ايشان به ترتيب، همسر، پدر، مادر و چهار دختر و سه پسر مشخّص شده اند، هم اكنون پدر و مادر متوفّا نيز فوت كرده اند. حال با توجّه به فوت پدر و مادر متوفّا آيا از آن مرحومه ارث مى برند؟ در صورتى كه به پدر و مادر متوفّا ارث تعلق بگيرد، چگونه بين دو دختر و يك پسر آنان تقسيم مى شود؟

ج ـ كليّه اموال متوفّا بعد از اداى ديون به شش قسمت تقسيم مى گردد: پدر و مادر متوفّا هر كدام يك ششم سهم الارث خود را مى برند؛ زوج متوفّا يك چهارم؛ و الباقى اموال، ده قسمت مى گردد و اولاد پسرى متوفّا دو سهم و اولاد دخترى، هر كدام يك سهم به عنوان سهم الإرث مى برند. چنانچه پدر و مادر متوفّا در حال حيات سهم الارث خود را به فرزندان متوفّا بخشيده اند، سهم الإرث آنها هم به فرزندان متوفّا منتقل مى گردد، و اگر نبخشيده اند و يا چيزى نگفته اند، سهم الإرث آنها به ورثه خودشان منتقل مى گردد، مثل بقيّه اموالشان كه حقّ ورثه خودشان مى باشد. 1/3/78

(س 795) آيا فرزند خواندگان، چون والدينشان آنان را ترك نموده و افراد ديگرى آنها را به فرزندى قبول كرده اند، حكم ايتام را دارند يا خير؟ با توجّه به اينكه فرزند خوانده ارث نمى برد، اگر پدر و مادرى كه كودكى را به فرزند خواندگى قبول كرده اند، خودشان داراى فرزند باشند نيز حكم آن همين است؟ آيا پدر خوانده مى تواند با وصيّت، مقدارى از دارايى خود را براى فرزند خوانده قرار دهد؟

ج ـ فرزند خوانده چون رَحِم نمى باشد، مطلقاً ارث نمى برد؛ ليكن هبه و بخشش در زمان حيات هبه كننده (فرضاً پدر خوانده) به او مانعى ندارد، و نافذ و صحيح مى باشد و حدّى هم ندارد، البته رعايت انصاف و حقوق بقيّه ارحام و فرزندان مطلوب است؛ و امّا نسبت به بعد از مرگ و وصيّت تا حدّ ثلث نفوذ دارد، نه زيادتر. 24/11/76

(س 796) فردى صاحب پنج فرزند بوده كه در زمان حيات وى سه فرزند او ازدواج كرده اند. پس از فوت سرپرست خانواده، فرزندانى كه ازدواج نكرده اند، آيا علاوه بر ارث، نسبت به ازدواج حقّى دارند يا خير؟

ج ـ تا ميّت وصيّت نكرده باشد چيزى طلبكار نيستند و حقّ شرعى ندارند؛ مگر آنكه ورثه مايل باشند چيزى بدهند كه در اختيار خودشان مى باشد و قطعاً جايز است. 6/9/78

(س 797) زنى به حمل نُه ماهه ذكور باردار بوده كه در اثر سانحه تصادف، هر دو فوت نموده اند ـ ابتدا حمل و پس از چند ساعت مادر ـ ورثه متوفّا عبارت اند از همسر و پدر اين خانم. لطفاً نحوه تقسيم ماتَرَك از جمله جهيزيه و زيورآلات، مهريه و ديه متوفّا را بيان فرماييد. آيا پدر متوفّا از ديه طفل نيز ارث مى برد يا خير؟

ج ـ با توجّه به اينكه وارث زن باردار، منحصر به پدر و همسر است، بنابراين، نصف مهريه و ديه متوفّا (زن باردار) كه در اثر تصادف فوت نموده و جهيزيّه كه مال زن بوده و زيورآلات ـ اگر محرز شود كه شوهر به زن بخشيده ـ و غير آنها از اموال آن زن، به شوهر مى رسد، و بقيّه به پدر متوفّا داده مى شود؛ امّا در مورد ديه حمل كه قبل از مادر فوت نموده، يك سوم ديه اش مِلك آن زن و از اموال و تَرَكه او محسوب و دو سوم به پدرش يعنى شوهر متوفّا داده مى شود؛ ناگفته نماند كه يك سوم ديه كه به زن باردار فوت شده تعلّق دارد، حكم بقيّه اموال آن زن را دارد، يعنى نصف آن به شوهر و نصف باقى مانده آن به پدرش مى رسد. 26/7/79

(س 798) آيا احتساب سهم الارث پدر و مادر متوفّا از تركه، پس از كسر سهم زوجه به عمل مى آيد، يا قبل از كسر ثُمنيّه و از تمام ماترك حساب مى شود؟

ج ـ احتساب، قبل از كسر ثمنيّه زوجه و از تمام ماترك مى باشد. 6/4/74

(س 799) همسر برادرم به هنگام زايمان فوت نموده است، ورثه متوفّا عبارت اند از شوهر، فرزند يك ماهه او، پدر و مادرش. لطفاً چگونگى تقسيم ماترك او از جمله مَهريّه، جهيزيّه، وسايل شخصى ـ اعم از آنكه خودش خريده يا به او هديه شده و يا شوهرش براى او خريده ـ سيسمونى نوزاد كه توسط والدين متوفّا تهيّه شده را بيان فرماييد. چنانچه بچه فوت كند، در مورد او چگونه بايد تقسيم شود. همچنين در مورد هزينه و مخارج تدفين و ترحيم متوفّا، در صورتى كه شوهرش تمكّن مالى نداشته باشد، به عهده چه كسى خواهد بود؟

ج ـ همه اموال متوفّا از قبيل مَهريّه و جهيزيّه و لوازم شخصى و غير آنها بايد بين شوهر و فرزند و پدر و مادر متوفّا تقسيم شود. سهم زوج يك چهارم از كل و سهم پدر و مادر، هر كدام يك ششم و بقيّه مربوط به كودكى است كه به دنيا آمده كه اگر زنده ماند براى خودش وگرنه به پدرش كه وارث اوست، منتقل مى شود. بنابراين، سه چهارم مَهريّه را به بقيّه ورثه بدهد و يك چهارم نيز از آنِ زوج مى باشد و سيسمونى ظاهراً جزو اموال خود بچه است؛ و مخارج مجلس ترحيم به عهده كسى نيست، هر كسى تبرّعاً خواست انجام دهد، مانعى ندارد، ليكن قيمت كفن و اجرت دفن و غسل، به عهده زوج است و ديگرى هم تبرّعاً مى تواند بپردازد. 30/11/73

(س 800) اگر مادر متوفّا از سهم الارث خويش صرف نظر نمايد، سهم او به چه كسى مى رسد؟

ج ـ مادر، سهم خود را به هر كسى ببخشد، مال اوست، و اگر به شخص خاصّى نبخشد، بين تمام ورثه تقسيم مى گردد. 2/8/71

(س 801) يكى از شهدا در وصيّت نامه اش نوشته است: «يك دانگ خانه ام براى همسرم و پنج دانگ آن بين فرزندانم تقسيم شود». با عنايت به اينكه ماترك شهيد، منحصر به همين خانه بوده و ورثه شهيد عبارت اند از والدين، همسر و دو فرزند دختر و يك فرزند پسر كه چند ماه پس از شهادت پدر متولد شده است، با فرض اينكه شهيد از وجود فرزند سوم بى اطّلاع بوده، و يا اطّلاع و عدم اطّلاع براى ورثه معلوم نيست، استدعا دارد بفرماييد:

1. آيا فرزند پسر هم جزء ورثه محسوب مى شود؟

2. اگر جزء ورثه است، با دخترها به طور مساوى سهيم است يا خير؟

3. با وجودى كه والدين شهيد وصيّت نامه را به همين كيفيّت قبول داشته اند و در نتيجه از حقّ خود گذشت كرده اند، چه مقدار از خانه به پسر و چه مقدار به دخترها و چه مقدار به همسر شهيد تعلّق دارد؟

ج 1 ـ فرزندى كه بعد از شهادت پدر به دنيا آمده مثل بقيّه فرزندان، جزء ورثه است، و علم و جهل شهيد و ورثه تأثيرى در حكم الهى ندارد. ناگفته نماند كه يك دانگ خانه ـ چون كم تر از ثلث است ـ وصيّت شهيد، در آن نافذ و حقّ زوجه است و زوجه، يك هشتم از منقول و قيمت يك هشتم از غير منقول پنج دانگ باقى مانده را نيز مى برد.

ج 2 و 3 ـ بقيّه اموال شهيد، يعنى بعد از دادن يك هشتم سهميه همسر، بين سه فرزند تقسيم مى شود، و سهم پسر دو برابر دختر است. 30/6/72