گروه سیاسی: آیت الله سید محمد بجنوردی در دهه اول انقلاب دو دوره با حکم امام خمینی، عضو شورایعالی قضایی بوده است. او در مصاحبه با ستاره صبح از خاطرات آن روزها و ویژگی های فقیهان و مراجع تقلید نواندیش می گوید و به نمونه هایی نیز اشاره می کند که از نظر شما می گذرد.

امام در این مورد می گوید: زمان و مکان دو عنصر تعیین کننده در اجتهادند. مساله ای که در قدیم دارای حکمی بوده است به ظاهر همان مساله و روابط حاکم بر سیاست و اجتماع و اقتصاد یک نظام ممکن است حکم جدیدی پیدا کند.
خطر تحجرگرایان و مقدس نمایان احمق در حوزه های علمیه کم نیست. طلاب عزیز لحظه ای از فکر این مارهای خوش خط و خال کوتاهی نکنند. (روزنامه جمهوری اسلامی 5 اسفند92)

انقلاب وارد 35 سالگی خود شده است شما که در نجف و پاریس همراه امام بودید آیا خاطره ای از آن روزها دارید؟
یک خاطره از زمانی که امام در نوفل لوشاتو بودند دارم من شب ها در هتلی در پاریس می خوابیدم یک روز صبح زود زنگ اتاقم را زدند، با یک آقایی لبنانی که موسسه انتشاراتی در پاریس داشت به همراه خانم 50 ساله بود که خیال می کردم آن ها قصد دارند با امام مصاحبه کنند، مواجه شدم. گفتم بروید نوفل لوشاتو گفتند نه ما با شما کار داریم خانم فرانسوی صحبت می کرد و مرد لبنانی هم برای من عربی ترجمه می کرد. خانم گفت رفتم مصاحبه ای با آیت الله خمینی انجام دهم. دکتر ابراهیم یزدی برایم وقت گرفت دیروز من به اتفاق آقای یزدی نزد آیت الله خمینی رفیتم او نگاه عمیقی به من کرد و گفت خانم شما خبرنگار نیستید و من با شما مصاحبه نمی کنم.

این خانم گفت اطرافیان شما چقدر سیستم جاسوسی قوی دارند که فهمیدند من خبرنگار نیستم برایم، عجیب بود که آیت الله فهمید که من خبرنگار نیستم . من یهودی ام و اهل پاریس و شوهرم خاخام است . هدفم این بود که در پوشش مصاحبه به زوایای شخصیت آیت الله پی ببرم . او فاش ساخت که این موضوع را جز من و شوهرم هیچ کس نمی دانست نمی دانم چرا آیت الله فهمید. معلوم می شود شما سیستم جاسوسی قوی دارید . من به این خانم گفتم ما دستگاه جاسوسی نداریم و به جاسوسی هم عقیده نداریم . گفتم ما حدیثی داریم «المؤمن فإنه ینظر بنور الله» به آن دو نفر گفتم افراد کامل، خوب و با خدا توان دیدن واقعیت ها را دارند. آیت الله خمینی با نور ایمان واقعیت شما را دید و فهمید که شما خبرنگار نیستید، گفتم آیت الله هوش سرشار دارد و نمی شود به راحتی کلاه سرش گذاشت، اما این خانم واقعیت را قبول نکرد.

من همان روز با مترو رفتم نوفل لوشاتو یکسره رفتم خدمت آیت الله خمینی ایشان من را دید گفتند آیا مطلب تازه های دارید؟ گفتم آری دیروز یک روزنامه نگار هلندی وقت مصاحبه از شما گرفته بود و شما قبول نکردید او خبرنگار نیست او هلندی نبود، بلکه اهل پاریس بود و شوهرش هم خاخام بود.

امام پاسخ دادند: علی الظاهر همین طور است که می گویید.

این جز نور و هدایت خدا که یک فرد می تواند واقعیت ها را ببیند و آگاه شود نیست. برای من این امر جالب و شگفت انگیز بود که امام در دام این زن و مترجم لبنانی نیفتاد.

شما در زمان امام چند سال عضو شورایعالی قضایی بودید، آیا خاطره ای از این دوران به خاطر دارید؟

در اتاق جلسات شورایعالی تلفن وجود نداشت و تلفن اتاق مجاور بود.

منشی گفت حاج احمد آقا از جماران با شما کار دارند من رفتم پشت خط حاج احمد آقا گفت از دادگستری یک احضاریه برای امام آمده و در آن نوشته شده اگر امام به دادگستری نرود جلب خواهند شد. من از شنیدن این خبر شگفت زده شدم. احمد آقا گفت: پیگیری کنید موضوع چیست؟ موضوع را در شورا مطرح کردم شورا دادستان عمومی آقای دادگر را احضار کرد جریان را با او در میان گذاشتم او گفت من خبر ندارم معلوم شد موضوع مربوط به یک بازپرس دادگستری است.

دادستان بازپرس را پیدا کرد و از او پرسید موضوع شکایت از امام چیست؟ او پاسخ داد یک نفر از امام شکایت کرده و گفته صدام خانه ام را در خرمشهر خراب کرده و 700 هزار تومان به من خسارت وارد شده است. به این دلیل من از امام شکایت کرده ام . شورا تصمیم گرفت این بازپرس را اخراج کند ماجرا را با احمد آقا در میان گذاشتیم او گفت تلفن را نگه دارید رفت به امام گزارش داد . امام گفتند به شورا بگویید حق ندارید قاضی را برکنار کنید، مقداری پول به شاکی بدهید . اما از او تعهد بگیرید موضوع را به کسی نگوید چون اگر این موضوع فاش شود که کسی از امام شکایت کرده و به او پول داده شده دیگران هم می روند شکایت می کنند. این کار با ارزش تأثیر مثبت بر قضات گذاشت.

نظر شما در باره روشنفکری دینی، نواندیشی دینی، فقها و مراجع نواندیش دینی چیست؟

روشنفکری دینی، برای فقیه طوری است که جامعه به آن نگاه می کند و بر اساس ضروریات زمان و مکان حکم صادر می کند. امام عقیده داشتند عنصر زمان و مکان باید در اجتهاد دخالت داشته باشد. یعنی یک مجتهد باید در استنباطات خود و در احکامی که صادر می کند این دو عنصر را دخالت دهد.

فقه، فلسفه عملی اسلام است که مسلمانان باید به آن عمل کنند .

در نتیجه فقیه باید علاوه بر روشنفکر بودن نواندیش هم باشد. به تعبیر دیگر روشنفکری دینی بدون نواندیشی دینی معنا و مفهومی ندارد، در میان فقها کسانی مثل امام بودند که هم روشن بینی دینی داشتند و هم نواندیش بودند سال ها بود که ایشان از نظر فقهی شطرنج را ولو بدون برد و باخت جایز نمی دانستند، اما بعدها چون موضوع عوض شد و شطرنج از حالت قمار خارج شد و ورزش فکری شد نظر ایشان فرق کرد که بازی شطرنج، بدون برد و باخت جایز است و حرام نیست.

امروز در اکثر مدارس از جمله دانشکده های افسری شطرنج را آموزش می دهند چون بازی شطرنج باعث تقویت فکر می شود.

فقیه نواندیش در فتاوایی که می دهد باید عنصر زمان و مکان را مد نظر قرار دهد. در حال حاضر خیلی از مسائلی که قبلا جزء محرمات محسوب می شوند حالا موضوع شان عوض شده است. بنابراین حکم هم عوض می شود . باید دانست که چنانچه حرمت موضوع از میان برود حکم هم به تبع آن تبدیل به جواز می شود یعنی فرقی می کند مثل شطرنج که قبلا همه فقها از جمله امام فتوا می دادند بازی شطرنج ولو بدون برد و باخت حرام است، اما حالا چون موضوع عوض شده است و شطرنج به یک وسیله فکری تبدیل شده است دیگر وجهی برای حرمت آن وجود ندارد، بنابراین حالا حکم به حجواز دارد، یعنی مجاز است.

از جمله مراجعی که این شیوه را مثل امام خوب دنبال می کنند حضرت آیت الله فقیه مرجع جناب آقای صانعی (حفظه الله) است . البته گفته اند«تزکیه المرء نفسه قبیح» من مثل آقای صانعی به اعتبار این که 14 سال درس امام بوده ام همین طرز تفکر در موضوعات روز را دارم و عنصر زمان و مکان را در استنباط فقهی قبول دارم و از آن بهره می گیرم.

مومنان باید بدانند که همان گونه که من 14 سال در خدمت امام بودم آیت الله حاج شیخ یوسف صانعی هم سال های زیادی نزد امام تلمذ کرده اند و امام ایشان را مجتهد مسلم می دانستند و مورد اطمینان و وثوق بنیان گذار جمهوری اسلامی بودند.

امروز به حق و صراحت می گویم یکی از مراجع بزرگ نواندیش دینی در حال حاضر و در عالم تشیع آیت الله العظمی صانعی است.