عزاداری امام حسین علیه السلام با شوری وصف ناشدنی در ایران و همه نقاط شیعی نشین جهان در حال برگزاری است. این شور حسینی همواره تمام بخش های جامعه را تحت تاثیر خود قرار داده است و هر کسی از زاویه ای خاص به این واقعه می نگرد. شهر و روستا و هر کوی و برزن شب و روز عزادار حسین (ع) است. قلم نویسندگان و هنرمندان با نام حسین شیدایی می کند. محققان و پژوهشگران و واعظان و مداحان از محرم می گویند و خبرنگاران از محرم می نویسند و ورزشکاران با توسل به مولایشان به میدان رفته و نشانه عزا را با خود به میدان می برند... اینگونه است که همه جا و همه چیز عطر محرم حسین علیه السلام را به خود می گیرد.

شفقنا نیز همراه و همگام با مردم در این ایام گفت وگو با مراجع تقلید و صاحب نظران دینی را در صدر کارهای خود قرار داده است تا معطر به ذکر سیدالشهداء باشد.
در ادامه این نشست ها با آیت الله العظمی صانعی به گفت وگو پرداختیم. او حفظ عزاداری امام حسین علیه السلام را عین روشنفکری می داند و می گوید: حفظ ارزش هاى دينى و توجه به مسايل و معضلات روز، عين روشنفكرى است. این مرجع تقلید شیعه در این گفت وگو محرم را فرصتی برای ترفیع جایگاه شیعه در جهان امروز و وسیله ای برای مبارزه با تروریسم می داند و از عزاداران می خواهد با دقت نظر نگذارند مجالس عزا به مکانی برای بدزبانی و تهمت و دروغ تبدیل شود.
گفت وگوی شفقنا با آیت الله العظمی صانعی را در ادامه می خوانید:

* ریشه عزاداری امام حسین علیه السلام به کجا برمی گردد؟

آیت الله صانعی: ريشه عزادارى و تعزيه براى ابى عبداللّه (عليه السلام) با تاريخ بشريت همراه است. اين مطلب را در مناجات حضرت موسی (ع) به هنگام طلب استغفار از خداوند برای یکی از افراد قوم بنی اسراییل و استدعای آن حضرت از خداوند برای بخشش آن فرد نیز می توان دید. آنجا که خداوند متعال فرمود: ای موسی هرچه بخواهی به تو می دهم که حضرت مساله عفو آن فرد بنی اسراییلی را طرح کرد که خداوند در جواب فرمود: ای موسی من او را بخشیدم مگر قاتل حسین (ع) را. آن حضرت در جواب فرمود: پروردگارا حسین کیست؟ خداوند در ادامه توضیح به پیامبرش چنین فرمود: او آن کسی است که وقتی به کوه طور آمدی ذکر او را برای تو بیان کردم. حضرت از قائل او سوال کرد که خداوند پس از بیان چگونگی و نحوه ی شهادت آن حضرت می فرماید "صغيرهم يميته العطش و كبير هم جلده منكمش"؛ كودكانشان از تشنگى به شهادت مى رسند و پوست بدن بزرگان آنان در هم كشيده مى شود. اين داستان روزهاى اول خلقت است. پس موضوع عزادارى با خلقت حضرت آدم آغاز مى شود. و متعلق به امروز و ديروز نيست. اما آنچه سيره و روش علما، متشرعين و محبين اهل بيت ـ صلوات اللّه عليهم اجمعين ـ بر آن اساس تنظيم شده، يعنى جمع شدن و عزادارى كردن و تشكيل جلسه و ذكر مسائلى از اسلام، چه به صورت نثر و چه به گونه شعر مربوط به زمان امام صادق و امام رضا (عليهما السلام)است. در تاريخ آمده كه امام هشتم، از اول محرم خندان ديده نمى شد. يا در حالات امام صادق ـ سلام اللّه عليه ـ هم به اين صورت نقل شده است. اين رسم و سنتى است كه ائمه، براى زنده ماندن اسلام، براى تنفر از ظالم و ستمگر ـ هر كه باشد و هر كجا باشد ـ براى اظهار علاقه به مظلوم و عشق به مظلوم، به ما آموخته اند.

* علت این ارادت مردم به ساحت مقدس امام حسین علیه السلام از نظر حضرتعالی چیست؟

آیت الله صانعی: انسان دلش براى مظلوم مى شكند و با كسى كه ستم ديده و به او ظلم شده، اظهار همدردى مى كند. اين حالت، گاهى به صورت گريه تجلى مى كند و گاهى نيز به صورت هاى ديگر بروز مى كند. گاهى هم اختيار از دستش مى رود.

* این مساله همواره توسط بخشی از جامعه مورد نقد بوده است که این بی اختیاری ها و چهره خراشیدن ها مورد پذیرش نیست. نگاه حضرت عالی به عنوان یک فقیه به این مساله چگونه است؟

آیت الله صانعی: گاهى انسان در عزاداری به پیشانیش مى زند و ورم مى كند، اينجا ديگر «لا ضرر و لا ضرار فى الاسلام» معنا و مفهوم ندارد. وقتى بنده در اثر تأثر در مصيبت حضرت زهرا سلام الله علیها يا امام حسين علیه السلام بر پيشانى ام بزنم تا جايى كه متورم شود، خلاف شرع است؟ عواطف و احساسات و عشق به ابى عبداللّه- علیه السلام-، همه چيز را تحت تأثیر قرار می دهد و ديگر اختيار هم از دست مى رود. از جنبه فقهى نيز، بحث خاص خودش را مى طلبد و بنده به آن حوزه وارد نمى شوم، بلكه مى خواهم بگويم كه اين يك احساس و عاطفه است. اين علاقه است و نبايد جلوى آن را گرفت. نبايد مانع بروز عواطف شد. بگذاريم اين انسان هاى پاك، آن عواطف پاكشان را ظاهر كنند. بگذاريد تباكى كنند، بگذاريد خودشان را شبيه گريه كنندگان قرار دهند. این عزادارای ها سیاست اهل بیت -سلام الله علیهم اجمعین- است . همان طورى كه امام امت ـ سلام اللّه عليه ـ اشاره فرمودند، اين روش را بايد حفظ كنيم؛ حفظ اين سنت ها، ربطى به مسايل روشنفكرى ندارد.

 اگر كسى هويت خودش را حفظ كرد، روشنفكر نيست؟ نبايد سنت و تجدد را مخلوط كرد، بلكه حفظ ارزش هاى دينى و توجه به مسايل و معضلات روز، عين روشنفكرى است. آيا آدمى روشن تر از امام خمينى ـ سلام اللّه عليه ـ سراغ داريد كه در مسايل سياسى و فقه اسلامى با تمام ابعادش، دقت نظر داشته باشد. ايشان زيارت غديريه را - زيارت مفصلى كه امام على النقى خوانده است ـ در نجف اشرف، ايستاده مى خواند، زيارتى كه حدوداً يك ساعت طول مى كشد. همين امام می فرمود: عزادارى سنتى را حفظ كنيد، هر چه داريم از محرم و صفر داريم. به عزادارى اهميت بدهيم، منتها بايد ببينيم چه مى گوييم و چه مى شنويم.

* چه بگوییم و چه بشنویم؟

آیت الله صانعی: بايد به هنگام منبر رفتن در ذکر مصيبت و مداحى ها نكاتى را مورد توجه قرار دهيم كه مورد توجه مخاطبان، مخصوصاً نسل جوان قرار گيرد.

درس هاى حادثه كربلا را بايد فصحا و علما، متفكرين، صاحبان قلم و روشن فكران دانشگاه و حوزه بيان كنند تا مردم بيش از بيش با عظمت عاشورا و شخصيت بى بديل ابى عبداللّه آشنا شوند.

* جامعه امروز ما از این حادثه چه درس های کاربردی و مورد استفاده ای را می تواند بگیرد؟ خطبای ما به نظر شما به کدام جنبه از جنبه های این حادثه عظیم باید بپردازند؟

آیت الله صانعی: آنچه که جامعه ما امروز می تواند برای رفع مشکلات از حادثه کربلا بیاموزد، این است که در حادثه كربلا مرد و زن و مولى و عبد همراه هم هستند. این نیست که فقط یک قشر خاص باشند و همه چیز دست یک عده باشد، زهير است و همسرش، ديگرى حبيب بن مظاهر و غلام اوست. اين چه مكتبى است كه ابى عبداللّه به وجود آورده است یعنی از همه اقشار جامعه در آن نقش دارند.

در حادثه كربلا زن و مرد، هر دو هستند. ارزش زنان به قدر ارزش مردان است. بعضى افراد نا آگاه عصبانى مى شوند. چرا؟ بحث فقهى كه عصبانيت ندارد. ما كه نگفتيم بت بپرستيد، گفتيم ارزش زن ها با ارزش مردها برابر است. حتى زن ها در دفن شهدا مقدم بودند اين حركت بايد در بينش اسلامى زيربناى فكرى ما باشد، در فقه اسلامى، در اخلاق اسلامى، در زندگى و برخورد اجتماعى هم بايد زيربنا باشد نه اینکه در دهه عاشورا از زينب، ام كلثوم و رباب بگوييم كه آنها چنين كردند و بعد از دهه بگوييم «اخروهن اللّه» اصلا زن ها ارزش ندارند.

درس دیگر که جامعه جهانی امروز به آن پرداخته رعایت حقوق بشر و حقوق حيوانات در حادثه کربلا توسط امام شیعیان است. ايشان وقتى به منزل «ذى حسم» رسيد دستور مى دهد كه به سربازان دشمن آب بدهيد، فرمودند اينها تشنه اند، از راه رسيده اند آب به آنها بدهيد. اسب ها و مركب هايشان را هم آب بدهيد. بعد فرمود به اين حيوانات زبان بسته، آهسته آهسته آب بدهيد، از راه رسيده اند و زياد گرما ديده اند، اگر يك دفعه آب بخورند ناراحت مى شوند. بگذاريد مركب ها آهسته آهسته آب بخورند. شما در كجاى دنيا مى توانيد پيدا كنيد كه به دشمن اينگونه نگاه كنند و علاوه بر رعايت حقوق انسانى، حقوق حيوانات را هم مراعات كنند؟!

درس مهم دیگری که در حادثه عاشورا وجود دارد و نیاز امروز است، شفافيت با همگان است. ابى عبد اللّه(عليه السلام) هيچگاه حيله نكرد و خلاف واقع نفرمود. حرفى را ناگفته براى دوستانش نگذاشت؛ از اول شفاف بر خورد كرد. همه ما بايد در زندگى مان شفاف باشيم. در زندگى خانوادگى، در دوستى ها، در زندگى طلبگى، در حكومت، در سياست، در اقتصاد، همه جا، واقعيت ها را صاف و بدون هيچ پرده پوشى بگوييم، حتى اينكه اين واقعيت براى ما سنگين تمام شود. ابى عبد اللّه(عليه السلام) روز هفتم ذى الحجه بحث را شروع كرد و گفت: «من كان باذلاًفينا محجته فليرتحل معنا فاني راحل مصبحاً غداً انشاء اللّه» (7) من مى خواهم بروم خون دل بدهم، مى خواهم بروم خون قلب بدهم؛ من عاشق و دلباخته شهادتم. موضوعى كه او مى داند و خدايش. هركسى مى خواهد بيايد بيايد، خبرى از پست و مقام و رياست نيست. در اين راه شهادت است و كشته شدن. اين شفافيت آغاز حركت است. امام در طول مسیر با همه شفاف سخن گفتند تا اینکه شب عاشورا فرا رسيد، بايد يك لحظه زندگى خودمان را با زندگى ابى عبد اللّه مقايسه كنيم و يك مقدار آن را شبيه زندگى ابى عبداللّه بكنيم. يك مقدار شفاف باشيم و مدام پشت پرده حرف نزنيم. خلاف نگوييم و جلوى منكرهاى جامعه را بگيريم. ابى عبد اللّه مى خواست جلوى منكرها را بگيرد. ما هم تلاش كنيم جلوى منكرات را بگيريم. اما نبايد منكرات را در بد حجابى و بى حجابى و معروف را هم در نماز و روزه خلاصه كرد. اما اينكه بد حجابى و بى حجابى منكر است، شكى نيست، گناه است، ولى منكر، تنها اينها نيستند، ظلم، تخریب عزیزان انقلاب، فقر و گرانى هم منكر است و بايد آن را مهار كرد.

امام - علیه السلام- شب عاشورا به يارانش فرموند: هر كسى بماند فردا كشته مى شود. اين خيلى شفافيت است. يعنى آگاهانه حركت كنيد. آگاهانه با ديگران برخورد كنيد. استعمار فكرى و حيله به كار نبريم.

امام -حسین علیه السلام - در طول حرکتش فرهنگ گفت وگو را به ما می آموزد و در مسیر حرکت با هر فردی متناسب با ظرفیت او سخن می گوید. وقتی کسی نمی تواند شرایط زمانه را درک کند حضرت به قول رسول خدا سلام الله علیه تمسک می کند و حتی برای برخی از رویای صادقه خود سخن می گوید اما امام اهل گفت وگوست. همه را با گفت وگو قانع می کند. او حتی در لحظه آخر هم مقابل دشمن به جای حمله به گفت وگو می پردازد. این نشان می دهد که حضرت اهل جنجال آفرینی نیست. حضرت به ما می آموزد که در مسیر حرکت های دینی اهل گفت وگو باشید.

* در احیای این ارزش ها فقیهان و روحانیان چه وظیفه ای دارند؟

آیت الله صانعی: ما بايد فقیهانه این حادثه را واکاوی کرده و از آن برای حیات جامعه بشری برداشت كنيم و با سادگى از كنار قضاياى كربلا ردّ نشويم، مطالعه و فكر كنيم و براى ديگران بيان كنيم.

ما موظّف به جذب ديـگران هستيم، چون ما از اسلام استفاده كرده ايم لذا اسلام بر گردن ما حق دارد پس نبايد گذاشت كسى به اسلام بدبين شود يا به حادثه عاشورا بدبين شود، نبايد گذاشت به فقه شيعه بدبين شوند.

روحانیون در طرح مسایل خیلی باید دقت کنند؛ امروز اشتباه و خطای یک روحانی به سرعت در دنیا منتشر می شود و می تواند افراد را با مشکل مواجه کند. بايد بتوانيم، قضايا را خوب تجزيه و تحليل كنيم، بايد با مطالعه و تفقّه در اين راه، گام برداريم.

اگر کسی به خاطر بی دقتی ما از دین بریده شود و ما توان جلوگیری از این مشکل را داشته باشیم و جلوگیری نکنیم، عذاب این دین گریزی او از اسلام در نامه عمل ما نوشته مى شود.

* چگونه می توان از حادثه کربلا در جهت گسترش فرهنگ شیعه در جهان بهره برد؟

آیت الله صانعی: یکی از مسایلی که به دروغ به اسلام محمدی نسبت می دهند مساله ترور است، حادثه کربلا ثابت می کند که اسلام محمدی و شیعی به دنبال ترور نیست. اما چرا شيعه ترور را محكوم مى كند؛ چون مى بيند در حادثه كربلا، مسلم ابن عقيل كه به زيارت شريك بن عبد اللّه در منزل هانى رفته، تمام شرايط براى ترور عبيد اللّه بن زياد آماده بود و قضيّه تمام مى شد، ولى مسلم اين كار را نكرد، بعد كه شريك بن عبد اللّه علّت را از مسلم سؤال كرد، او فرمود : «انَّ الايمان قيّد الفتك» ايمان جلوى ترور را گرفته و اين در حادثه كربلا خيلى ارزشمنداست، يعنى حادثه كربلا با ترور مخالف است گرچه با عدم ترور عبيداللّه، تمامى ياران آن حضرت كشته شوند، چنانچه شدند. به نظر من اگر بتوانيم تشيع را آن چنان كه هست معرفى كنيم و آن هم اين كه بگوييم كه تشيع دين عدل و انصاف و عقل و احسان است و نه دين خشونت، ارعاب، ترور و آن را دين آزادى بحث، سخن و آزادى عمل بدانيم، دنيا كاملا طرفدار شيعه خواهد بود.

بحث دیگر بحث مقاومت در برابر دیکتاتوری و ظلم است و این مطابق با فطرت تمام انسان هاست. فطرت پاک انسانی ظلم را نمی پذیرد و هر تفکر ظلم ستیزی را نمی پذیرد. بايد با سند صحيح عاطفه هاي ظلم ستيزي و دفاع از مظلوم را در جهان انساني احيا كنيم. اين رسم و سنتي است كه ائمه، براي زنده ماندن اسلام، براي تنفر از ظالم و ستمگر ـ هر كه باشد وهر كجا باشد ـ براي اظهار علاقه به مظلوم و عشق به مظلوم به ما آموخته اند.

* اگر در پایان سخنی با عزاداران دارید، بفرمایید:

آیت الله صانعی: این ماه، ماه کشتی نجات است. اگر حسین -علیه السلام- كشتي نجات است بقيه ائمه ـ سلام اللّه عليهم اجمعين ـ هم كشتي نجات اند. به قول مرحوم شوشتری همه ائمه، كشتي نجات اند، اما اين كشتي نجات (امام حسين) در لجج غامره (گرداب فرورونده) خيلي راحت تر آدم را به ساحل مي رساند و آدم را نجات مي دهد. بهشت بابی وسیع به نام "باب الحسين " دارد. خيلي ها از اين مسير مي توانند وارد بهشت شوند.

امام مي تواند هر انساني را، به بهشت ببرد، نه تنها با عزاداري، گريه، يا گرياندن، به سر وسينه زدن، اظهار مصيبت كردن و نه تنها با تعظيم شعائر حسيني، بلكه آدمي با تباكي هم مي تواند وارد بهشت شود. اين وسعت باب ابي عبداللّه (عليه السلام) است، هم كشتي اش با بقيه كشتي ها فرق دارد، هم باب او با بقيه باب ها فرق دارد. توسل به او هم از خصوصيتي برخوردار است كه هركسي، به هر نحوي مي تواند به ابي عبد اللّه (عليه السلام) متوسل شود و زمينه نجات خودش را فراهم كند. لذا سعی کنیم از این فرصت الهی بهره ببریم. اجازه ندهیم مجالس ابا عبدالله با دروغ پردازی ها و تخریب ها و بدزبانی های سیاسی عده ای به انحراف برود. امید است که این عزاداری ها مقبول حضرت حق واقع شود.