بحثى درباره فلسفه و شرايط شهادت و عمليات شهادت طلبانه

آية اللّه العظمى صانعى مرجع تقليد نوانديش شيعه در آخرين روزهاى اردبيهشت ماه 1384 شمسى در گفتگويى با خبرنگار شبكه 4 تلويزيون انگليس درباره شهادت و مبانى شهادت در اسلام سخن گفتند. اين گروه مستند ساز كه در حال تهيه برنامه اى در زمينه شهادت است در ديدار با فقيه و مصلح نوگراى شيعه، درباره مبانى، زمينه، شرايط، چگونگى و تعاريف والاى شهادت در اسلام گفتگو كردند.

آية اللّه صانعى در آغاز بحث با اشاره به مسئله شهادت در جنگ ايران و عراق با توضيح اين مطلب كه شهادت تنها مختص اسلام نيست، بلكه حقيقتى والا است كه بشريت از روز ازل آن را درك كرده و در زندگى خويش بدان تحقق بخشيده است فرمودند:اسلام هم اين حقيقت را پذيرفته است. در جنگ ايران و عراق نيز مسئله شهادت به نحو شگفت انگيزى مبتلور شد، از آنجا كه در دفاع از ميهن، عزت و شرف ايرانى مسلمان، آرمانهاى بزرگ و معنادارى پديدار شد. در پناه اين آرمانها و آن ايمان شگفت انگيزى كه ملت به پيام رهبر و امام بزرگ خويش داشت شهادت در جنگ ايران و عراق، بعدى فراتراز كشته شدن صرف و مرگ معمولى پيدا كرد. در حقيقت دفاع از فرهنگ و مذهب و ايمان و كشته شدن در راه آن است كه مرگ را به شهادت تبديل مى كند و شهيد، شاهد همواره زنده و ناظر هميشگى ملت در طول ساليان بوده است. در جنگ نيز امام به نوعى خواسته ملت را بيان كرد و سخن آنان از زبان خويش گفت و از اين روبود كه زن و مرد در پى كلام او روان شدند.

آية اللّه صانعى با تأكيد بر اينكه از نگاه آنانى كه به جنگ ايران و عراق، انسانى مى نگريستند، دفاع ايران امرى مقدس تلقى مى شده و شايد تنها اثرش دور كردن فكر تعرض كشورهاى ديگر به يكديگر بوده است، در باب اختيارى بودن يا آمرانه بودن تصميم براى شهادت افزودند:شهادت امرى شخصى است و كاملاً از نهاد اختيار و انتخاب آدمى سر برمى آورد و مفهومى است كه خدواند در وجود انسان به وديعه نهاده است.

آية اللّه صانعى در بخش ديگرى از اين گفتگو در پاسخ به اين پرسش كه اگر جوانى به شمابگويد من براى دفاع از مسجد الاقصى مى خواهم دست به عمليات شهادت طلبانه بزنم، شما چه پاسخى براى او داريد تأكيد كردند: پاسخ به اين پرسش سخت و مشكل است. بنده نيز به عنوان يك روحانى به كسى نمى گويم شهادت را انتخاب كن بلكه توصيه مى كنيم جوانب و حواشى كار را بسنج و اگر عملت ضررى براى اسلام نداشت انجام بده اما اگر هر كارى ولو عمليات شهادت طلبانه به اسلام ضربه مى زند، بايد از آن چشم پوشيد. در حقيقت هر عملى تابع سنجش شرايط و اوضاع زمان است.

فقيه نوانديش شيعه در بخش ديگرى از اين گفتگو با تأكيد بر اينكه امام گفتمان شهادت را پس از سالها خاموشى در ميان بشريت زنده كرد و به مفهوم شهادت معنايى تازه داد، تذكر دادند:البته امام هيچ گاه فرمان به مبارزه مسلحانه و كشتار كورنداد بلكه همواره از اين نوع برخورها پرهيز مى كرد و نفرت داشت.
سلاح امام زبان بود و كلمه و هرگز راضى نمى شد خون انسانى بيگناه بر زمين بريزد. منتها اين امكان هم هست كه كسانى از سخنان امام سوء استفاده كنند، حال آنكه امام ملتها را بيدار كرد تا در برابر ظلم و تبعيض و بى عدالتى بايستند و بدنبال حريت و عدالت باشند. با وجود اين در همان سالهاى جنگ هم احساس و عاطفه مردم نسبت به امام كم نمى شد و با وجود شهداء و اسراء محبت مردم نسبت به امام وصف كردنى نبود.

نهايت اينكه در مسئله شهادت در جنگ ايران و عراق، دو عامل زيربناى فكر اسلامى و هدايت و آرمان سازى امام مؤثر بود و مردم به اين باور رسيده بودند كه او براى خودش چيزى نمى خواهد، بلكه تحقق ارزشها و آرمانهاى بزرگ انسانى را مى طلبد.

آية اللّه صانعى در بخش درگيرى از اين گفتگو با اشاره به درگيرى هاى فعلى در عراق و عمليات انتحارى و بمب گذاريها و... بوجود آمدن فتنه در عراق را بعيد دانسته و تأكيد كردند: با هدايت آية اللّه سيستانى حفظه اللّه و سياستمداران روشنفكر و دلسوزى كه در عراق فعالند و رنج بسيار هم كشيده اند حركتهاى انتحارى به نتيجه اى نمى رسد، چون اينها منفور جامعه هستند و بزودى از سطح جامعه محو خواهند شد.

ايشان گروههاى انتحارى عراق را جنايتكارانى خواندند كه حتى از حيوان وحشى هم درنده تر و خونريزتر هستند.

آية اللّه العظمى صانعى با تأكيد بر اينكه ملت عراق و هر انسان منصفى، ميان اين گروهها و آنانى كه براى نجات مردم عراق از ستم صدام به مبارزه برخاسته تفاوت قائل مى شود، آزاديخواهان عراق را انسانهاى ارزنده و مبارزى دانستند و افزودند:امروز همه انسانها ترور و تروريسم را محكوم مى كنند و هر كسى با زبان و عمل خود، با فكر و كردار خود. ترور و تروريسم را محكوم كند در نظر انسانها محبوب تراست. امام خمينى زمانى كه در مقابل تروريسم ايستاد با مخالفت قدرتهاى بزرگ روبروشد اما امروز مى بينيد كه همان قدرتها گرفتار تروريسم هستند.

ايشان در آخرين بخش گفتگوى خود با تأكيد بر اينكه ميان عمليات شهادت طلبانه وخود كشى تفاوت وجود دارد تأكيد كردند: شهادت و شهادت طلبى به پاس اهداف و آرمان هاى بلندى همچون دفاع از انسانها و انسانيت، دفاع از آرمانهاى بشريت، پايمردى در راه حفظ عزت و شرف و احياء آزادى و عدالت و برابرى و حقوق بشر، با اختيار و از سر آگاهى كامل رخ مى دهد اما خود كشى در پس اهداف غلط يا بى هدفى است.

خود كشى از سر ناتوانى و يأس و ضعف و پوچى است و شهادت از سر ايثار و فداكارى و از خويش گذشتن براى رسيدن به هدفى بس والاتر و ارجمندتر و از همه مهمتر اينكه شهيد همواره زنده است، نمرده و ناظر بر جامعه خويش است .