عمده روایات شیعه در مورد قصاص و دیه، در سه باب آمده است:

الف) باب پنجم از ابواب دیات النّفس (حر عاملی، 1412ق، ج19، ص206 ـ 205).

در این باب تنها چهار روایت ذکر شده است که ظاهر همه‌ آن‌ها دلالت بر نصف‌بودن دیه زن دارد.

ب) باب اوّل از ابواب قصاص الطّرف.

در این بخش نیز هفت روایت آمده است که پنج روایت از آن‌ها (1،2،3،4،6) دلالت دارند که زن و مرد (در قصاص و دیه) برابرند. البته تا هنگامی که دیه جراحات زن به ثلث نرسیده باشد و اگر به ثلث رسیده و یا بیش‌تر شود، دیه جراحت زن، نصف دیه جراحت مرد می‌شود. در نتیجه، در این موارد، مرد قصاص نمی‌شود. بلکه تنها به مقدار نصف دیه جراحت مرد، به زن بدهکار می‌شود.

روایت پنجم هم، سؤال از آیه (النَّفْسَ بِالنَّفْسِ... ) می‌باشد که معصوم (امام باقر یا امام صادق (ع) آن را از آیات محکم می‌داند. در روایت هفتم این باب نیز می‌فرماید: «لیس بین الرجّال و النّساء قصاص الاّمن النفس» (همان)؛ بین زن و مرد مگر در نفس قصاص وجود ندارد.

ج) باب 33 از ابواب قصاص نفس (همان، ص87 ـ 80).

در این باب، 21 روایت آمده است که ظاهر 12 روایت آن، دلالت دارد که اگر مردی زنی را عمداً به قتل رساند و اولیای زن بخواهند، مرد را قصاص ‌کنند، می‌توانند قصاص نمایند، ولی باید نصف دیه را به اولیای قاتل پرداخت نمایند.

البته روایت دهم همین باب که اتفاقاً صحیحه هم است (صحیحه هاشم) دلالت دارد که اگر زنی، مردی را بکشد و قصاص شود، اولیای او نصف دیه بدهکار نمی‌باشند (همان).[1]

در روایت یازدهم نیز که صحیحه زراره است، آیه‌ 45 سوره مائده «النَّفْسَ بِالنَّفْسِ...» آیه‌ محکمه به شمار آمده است.

بنابراین، براساس روایت فوق که دلالتش قطعی (نص) و سندش نیز صحیحه است، می‌توان نتیجه گرفت که مضمون آیه با مضمون روایاتی که قصاص مرد را در برابر قتل زن، متوقف به پرداخت نصف دیه می‌کند، منافات دارد.

روایت 14 نیز دلالت دارد که امیر المؤمنین (ع) مردی را که عمداً زنی را کشته بود، قصاص کرد. هم‌چنین زنی را که عمداً مردی را به قتل رسانده بود، قصاص فرمود و در آن، هیچ سخنی از گرفتن یا بدهکار‌شدن نصف دیه نشده است.

روایت 18 نیز در باره‌ زنی است که عمداً مردی را به قتل رسانده است. امام صادق (ع) در باره او می‌فرمایند: «اگر اولیای مرد خواستند زن را قصاص کنند، می‌توانند، ولی نصف دیه طلبکار نمی‌شوند».[2] این در حالی است که روایت هفدهم برخلاف مضمون این روایت می‌باشد؛ چون روایت 17 در باره زنی است که مردی را کشته است. امام باقر (ع) می‌فرماید: «زن قصاص می‌شود و اولیای زن بقیّه مال [یا در سند دیگر بقیـه الدیـه] را پرداخت می‌کنند». (حرعاملی، 1412، ج 29، ص 87 ـ 80).

در روایت 19 نیز حکم در آیه (وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ... )را مربوط به تورات دانسته است که با آیه‌ «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي الْقَتْلى‌ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى‌ بِالْأُنْثى) نسخ شده است.

در نتیجه می‌توان مضمون این روایت را با مضمون روایت 11 همین باب که آیه‌ 45 سوره مائده را محکم می‌داند، مخالف دانست.

----------

[1]. «لَا يَجْنِي الْجَانِي عَلَى أَكْثَرَ مِنْ نَفْسِهِ».

[2]. همان مضمون روایت دهم.