قصور آيات[1]

الف. آيه شريفه:

(يَسْـَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَآ إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَـفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا);[2]

درباره شراب و قمار از تو سؤال مى كنند، بگو: «در آنها گناه و زيان بزرگى است; و منافعى (از نظر مادى) براى مردم در بردارد; (ولى) گناه آنها از نفعشان بيشتر است».

اين آيه در خود، قرينه دلالت كننده بر حرمت مال و عوض دارد و اين آيه به وجوهى كه ذيلاً اشاره مى شود، قاصر از دلالت بر حرمت فعل بازى و مسابقه است:

1. منسبق به ذهن از منافع «ميسر» همان منفعتِ مالى و مادى آن است; چنان كه متعارف از منافع خمر نشئگى و با نشاط شدن است، هر چند منافع اين دو اعم از اين هاست; اما متبادر به ذهن در خمر منفعت روحى و در قمار منفعت مالى است.

2. اين سخن هم قابل پذيرش نخواهد بود كه منفعت اعم از منفعت مالى و سرگرمى و تفريح در اين گونه مسابقات است; چرا كه ظاهر از ميسر به قرينه وحدت سياق، منفعت مالى و مادى آن است; چون خمر عين است، پس ميسر هم عين بايد باشد.

3. اين كه مقتضاى اشتقاق «ميسر» ـ كه از يسر گرفته شده ـ آن ميسرى است كه در آن منفعت مالى در كار باشد; چنان كه در عبارت مقدس اردبيلى(رحمه الله) به آن تصريح شده است: «على ما فهم من اشتقاقه...»[3] كه اين عبارت اشاره به كلام زمخشرى در الكشاف دارد و مرحوم مقدس(رحمه الله) خود نيز اين گونه به آن اشاره مى فرمايد:

قال فى الكشاف: الميسر القمار، مصدر من يسر كالموعد والمرجع عن فعلهما، ... و اشتقاقه من اليسر لأنه اخذ مال رجل بيسر و سهولة من غير كد و تعب او من اليسار لانه سلب يساره;[4]

زمخشرى در الكشاف مى گويد: ميسر قمار است، مصدرى از ريشه يسر مانند موعد از «وعد» و مرجع از «رجع»...و اشتقاق آن بدين جهت است كه فرد برنده به سهولت و آسانى و بدون رنج و تلاش، مالك عوض از مالباخته مى شود و اگر ريشه آن يسار باشد، بدين جهت است كه توسط آن سلب آسايش مال باخته مى شود.

پس همان طور كه گفتيم، پايه و ركن ميسر جهت مالى آن است.

ب. آيه اى كه مى فرمايد:

(إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَـنُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَ وَةَ وَالْبَغْضَآءَ فِى الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ);[5]

شيطان مى خواهد به وسيله شراب و قمار، در ميان شما عداوت و كينه ايجاد كند، و شما را از ياد خدا و از نماز بازدارد. آيا (با اين همه زيان و فساد، و با اين نهى اكيد،) خوددارى خواهيد كرد؟!

اين آيه علت حرمت را ايجاد عداوت و بغض از طرف شيطان بيان كرده است. اين ادعا براى جايى صحيح است كه مالى در بين باشد; زيرا اين مال است كه از دست دادن آن و يا به دست آوردن آن موجب دشمنى و كينه مى شود و الاّ صِرف سرگرمى و تفريح موجب اين مسائل نمى شود و تمام مفاسد در بازى با عوض است; چنان كه به اين نكته نيز مرحوم سيد احمد خوانسارى; اشاره كرده است.[6]پس اين آيه هم قاصر از دلالت بر حرمت لعب به آلات و ابزار قمار بدون عوض است.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . از آنجا كه ما آيه (لا تأكلوا اموالكم بينكم بالباطل) را حتى دليل حرمت در قسم اول نمى دانستيم، چون آيه تنها دليل بر حرمت اكل مال است و هيچ دلالتى بر حرمت فعل ندارد، در اينجا نيز متعرض اين آيه نمى شويم.

[2] . سوره بقره، آيه 219.

[3] . زبدة البيان فى احكام القرآن، ص 631.

[4] . همان، ص 628 ; الكشاف، ج 1، ص 261.

[5] . سوره مائده، آيه 91.

[6]. جامع المدارك فى شرح المختصر النافع، ج 3، ص 28.