﴿وَعَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ﴾ [1]

«و ما به سوي ابراهيم و اسماعيل وحي فرستاديم که: خانه‌ي مرا براي طواف کنندگان و معتکفان و رکوع و سجده کنندگان پاک و پاکيزه سازيد».

ماه رجب اولين ماه از فصل عبادت و نيايش به درگاه خداوند تعالي است. در اين ماه با بندگي و سرسپردگي و تسويه نفس در پيشگاه آستان قدس الهي، بارقه‌هاي اميد و عفو و رحمت خداوندي در شب‌هاي قدر ماه مبارک رمضان و درک آن شب‌ها و به دست آوردن ثواب هزار ماه در انسان زنده مي‌شود.

ماه رجب، ماه ولايت و ولادت «باب علم»[2] رسول خداست. ماه پاداش گرفتن از خوشه‌هاي پر برکت خرمن سايه سار امامت مولاي متّقيان امام علي(عليه السلام) است. ماه تمسّک و مودّت به خاندان اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام) است.

ماه رجب، ماه خدا و ماه پيمودن پله‌هاي سلوک و تقرّب به خداست، ماه اعتکاف و راز و دعاست. آدمي با حضور در صحن و سراي خالق مهربان، طهارت و معرفت را در شبستان وجود خود تمرين مي‌دهد و زنگارهاي گناه و آلودگي را از آيينه جان خود مي‌زدايد.

معتکف حضورش در مسجد، و روزه و نماز و نيايشش مايه قرب و وصال به خداست. متعکف با اعتکاف و مصمّم شدن بر حضور خود در خانه‌ي دوست، جسم و جان خود را پرورش مي‌دهد، آن جان آدمي که در ابعاد وجودي انسان به دنبال کمال و سعادت است.

«الهي هب لي کمال الانقطاع اليک[3]؛ خدايا به من نهايت بُريدگي از غير خودت را هديه نما».

شيريني و زيبايي اين کمال، نشستن بر سر سفره‌اي است که از مغفرت و بخشايش الهي گسترده شده و عاشقان کوي دوست از اين سفره‌ي پر فيض معبود خود لقمه‌هاي راز و نياز برچينند و خود را از ژرفاي معنويت و تقرّب به پروردگار خويش بهره‌مند نمايند.

اعتکاف آميزه­اي از چندين عبادت با فضيلت است. ترکيب اعمال و اذکار عبادي در حداقل سه روز اقامت در مسجد به گونه­اي همه‌ي شرايط تمرين بندگي و جهاد با نفس را در انسان به وجود آورده که دل بريدگي و غفلت زدايي و صيقل روح و روان و پالايش خلوص و نردبان صعود و قطع تعلّقات و دلبستگي دنيوي بهترين ارمغان آن است.

اعتکاف محو خودخواهي در امواج بلند خداگرايي است. اعتکاف عهد مودّت و ميثاق مجدّد با پروردگار رحمن و رحيم است. اعتکاف گرچه عبادتي مستحبي و داوطلبانه است امّا فرصتي است براي گريز از لذايذ دنيا و مهار نفس براي بازگشت به خويشتن و تقرّب جستن به حضرت حق و روي آوردن به سمت و سوي قلب و قبله خداوند هستي.

بدون شکّ ـ با توجه به آيه شريفه سوره بقره ـ اعتکاف يکي از سنت‌هاي الهي است که در شريعت حضرت ابراهيم(عليه السلام) از مناسک و عبادات الهي محسوب مي‌شد و اُمت ابراهيمي هم بدان اهتمام مي‌ورزيدند، و لذا حضرت ابراهيم و فرزندش اسماعيل(عليهم السلام) از طرف خداوند موظّف شدند تا محيط امن خانه الهي را براي برپايي چنين مراسمي مهيّا سازند. در عين حال، اهميت و ارزش و بزرگي اين امر زماني روشن‌تر خواهد شد که آيه شريفه «اعتکاف کنندگان» را در کنار «طواف کنندگان» و «رکوع و سجده کنندگان» قرار داده است: ﴿‌للطّائفين وَ العَاکفين و الرُّکّعِ السُّجُودِ﴾ بنابراين، حضرت دوست با اين بيان بر عظمت و ويژگي اعتکاف در پيشگاه خود گواهي داده است.

از اينجاست که بزرگاني چون مقدّس اردبيلي1 در شرافت و فضيلت اعتکاف مي‌فرمايد: «مبادا کسي گمان کند اعتکاف مقدّمه عباداتي ديگر است، بلکه کسي که با طهارت و در حال روزه در مسجد مقيم مي‌شود و قصد قربت را در اعتکاف نيت مي‌کند اين عمل خود عبادت است».[4]

همچنين از آيات قرآن مجيد استفاده مي‌شود که: حضرت موسي(عليه السلام) در خلوتگاه کوه طور و حضرت زکريّا در بيت‌المقدس و حضرت مريم3 نيز که در کفالت حضرت زکريا(عليه السلام) بوده است[5] در همان مکان اعتکاف مي‌کردند و به راز و نياز با پروردگار خويش مشغول مي‌شدند.

علامه طباطبايي1 در ذيل آيات 16 و 17 سوره مريم[6] مي‌فرمايد: «گويا مقصود از دوري مريم از مردم، بريدن آنان و روي آوردن به اعتکاف براي عبادت بوده است».[7]

اجداد و نياکان پيامبر اسلام6 که از پيروان دين حنيف ابراهيمِ خليل حقّ بودند اماکني را براي خلوت و به دور از مردم برگزيده و به اعتکاف مي‌پرداختند و پيامبر‌6 نيز بر همين روش قبل از بعثت در غار حراء در خلوت خويش معتکف مي‌شد و به عبادت و راز و دعا با خداي خويش مشغول مي‌گشت.

بعد از بعثت هم رسول خدا‌6 در طول سال، ايّامي را براي اعتکاف در مسجد به سر مي‌بردند و ائمه طاهرين(عليهم السلام) نيز علاوه بر خود، مؤمنين را هم به اعتکاف در مساجد ترغيب مي‌نمودند.

باشد که ما نيز از سفره‌ي فيوضات الهي مخصوصاً در ماه رجب (ماه خدا) و شعبان (ماه رسول خدا) و رمضان (ماه اُمت رسول خدا) بهره‌مند باشيم و ايزد متعال را بر توفيق استفاده و دريافت از اين عبوديت و معنويت سپاس و ثناء گوييم.

مجموعه حاضر به منظور دسترسي سريع و آسان معتکفين و سالکان طريقت بندگي، در دو بخشِ مرتبط به هم در واحد مطالعات و تحقيقات مؤسسه فرهنگي فقه‌الثقلين تدوين گشته است:

بخش اول: در استفتائات مسايل و احکام اعتکاف است که مقلّدين مرجع عاليقدر تقليد حضرت آيت الله العظمي صانعي مدظلّه العالي از محضر مبارک معظمٌ له داشته‌اند و واحد پاسخگويي به استفتائات دفتر معظمٌ له، مطابق با فتاواي فقيه اهل بيت عصمت(عليهم السلام) آنها را تنظيم نموده تا مورد استفاده معتکفان قرار گيرد.

بخش دوم: در فضيلت ايّام البيض (سيزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه رجب) و ذکر آداب و اذکار اعتکاف است.

و الحمد الله و له الشکر

مؤسسه فرهنگي فقه الثقلين

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . بقره(2): 125.

[2] . قال رسول‌الله(صلي الله عليه و آله): «أنا مدينـة العلم و علي بابها و هل تدخل المدينـة الا من بابها؟» بحارالأنوار، ج 10، ص‌‌120.

[3] . بحار الأنوار، ج 91، ص 99.

[4] . مجمع الفائده، ج 5، ص 351.

[5] . آيه‌ي 37 سوره آل عمران مي‌فرمايد: ]وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمَـحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقاً قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّي لَكِ هذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِندِ اللهِ إِنَّ اللهَ يَرْزُقُ مَن يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَاب[؛ «[خداوند] و کفالت او [مريم] را به زکريا سپرد. هر زمان زکريا وارد محراب او مي‌شد، غذاي مخصوصي در آن جا مي‌ديد. از او پرسيد: اي مريم! اين را از کجا آورده‌اي؟ گفت: اين از سوي خداست. خداوند به هر کس که بخواهد، بي‌حساب روزي مي‌دهد».

[6] . ]وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَاناً شَرْقِيّاً«16» فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَاباً فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَراً سَوِيّاً«17»[‌؛ «و در اين کتاب، مريم را ياد کن، آن هنگام که از خانواده‌اش جدا شد، ودر ناحيه‌ي شرقي [بيت‌المقدس] قرار گرفت؛ و در ميان خود و آنان حجابي افکند [تا خلوتگاهش از هر نظر براي عبادت آماده باشد] در اين هنگام، ما روح خود را به سوي او فرستاديم، و او در شکل انساني بي عيب و نقص، بر مريم ظاهر شد.»

[7] . الميزان، ج 14، ص 34 به بعد.